قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره تکویر

مکی و 29 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 14-1:
إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ چون خورشید بی فروغ شود ،
وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ و چون ، ستارگان فرو ریزند
وَإِذَا الْجِبَالُ سُیرَتْ و چون کوهها از جای خود بشوند ،
وَإِذَا الْعِشَارُ عُطِّلَتْ و چون شتران آبستن به حال خود رها شوند ،
وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ و چون وحوش گرد آورده شوند ،
وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ و چون دریاها آتش گیرند ،
وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ و چون روحها با تنها قرین گردند ،
وَإِذَا الْمَوْؤُودَةُ سُئِلَتْ و چون از دختر زنده به گور شده پرسیده شود که
بِأَی ذَنبٍ قُتِلَتْ به چه گناهی کشته شده ، است ،
وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ و چون صحیفه ها باز شوند ،
وَإِذَا السَّمَاء كُشِطَتْ و چون آسمان از جای خود کنده شود ،
وَإِذَا الْجَحِیمُ سُعِّرَتْ و چون جهنم افروخته گردد ،
وَإِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ و چون بهشت را پیش آورند ،
عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا أَحْضَرَتْ هر کس بداند که چه حاضر آورده است.
وقتی این امور وحشتناک اتفاق افتاد مردم مشخص می گردند و هرکس می داند که برای آخرت خود چه کاری کرده است، و خوب و بدی را که انجام داده می داند . چون در روز قیامت خورشید در هم پیچیده می شود و ماه بی نور می گردد و خورشید و ماه در آتش انداخته می شوند.
« وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ» و آن گاه که ستارگان تغییر کنند و پراکنده شوند. « وَإِذَا الْجِبَالُ سُیرَتْ» و آن وقت که کوه ها چون ریگ به حرکت درآیند و سپس چون پشم رنگین به هوا روند. آن هنگام تغییر می کنند و به غباری پراکنده تبدیل می شوند از جای خود برکنده می شوند.
« وَإِذَا الْعِشَارُ عُطِّلَتْ» در آن روز مردم گرانبهاترین اموال خود را که در همه اوقات مواظب آن بودند رها می کنند چون چیزی آمده که آن اموال گرانبها را از یادشان برده است. به شتران ماده ای اشاره کرد که بچه هایشان به دنبالشان است. و این گرانبهاترین و ارزشمندترین اموال عرب بود.
« وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ» و هنگامیکه حیوانات وحشی در روز قیامت گردآورده می شوند تا خداوند قصاص برخی را از دیگری بگیرد و بندگان کمال عدالت و دادگری خداوند را می بینند زیرا او انتقام بز بی شاخ را از بز شاخ دار می ستاند. سپس به آن ها می گوید نابود شوید.
« وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ» و هنگامی که دریاها افروخته می شوند و با آن وسعت و بزرگی که آتش تبدیل می گردند . « وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ» یعنی هرکس با همانند خود جفت می گردد؛ پس نیکوکاران با نیکوکاران جمع می شوند و بزهکاران با بزهکاران جمع می گردند
مومن با حور بهشتی همسر و جفت می گردد و کافر با شیطان جفت می شود و این همانند آن است که خداوند متعال می فرماید:« وَسیِقَ الَّذینَ کَفَرُوا إِلَی جَهَنَّمَ زُمَراً» و کافران گروه گروه به سوی دوزخ رانده می شوند.
« وَسِیقَ الَّذینَ اتَّقُوا رَبَّهُم إِلَی الجَنَّةِ زُمَراً» و پرهیزگاران گروه گروه به سوی بهشت برده می شوند. « احشَرُوا الَّذیِنَ ظَلَمُوا وَأَزوَاجَهُم» ستمکاران را به همراه همسرانشان گرد آورید. « وَإِذَا الْمَوْؤُودَةُ سُئِلَتْ» و هنگامی که از دختر زنده به گور شده پرسیده می شود. جاهلان دختران را زنده به گور می کردند و آن ها گناهی جز این نداشتند که پدرشان از فقر می ترسید.
پس پرسیده می شود:« بِأَی ذَنبٍ قُتِلَتْ» این دختران به چه گناهی کشته شده اند؟ مشخص است که گناهی مرتکب نشده اند، اما این سوال برای سرزنش و توبیخ قاتلان آن ها است. « وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ» و هنگامی که نامه های اعمال که هر بد و نیکی در آن نوشته شده گشوده می شوند و هریک به صاحب آن داده می شود. پس برخی نامه ی اعمالشان را به دست راستشان گرفته اند و برخی نامه اعمال را در دست چپ یا پشت سر گرفته اند.
« وَإِذَا السَّمَاء كُشِطَتْ» و هنگامی که آسمان از بین می رود، همان طور که خداوند متعال می فرماید:« یَوم تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالغَممِ» روزی که آسمان با ابرها پاره می گردد.« یَومَ نَطوِی السَّماءَ کَطَیّ السِّجِلّ لِلکُتُبِ» روزی که آسمان را درهم می پیچیم، همان طور که سجل، کتاب ها را درهم می پیچد. «وَالارضُ جَمیعاَ قَبضَتُهُ یَومَ القِیَمَةِ وَالسَّمَوتُ مَطوِیَّتُ بِیَمینِهِ» و تمام زمین در روز قیامت در قبضه اوست و آسمان ها با دست راست او پیچیده می شوند.
