قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره مطففین

مکی و 36 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 6-1:
وَیلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ وای بر کم فروشان :
الَّذِینَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ یسْتَوْفُونَ آنان که چون از، مردم کیل می ستانند آن را پر می کنند ،
وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یخْسِرُونَو چون برای مردم می پیمایند یا می کشند از آن می کاهند.
أَلَا یظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ آیا اینان نمی دانند که زنده می شوند
لِیوْمٍ عَظِیمٍ در آن روز بزرگ ?
یوْمَ یقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ روزی که مردم به پیشگاه پروردگار جهانیان می ایستند.
« وَیلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ» «ویل» کلمه عذاب و عقاب است. و «مطففین» را خداوند این گونه تفسیر کرده است:« الَّذِینَ إِذَا اكْتَالُواْ عَلَى النَّاسِ یسْتَوْفُونَ» کسانی که وقتی برای خود پیمانه می زنند به تمام و کمال و بدون کم و کاست از مردم دریافت می دارند.
« وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یخْسِرُونَو» و هنگامی که می خواهند حق مردم را که بر آن هاست وزن کنند و بدهند از آن می کاهند و به اندازه لازم نمی دهند. از آن کم می کنند، یا به وسیله پیمانه و ترازویی که کم نشان می دهند حق آن ها را پایمال می کنند و یا این که پیمانه و ترازو را پر نمی کنند و یا از راه های دیگری از حق مردم می کاهند.
پس کسی که به زور و یا از راه دزدی اموال مردم را از دستشان می گیرد به طریق اولی سزاوار چنین عذابی است. آیه دلالت می کند که انسان هم چنان که حق خود را از مردم می گیرد باید حق مردم را نیز در معاملات به آنها بدهد. بلکه حجت و سخن هم در این داخل است، پس همان طور که عادت بر این است که دو فردِ مناظره گر هریک می کوشد تا دلایل خود را ارائه دهد بر او لازم است که دلیل طرف خودش را که خود آن را نمی داند بیان کند. و همان طور که به دلایل خود می نگرد دلایل طرف راهم نگاه کند. و در این جا، انصاف از تعصب و فروتنی از تکبر و خردمندی از بی خردی مشخص می گردد.
از خداوند می خواهیم که ما را بر انجام هر کار خیری توفیق دهد. سپس خداوند کاهندگان را تهدید کرد و از حالتشان و از آنچه که بر آن بودند اظهار شگفتی نمود و فرمود:« أَلَا یظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ؛ لِیوْمٍ عَظِیمٍ؛ یوْمَ یقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ» « پس آنچه به آن ها جرأت داد که از حقوق مردم بکاهند ایمان نداشتن آن ها به روز قیامت است و اگر به قیامت ایمان داشتند و می دانستند روزی در پیشگاه خدا می ایستند و آن ها را در مورد همه چیز بازخواست می کند از این کارها دست می کشیدند و از آن توبه می کردند.»
آیه ی 17-7:
كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ آگاه باشید که اعمال بدکاران مکتوب در سجین است.
وَمَا أَدْرَاكَ مَا سِجِّینٌ تو چه می دانی که ، سجین چیست ?
كِتَابٌ مَّرْقُومٌ کتابی است نوشته
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان :
الَّذِینَ یكَذِّبُونَ بِیوْمِ الدِّینِ آنان که روز جزا را دروغ انگاشتند.
وَمَا یكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ و آن روز را جز متجاوزی گناهکار دروغ نینگارد
إِذَا تُتْلَى عَلَیهِ آیاتُنَا قَالَ أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ چون آیات ما بر او خوانده شد ، گفت : افسانه های پیشینیان است.
كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا یكْسِبُونَ حقا ، که کارهایی که کرده بودند بر دلهاشان مسلطشده است.
كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ یوْمَئِذٍ لَّمَحْجُوبُونَ حقا ، که در آن روز از پروردگارشان محجوب باشند.
ثُمَّ إِنَّهُمْ لَصَالُو الْجَحِیمِ پس ایشان به جهنم در آیند.
ثُمَّ یقَالُ هَذَا الَّذِی كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ و آنها را گویند : این است آنچه دروغش می شمردید.
