قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره بلد

مکی و 20 آیه است
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 20-1:
لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ قسم به این شهر
وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ و تو در این شهر سکنا گرفته ای
وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ و قسم به پدر و، فرزندانی که پدید آورد ،
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی كَبَدٍ که آدمی را در رنج و محنت بیافریده ایم ،
أَیحْسَبُ أَن لَّن یقْدِرَ عَلَیهِ أَحَدٌ آیا می پندارد که کس بر او چیره نگردد ?
یقُولُ أَهْلَكْتُ مَالًا لُّبَدًا می گوید : مالی فراوان را تباه کردم
أَیحْسَبُ أَن لَّمْ یرَهُ أَحَدٌ آیا می پندارد که کسی او را ندیده است ?
أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَینَینِ آیا برای او دو چشم نیافریده ایم ?
وَلِسَانًا وَشَفَتَینِ و یک زبان و دو لب ?
وَهَدَینَاهُ النَّجْدَینِ و دو راه پیش پایش ننهادیم ?
فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ و او در آن گذرگاه سخت قدم ننهاد
وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ و تو چه دانی که گذرگاه سخت چیست ?
فَكُّ رَقَبَةٍ آزاد کردن بنده است ،
أَوْ إِطْعَامٌ فِی یوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ یا طعام دادن در روز قحطی ،
یتِیمًا ذَا مَقْرَبَةٍ خاصه به ، یتیمی که خویشاوند باشد ،
أَوْ مِسْكِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ یا به مسکینی خاک نشین
ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ تا از کسانی باشد که ایمان آورده اند و یکدیگر را به صبر سفارش کرده اند و به بخشایش
أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَیمَنَةِ اینان اهل سعادتند
وَالَّذِینَ كَفَرُوا بِآیاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ و کسانی که به آیات ما کافرند اهل شقاوتند
عَلَیهِمْ نَارٌ مُّؤْصَدَةٌ نصیب آنهاست آتشی که از هر سو سرش پوشیده است.
خداوند متعال قسم می خورد« بِهَذَا الْبَلَدِ» به این شهر امن، و آن مکّه ی مکرّمه است؛ ارجمندترین همه ی شهرها به طور مطلق، و به ویژه به هنگام ساکن بودن پیامبر(ص) در آن. « وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ» و قسم می خورد به آدم و ذریه اش. و آنچه که بر آن قسم یاد شده است عبارت است از فرموده ی خداوند:« لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی كَبَدٍ» احتمال دارد منظور سختی هایی است که انسان در دنیا و در برزخ و در روز قیامت از آن رنج می برد و باید کاری کند که از این سختی ها راحت شود و برای همیشه شاد و مسرور گردد.
اگر چنین نکند همواره از عذاب سخت رنج خواهد برد. بنابراین معنی آیه این است: و احتمال دارد که معنی آیه این باشد که خداوند انسان را در بهترین شکل آفریده است که می تواند کارهای سخت را انجام دهد. با وجود این او شکر این نعمت بزرگ را به جای نیاورده و به تندرستی مغرور شده و سرکشی کرده و از روی نادانی و ستمگری گمان برده که این حالت ادامه دارد و همواره قدرت تصرف خواهد داشت. بنابراین فرمود:
« أَیحْسَبُ أَن لَّن یقْدِرَ عَلَیهِ أَحَدٌ» آیا انسان گمان می برد که کسی بر او توانایی ندارد و از این رو سرکشی می کند؟! او به خاطر اموالی که برای شهوات نفس خود خرج کرده است افتخار می کند و می گوید:« أَهْلَكْتُ مَالًا لُّبَدًا» من مال فراوانی را تباه و حیف و میل نموده ام. خداوند اتفاق در راه شهوت ها و گناهان را هلاک کردن نامید چون خروج کننده از این اتفاق سودی جز پشیمانی و زیان و خستگی و کمبود حاصل نمی کند. اما کسی که در راه خشنودی خداوند دارایی خود را خرج کرده باشد با خداوند داد و ستد می نماید و چندین برابر آنچه خرج کرده، سود و فایده به دست می آورد.