« وَإِذَا الْجَحِیمُ سُعِّرَتْ» و هنگامی که جهنم برافروخته می شود و چنان شعله ور می گردد که قبلا آن گونه مشتعل نبوده است. « وَإِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ» و هنگامی که بهشت برای پرهیزگاران نزدیک آورده می شود.
« عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا أَحْضَرَتْ» هرکس اعمالی را که نزد او حاضر و نمایان است و پیش تر انجام داده است می داند. همان طور که خداوند متعال می فرماید:« وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِراَ َ » و آنچه را که کرده اند حاضر و آماده می یابند. این صفت هایی که خداوند برای قیامت بیان کرده است که دل ها را به تکان و بدن ها را به لرزه در می آورد و هراس آن همه را فرا می گیرد و خردمند را تحریک می کند تا برای آن روز آمادگی حاصل نمایند و آن ها را از هر آنچه که باعث سرزنش می گردد باز می دارد. بنابراین برخی از سلف گفته اند: هرکس می خواهد به قیامت بنگرد آن گونه که آن را با چشم خود مشاهده می کند، باید به سوره « إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ» بیندیشد.
آیه ی 29-15:
فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ سوگند به ستارگان باز گردنده ،
الْجَوَارِ الْكُنَّسِ سیر کننده غایب شونده ،
وَاللَّیلِ إِذَا عَسْعَسَ و سوگند به شب چون تاریک شود ،
وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ و سوگند به صبح چون بدمد ،
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِیمٍ که این سخن رسولی بزرگوار است
ذِی قُوَّةٍ عِندَ ذِی الْعَرْشِ مَكِینٍ نیرومند ، در نزد خداوند عرش ، صاحب مکانت ،
مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ مطاع ، صاحب مکانت
وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ و امین و یار شما دیوانه نیست

وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِینِ هر آینه او را در افق روشن ، دیده است
وَمَا هُوَ عَلَى الْغَیبِ بِضَنِینٍ و آنچه را از غیب به او گویند دریغ نمی دارد
وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَیطَانٍ رَجِیمٍ و آن سخن ، سخن شیطان رجیم نیست
فَأَینَ تَذْهَبُونَ پس به کجا می روید ?
إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِینَ این کتاب پندی است برای جهانیان
لِمَن شَاء مِنكُمْ أَن یسْتَقِیمَ برای هر کس از شما که بخواهد به راه راست افتد
وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن یشَاء اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ و شما نمی خواهید مگر آنچه را که پروردگار جهانیان خواسته باشد.
خداوند متعال به «الخنّس» سوگند خورده است و آن ستارگانی هستند که از حرکت معمولی ستارگان به سوی مشرق بازپس می روند و آن ستارگان هفتگانه سیار هستند که عبارتند از « خورشید»، «ماه» ، «زهره» ، « مشتری» ، «مریخ» ، «زحل» و «عطارد». پس این هفت ستاره دو حرکت دارند، یکی حرکت به سوی مغرب به همراه همه ستارگان و افلاک. و دوم حرکت معکوس از جهت مشرق که فقط این هفت ستاره این گونه هستند.
پس خداوند به این ها در حال بازماندن و حرکت کردنشان و پنهان شدنشان سوگند خورده است، و احتمال دارد که منظور همه ستارگان سیّار و غیره باشد.
« وَاللَّیلِ إِذَا عَسْعَسَ» و سوگند می خورم به شب چون روی بیاورد. و گفته شده که «عسعس» به معنی «پشت کننده» می باشد.
« وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ» و به صبح وقتی که نشانه های آن آشکار می گردد و روشنایی اش به تدریج سیاهی شب را بشکافد تا این که کامل می گردد و خورشید طلوع می کند. این ها نشانه های بزرگی هستند که خداوند برای بزرگی و شکوه و محفوظ بودن قرآن از هر شیطان رانده شده ای به آنها قسم خورده است. پس فرمود:« إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِیمٍ» بی گمان قرآن برخوانده ی فرستاده بزرگواری است و او جبرئیل علیه السلام است که قرآن را از سوی خدا نازل کرده است، همان طور که خداوند متعال می فرماید:« وَإِنَّهُ لَتَنزیلِ رَبِّ العَلَمینَ؛ نَزَلَ بِهِ الرَّوحِ الأَمینِ؛ عَلَی قَبلِکَ لِتَکُونَ مِنَ المنَذرِینَ» و بی گمان قرآن را پروردگار جهانیان فرستاده و جبرئیل آن را بر قلب تو نازل کرده است تا از بیم دهندگانی باشی. و خداوند جبرئیل را با بزرگواری توصیف نمود، چون رفتار او پسندیده، و او برترین فرشتگان است و نزد خداوند مقامش از همه بالاتر می باشد.