خداوند متعال می فرماید:« كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ» به درستی که نامه اعمال بدکاران در سجین است. و این همه بدکاران را از نوع کافران و منافقان و فاسقان شامل می شود. و«سجّین» را چنین تفسیر کرد:« وَمَا أَدْرَاكَ مَا سِجِّینٌ؛ كِتَابٌ مَّرْقُومٌ» کتابی است که اعمال پلید و زشت آن ها در آن ها نوشته شده است.
«سجّین» جای تنگ و دشواری است . « سجّین» ضد «علیّیّن» است . «علیین» محلی است که نامه اعمال نیکوکاران در آن قرار دارد، همچنان که بیان خواهد شد. و گفته شده « سجین» زیرزمین هفتم قرارگاه بدکاران است. « وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ؛ الَّذِینَ یكَذِّبُونَ بِیوْمِ الدِّینِ» وای به حال تکذیب کنندگان؛ آن هایی که روز جزا را تکذیب می کنند.
« وَمَا یكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ» و جز کسی که بر محارم الهی تجاوز کرده و پا را از حلال فراتر گذاشته و بسیار گناهکار است آن را تذکیب نمی کند. چنین کسی دشمنی اش او را وادار می کند تا تکذیب نماید و تکبرش برای او ایجاب می نماید تا حق را نپذیرد. بنابراین فرمود:« إِذَا تُتْلَى عَلَیهِ آیاتُنَا» وقتی آیات ما که بر حق و بر راست بودن آنچه پیامبران آورده اند دلالت می کند بر او خوانده شود آن را تکذیب می کند و به مخالفت با آن برمی خیزد،« قَالَ أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ» و می گوید: این افسانه های پیشینیان و حکایت های امت های گذشته است و از جانب خدا نیست.
تکذیب کنندگان این را از روی عناد و تکبر می گویند. امّا کسی که انصاف داشته باشد و هدف و مقصود او تبعیت از حق روشن باشد روز جزا را تکذیب نمی کند چون خداوند چنان دلایل قطعی و روشنی برای اثبات روز قیامت ارائه داده است که آن را تبدیل به حق و یقین کرده است و آن ها همان طور که با چشم خود خورشید را می بینند با جشم خود حقانیت آمدن روز جزا را می بینند.
اما کسی که کردارش بر دلش زنگار بسته است و گناهانش او را پوشانده اند از حق بازداشته می شود و حق را نمی بیند.
پس همان طور که دلِ چنین کسی از دیدن آیات الهی در حجاب است در روز قیامت نیز از لقای پروردگارشان در حجاب خواهند بود. و این سزای تکذیب است. « ثُمَّ إِنَّهُمْ » سپس آنان همراه با این عقوبت شدید « لَصَالُو الْجَحِیمِ» به جهنم در خواهند آمد. سپس با توبیخ و سرزنش به آن ها گفته می شود:« هَذَا الَّذِی كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ» این همان دوزخی است که آن را تکذیب می کردید.
پس سه نوع عذاب را برای آن ها بیان کرد که عبارتند از : عذاب دوزخ، عذاب سرزنش و توبیخ، و عذاب در حجاب ماندن از لقای پروردگار جهانیان. محجوب بودن آن ها از دیدار پروردگار به خاطر آن است که خداوند بر آن ها خشمگین می باشد و این برایشان از عذاب دوزخ بزرگ تر است.
مفهوم آیه دلالت می کند که مومنان پروردگارشان را در روز قیامت و در بهشت می بینند و از نگاه کردن به خدا لذت می برند و این برایشان از همه شادی ها لذت بخش تر است و آن ها از سخن گفتن خداوند با آن ها شاد می گردند و از نزدیک بودن به او خوشحال و مسرور می شوند. همان طور که خداوند در چندین آیه از قرآن این را بیان کرده و به تواتر نیز از پیامبر(ص) نفل شده است.
در این آیات آدمی از ارتکاب گناهان برحذر داشته شده چون گناهان به تدریج دل را زنگار زده می کنند تا این که نور دل از بین می رود و حقائق را وارونه می بیند آن گاه باطل را حق و حق را باطل می بیند و این از بزرگترین سزاهای گناهان است.