خداوند کسی را که اموالش را در راه شهوت ها خرج کرده ، سود و فایده به دست می آرود. خداوند کسی را که اموالش را در راه شهوت ها خرج کرده و به این کار خود افتخار می کند، تهدید نموده و می فرماید:« أَیحْسَبُ أَن لَّمْ یرَهُ أَحَدٌ» آیا او با این کارش گمان می برد که خداوند او را نمی بیند و در برابر هر کار کوچک و بزرگی محاسبه اش نمی کند؟ نه، چنین نیست، بلکه خداوند او را دیده و اعمالش را ثبت و ضبط می کند است و فرشتگان را بر او گماشته است که کار نیک و بد او را می نویسند.
سپس نعمت های خود را برشمرد و فرمود:« أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَینَینِ؛ وَلِسَانًا وَشَفَتَینِ» آیا برای او دو چشم قرار نداده ایم؟ و زبان و دو لب نیافریده ایم؟ هدف از خلقت این سه عضو زیبایی و دیدن و حرف زدن است و دیگر فوایدی که در آنها نهفته است. پس این ها نعمت های دنیا هستند.
سپس درباره نعمت های دین سخن به میان آورد و فرمود:« وَهَدَینَاهُ النَّجْدَینِ» و او را به دو راه خیر و شر رهنمودن شده ایم و هدایت را از گمراهی برایش مشخص کرده ایم. پس برخورداری از این نعمت های فراوان اقتضا می کند که بنده حقوق خداوند را ادا نماید و شکر نعمت هایش را به جای آورد و از نعمت ها برای انجام گناه کمک نگیرد، ولی این انسان چنین نکرده است.
« فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ» از گردنه عبور نکرده است چون او از هوای نفس خود پیروی می کند و گذشتن از این گردنه برایش بسیار سخت است. سپس گردنه را تفسیر کرد و فرمود:« فَكُّ رَقَبَةٍ» آزاد کردن برده و یا کمک کردن او برای این که پول آزادیِ خود را بپردازد. و آزاد کردن مسلمانی که نزد کافران اسیر است بهتر و مهمتر است.
« أَوْ إِطْعَامٌ فِی یوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ» در زمان گرسنگی به مردمی که به شدت نیازمندند خوراک بدهد. « یتِیمًا ذَا مَقْرَبَةٍ» به یتیمی خوراک بدهد که هم یتیم است و هم خویشاوند.
« أَوْ مِسْكِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ» بینوایی که به خاطر نیازمندی به خاک چسبیده و سخت درمانده است. « ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا» سپس باید او از زمره کسانی باشد که با دل هایشان به آنچه ایمان آوردن به آن واجب است ایمان آورده اند و با عضا و جوارح خود کارهای شایسته کرده اند پس هر سخن یا کار واجب و مستحبی در این داخل است.
« وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ» و باید از کسانی باشد که یکدیگر را بر صبر و شکیبایی بر اطاعت خداوند و دوری از گناهان و شکیبایی در برابر حوادث دردناکی که رخ می دهد توصیه می کنند. و توصیه نمودن همدیگر بر صبر در برابر امور مذکور باید به این صورت باشد که یکدیگر را تشویق و ترغیب نمایند تا در مقابل امر مبنی بر آن صبر فرمانبردار باشند، و هرکاری کنند که این فرمان الهی به طور کامل در آنان تحقق پیدا کند، بدون آنکه هیچ عدم رضایتی در این زمینه در دل آنان وجود داشته باشد.
« وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ» همچنین یکدیگر را به مهربانی و با مردم کمک به مستمندان و برآوردن نیازهای دینی و دنیوی آنان سفارش می کنند. و باید آنچه برای خود می پسندد برای دیگران نیز بپسندد و آنچه برای خود نمی پسندد برای دیگران نیز نپسندد.
« أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْمَیمَنَةِ» کسانی که دارای چنین صفاتی باشند و خداوند به آن ها توفیق داده تا از گردنه عبور کنند اهل سعادتند، چون حقوق خداوند و بندگانش را ادا کرده و آنچه را که خداوند از آن نهی فرموده ترک گفته اند و این نشان و علامت خوشبختی است.
« وَالَّذِینَ كَفَرُوا بِآیاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ؛ عَلَیهِمْ نَارٌ مُّؤْصَدَةٌ» و کسانی که کفر ورزیده و این امور را پشت سر انداخته و خداوند را تصدیق نکرده و به او ایمان نیاورده و کاری شایسته انجام نداده و بر بندگان خدا رحم نکرده اند اینان اهل شقاوت وبدبختی هستند و آتشی بر آنان گمارده شده است که درهایش به درازی است تا از آن بیرون نیایند و در سختی و اندوه قرار گیرند.
پایان تفسیر سوره بلد

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com