« ذِی قُوَّةٍ» او در اجرای فرمان الهی نیرومند است. از جمله نیرومندی اش این است که دیار و سرزمین قوم لوط را زیر و رو کرد و آنان را نابود ساخت . « عِندَ ذِی الْعَرْشِ» جبرئیل مقرب درگاه خداست و نزد خداوند مقامی والا دارد و خداوند این مقام ویژه را به او اختصاص داده است. « مَکینِ» و دارای مکانت و جایگاهی بالاتر از جایگاه همه فرشتگان می باشد. « مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ» در ملکوت اعلی از جبرئیل اطاعت می شود چون او از فرشتگان مقّرب است و از نظر و فرمانش فرمانبرداری می شود. و امانتدار است و هرچه را به او فرمان دهند بدون کم و کاست و بدون این که از حدودی که برایش مقرر شده است پارا فراتر بگذارد آن را انجام می دهد. این ها همه بر شرافت و عظمت قرآن در پیشگاه خداوند دلالت می نمایند.
خداوند قرآن را با این فرشته بزرگوار که دارای این چنین صفات کاملی می باشد فرستاده است. و عادت بر این است که پادشاهان کسانی را که برایشان گرامی هستند برای رساندن مهم ترین و شریف ترین پیام ها می گمارند. پس وقتی که فضیلت فرشته ی حامل قرآن را بیان کرد فضیلت انسانی را که قرآن بر او نازل شده و به سوی آن دعوت کرده است نیز بیان کرد و فرمود:
« وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ» و همدم و معاشر شما محمد(س) دیوانه نیست آن طور که دشمنانش که رسالت او را تکذیب می کنند، می گویند و تهمت هایی به او بر می بندند و می خواهند با این گفته ها آنچه را با خود آورده است خاموش کنند. بلکه محمد(ص) از همه مردم عاقل تر و راستگوتر است.
« وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِینِ» و محمد(ص) جبرئیل علیه السلام را در بالاترین کرانه روشن و آشکار که با چشم دیده می شود دید. « وَمَا هُوَ عَلَى الْغَیبِ بِضَنِینٍ» و او بر آنچه خداوند به وی وحی نموده است بخیل نیست تا برخی از آن را از شما پنهان کند بلکه او (ص) امانتدار اهل آسمان و زمین است و پیام های پروردگارش را به صورت آشکار می رساند.
پس پیامبر(ص) در رساندن چیزی از آن به شما بخل نورزیده است و هیچ چیزی از آن را از هیچ کس نه از توانگر و نه از فقیر و نه از رئیس و نه از زیردست و نه از مرد و نه از زن و نه از شهرنشین و نه از روستایی پنهان نکرده است. بنابراین خداوند او را در میان ملتی بی سواد و جاهل به علمایی ربانی و دانشمندانی خبره تبدیل شدند که دانش ها و علوم به آنان منتهی می گشت و آن ها استاد و دیگران شاگردانشان بودند.
« وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَیطَانٍ رَجِیمٍ» وقتی بزرگی کتاب و فضیلت آن را همراه با ذکر دو فرستاده بزرگوار که به وسیله ی آن ها به مردم رسیده است بیان کرد و این دو فرستاده را ستود، هر نوع کمبود و آفت را از آن منتفی دانست که در صداقت و راستی قرآن عیبی شمرده می شود. و فرمود:« وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَیطَانٍ رَجِیمٍ» و آن قرآن گفته شیطان رانده شده از خداوند نیست.
« فَأَینَ تَذْهَبُونَ» چگونه چنین تصوری به ذهن شما خطور می کند؟ و اذهانتان به کجا رفته است؟ چگونه حقی را که در بالاترین مراتب راستی و صدق است به منزله دروغ که پائین ترین باطل است قرار می دهید؟ این چیزی جز وارونه کردن حقایق نیست.
« إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِینَ» آن قرآن جز پند و اندرز برای جهانیان نیست که با آن به یاد پروردگارشان می افتند و خداوند و صفت های کمالی را که دارد به یاد می آورند و زشتی ها و عیب هایی را که خداوند از آن منزه است می دانند و به وسیله ی قرآن اوامر و نواهی و حکمت های آن را به یاد می آورند و احکام تقدیری و شرعی و جزائی را یادآور می شوند.
خلاصه ی مطالب اینکه منافع هر دو جهان را به یاد می آورند و به وسیله آن برای سعادت هر دو جهان تلاش می کنند. « لِمَن شَاء مِنكُمْ أَن یسْتَقِیمَ» برای کسی از شما که بخواهد راست کردار شود، بعد از آن که هدایت از گمراهی روشن گردیده است.
« وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن یشَاء اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ » مشیّت و خواست او نافذ است و امکان ندارد که چیزی با خواست خداوند مخالفت ورزد. این آیه و امثال آن ردّی است بر دو فرقه قدّریه و جبرّیه که خواست و مشیّت خدا را نفی می کنند.
والحمدلله .
پایان تفسیر سوره تکویر

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com