آیه ی 28-18:
كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیینَ حقا ، که اعمال ، نیکان در علیین مکتوب است.
وَمَا أَدْرَاكَ مَا عِلِّیونَ و تو چه می دانی که علیین چیست ?
كِتَابٌ مَّرْقُومٌ کتابی است نوشته ،
یشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ که مقربان خدا در آن می نگرند.
إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ هر آینه نیکان در نعمتند ،
عَلَى الْأَرَائِكِ ینظُرُونَ بر تختها نشسته و نظاره می کنند.
تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ بر چهره هاشان طراوت نعمت را بشناسی.
یسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ از شرابی خالص که بر سر آن مهر نهاده اند سیراب می شوند.
خِتَامُهُ مِسْكٌ وَفِی ذَلِكَ فَلْیتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ مهر آن از مشک است و پیشدستی کنندگان در آن بر یکدیگر پیشدستی می کنند.
وَمِزَاجُهُ مِن تَسْنِیمٍ آمیزه آن تسنیم است :
عَینًا یشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ چشمه ای است که مقربان خدا از آن می آشامند،
وقتی بیان کرد که نامه اعمال بدکاران در پائین ترین و تنگ ترین جا قرار دارد بیان داشت که نامه اعمال نیکان در بالاترین و گشاده ترین جا قرار دارد و کتابشان، « كِتَابٌ مَّرْقُومٌ؛ یشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ» کتاب نوشته شده ای که فرشتگان و ارواح پیامبران و صدیقان و شهیدان در آن حاضر می گردند و خداوند در ملکوت اعلی از آنان نام می برد. و «علّیّون» نام بالاترین جای بهشت است.
پس وقتی نامه اعمالشان را بیان کرد و فرمود که آن ها در نعمت اند یعنی از همه ی نعمت های قلبی و روحی و جسمی برخوردارند.
« عَلَى الْأَرَائِكِ ینظُرُونَ» بر تخت های نشسته اند که با فرش ها و پرده های زیبا آراسته شده اند و به نعمت هایی که خداوند برایشان فراهم کرده است نیز به سیمای پروردگار نگاه می کنند. « تَعرفُ» شما که به آنان نگاه می کنی، می بینی« فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ» شادابی و آثار نعمت ها را در رخسارشان. یعنی به خاطر بهره مندی از نعمت های خدا چهره هایشان تر و تازه و خرم و خوش است، چون برخورداریِ مستمر از شادی ها چهره را نورانی می کند و آن را زیبا می گرداند.
« یسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ» آنان از شراب ناب ِ مُهر شده نوشانده می شوند. یعنی از بهترین و لذیذترین شراب زلال و خالص به آنان داده می شود.« خِتَامُهُ مِسْكٌ» احتمال دارد که منظور این باشد که آنچه شراب را فاسد می کند و یا از لذت آن می کاهد راهی به این شراب ندارد، و چیزی که مانع این اتفاق خواهد شد آن مُهر و درپوش مشکباری است که بر روی آن شراب نهاده شده است.
و احتمال دارد که منظور این باشد که مقدار شرابی که در آخر ظرف باقی می ماند مشکی و خوش بو است. پس این که در دنیا معمولا ته مانده شراب را می ریزند در جنت چنین نخواهد بود. « وَفِی ذَلِكَ فَلْیتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ» و برای به دست آوردن این نعمت پایدار که زیبایی و مقدار آن را کسی جز خدا نمی داند باید با انجام دادن کارهایی که آدمی را به این نعمت می رساند از همدیگر پیشی بگیرند و این بهترین چیز است و باید گرانبهاترین چیزها را برای به دست آوردن آن صرف نمود.
« وَمِزَاجُهُ مِن تَسْنِیمٍ» این شراب آمیزه اش از تسنیم است« عَینًا یشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ» تسنیم چشمه ای است که تنها مقربان از آن می نوشند و به طور مطلق بالاترین نوشیدنی بهشت است. بنابراین ویژه مقربان است؛ آن هایی که مقامشان از همه مردم بالاتر است. و « تسنیم» با شراب ناب و دیگر نوشیدنی های لذیذ برای « اصحاب الیمین» یعنی یاران راست آمیخته شده است.
آیه ی 36-29:
إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا كَانُواْ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یضْحَكُونَ گناهکاران به مؤمنان می خندیدند.
وَإِذَا مَرُّواْ بِهِمْ یتَغَامَزُونَ و چون بر آنها می گذشتند ، به چشم و ابرو اشاره می کردند.
وَإِذَا انقَلَبُواْ إِلَى أَهْلِهِمُ انقَلَبُواْ فَكِهِینَ و چون نزد کسانشان باز می گشتند ، شادمانه باز می گشتند.
وَإِذَا رَأَوْهُمْ قَالُوا إِنَّ هَؤُلَاء لَضَالُّونَ و چون آنان را می دیدند ، می گفتند که اینان گمراهند.
وَمَا أُرْسِلُوا عَلَیهِمْ حَافِظِینَ و حال آنکه آنان را به مواظبت اعمال مؤمنان نفرستاده بودند.
فَالْیوْمَ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنَ الْكُفَّارِ یضْحَكُونَ و امروز مؤمنان به کافران می خندند.
عَلَى الْأَرَائِكِ ینظُرُونَ بر تختها تکیه زده اند و می نگرند.
هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا یفْعَلُونَ آیا کافران برابر اعمالشان ، پاداش یافته اند ?
وقتی خداوند متعال سزای گناهکاران و پاداش نیکوکاران را بیان کرد و تفاوت بزرگ میان آنها را ذکر نمود خبر داد که گناهکاران در دنیا مومنان را به تمسخر و استهزا می گرفتند و به آنان می خندیدند و هنگامی که مومنان از کنار ایشان می گذشتند با اشارات سر و دست آنان را مورد تمسخر و تحقیر قرار می دادند و با وجود این مطمئن بودند و هیچ احساسی ترسی نمی کردند.
« وَإِذَا انقَلَبُواْ إِلَى أَهْلِهِمُ انقَلَبُواْ فَكِهِینَ» و به هنگام صبح و شام وقتی به نزد خانواده شان برمی گشتند شاد و مسرور باز می گشتند و این نهایت غرور و سرکشی است، زیرا آن ها با این که بدترین کار را کرده بودند باز هم احساس آرامش می نمودند، گویا که از جانب خداوند عهد و پیمانی آمده است که آن ها اهل سعادت و خوشبختی هستند.
آن ها برای خود حکم کردند که اهل هدایت می باشند و مومنان گمراهند و این دروغی بود که بر خداوند می بستند و به خود جرأت دادند و بدون آگاهی بر خداوند دروغ بستند. خداوند متعال می فرماید:« وَمَا أُرْسِلُوا عَلَیهِمْ حَافِظِینَ» بزهکاران و مجرمان ملزم به ثبت اعمال مومنان نیستند تا برای متهم کردن آن ها به گمراهی بکوشند و این کارشان از لجاجت و عناد سرچشمه می گیرد و دلیل و حجتی ندارند. بنابراین سزایشان در آخرت از نوع عملشان است.
« فَالْیوْمَ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنَ الْكُفَّارِ یضْحَكُونَ» در روز قیامت مومنان وقتی گناهکاران را می بینند که در میان عذاب می غلتند و به آمال و آرزوهای دروغنیشان نرسیده اند، به آن ها می خندند.
« عَلَى الْأَرَائِكِ ینظُرُونَ» مومنان در نهایت آرامش و راحتی بر تخت های مجلّل تکیه می زنند و در میان نعمت هایی به سر می برند که خداوند برایشان آماده کرده است و به چهره پروردگار می نگرند.
« هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا یفْعَلُونَ» آیا به کفار سزایی همانند کارهایی که در دنیا می کرده اند به آنان داده شده است؟ پس همان گونه که در دنیا به مومنان می خندیدند و آن ها را به گمراه بودن متهم می کردند، مومنان نیز در روز قیامت که به کیفر گمراهی و سرکشی آن ها را در عذاب و شکنجه می بینند به آن ها می خندند.
آری! پاداش کارهایی که می کردند به آنان داده شده است و این عدالت الهی و حکمت اوست و خداوند دانای حکیم است.
پایان تفسیر سوره مطففین

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com