قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره ملک

مکی و 30 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 4-1:
تَبَارَكَ الَّذِی بِیدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ بزرگوار و متعالی  است  خداوندی  که ، فرمانروایی  به  دست  اوست  و او بر  هرچیزی  تواناست.
الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیاةَ لِیبْلُوَكُمْ أَیكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ آن  که  مرگ  و زندگی  را بیافرید ، تا بیازمایدتان  که  کدام  یک  از شما  به عمل  نیکوتر است  و اوست  پیروزمند و آمرزنده.
الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَّا تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ آن  که  هفت  آسمان  طبقه  طبقه  را بیافرید  در آفرینش  خدای  رحمان  هیچ   خلل و، بی  نظمی  نمی  بینی   پس  بار دیگر نظر کن  ، آیا در آسمان  شکافی  می   بینی ?
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَینِ ینقَلِبْ إِلَیكَ الْبَصَرُ خَاسِأً وَهُوَ حَسِیرٌ بار دیگر نیز چشم  باز کن  و بنگر  نگاه  تو خسته  و درمانده  به  نزد تو  بازخواهد گشت.
« تَبَارَكَ الَّذِی بِیدِهِ الْمُلْكُ» بزرگوار و والا است و خدا دارای برکات و خیر بسیار و احسان فراگیر است. و از عظمت و شکوهمندی اش این است که فرمانروایی جهان بالا و پائین به دست اوست و آفریننده آسمانها و زمین است و با فرامین تقدیری و دینی که تابع حکمت  اوست آن گونه بخواهد در آن ها تدبیر و تصرف می کند.
« وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ» و خداوند دارای کمال قدرت و توانمندی است و بر هر کاری تواناست و مخلوق ات بزرگی چون آسمانها و زمین را با این قدرت خویش ایجاد کرده است. « الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیاةَ» کسی که برای بندگانش چنان مقدّر نمود که آن ها را زنده نماید و بمیراند. « لِیبْلُوَكُمْ أَیكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» تا شما را بیازماید که عمل کدام یک از شما خالص تر و درست تر است.
خداوند بندگانش را آفریده و به این جهان آورده و به آن ها خبر داده است که به زودی از این  جهان خواهند رفت و آن ها را امر و نهی نموده و با شهوت هایی که با امر الهی متضاد هستند آن ها را آزموده است . پس هرکس تسلیم فرمان خدا گردد و کار نیک انجام دهد خداوند در هر دو جهان به او پاداش نیک می دهد و هرکس به سوی شهوت ها  و امیال نفس گرایش یابد و فرمان لهی را پشت سر اندازد او بدترین سزا را خواهد داشت.
« وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ» و خداوند توانمند است و بر همه چیز چیره می باشد و آفریده ها منقاد اویند.
و آمرزگار  است و بدکارانی که کوتاهی کرده اند و گناهکاران را می آمرزد به خصوص وقتی که توبه کنند و برگردند. او گناهانشان را می آمرزد گرچه پُرِ زمین و آسمان باشد و عیب هایشان را می پوشاند گرچه به  اندازه ای تمام دنیا باشد.
« الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا» خداوندی که هفت آسمان را بر بالای یکدیگر و در نهایت زیبایی و  استحکام آفریده است. « مَّا تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ» در آفرینش خداوند مهربان هیچ خلل و نقصی نمی بینی.
و چنانچه از هر حیثی نقص منتفی می گردد ، به طور کامل از حیث رنگ و هیأت و ارتفاعش نیکو و متناسب می گردد. و همچنین خورشید و ماه و ستارگان روشنی که برخی ثابت و برخی سیارند هیچ خلل و نقصی در آنها نیست. و از آن جا که کمال آنها مشخّص است خداوند دستور داد تا چند بار به آن نگاه کرده شود و در کرانه های آن تامل شود. پس فرمود:« فَارْجِعِ الْبَصَرَ» بار دیگر به آن بنگر و عبرت بگیر، « هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ» آیا در آن عیب و خللی می بینی؟
« ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَینِ» منظور این است که چندین بار بنگر.« ینقَلِبْ إِلَیكَ الْبَصَرُ خَاسِأً وَهُوَ حَسِیرٌ» چرا که چشم تو از این عاجز و ناتوان است که عیب و خللی را در آن مشاهده کند، هرچند که بکوشی و دریغ نورزی.
آیه ی 10-5:
وَلَقَدْ زَینَّا السَّمَاء الدُّنْیا بِمَصَابِیحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِّلشَّیاطِینِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِیرِ ما آسمان  فرودین  را به  چراغهایی  بیاراستیم  و آن  چراغها را وسیله  راندن   شیاطین  گردانیدیم  و برایشان  شکنجه  آتش  سوزان  آماده  کرده ایم.
وَلِلَّذِینَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ و برای  کسانی  که  به  پروردگارشان  کافر شده  اند عذاب  جهنم  باشد و جهنم   بدسرانجامی  است.
إِذَا أُلْقُوا فِیهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِیقًا وَهِی تَفُورُ چون  در جهنم  افکنده  شوند ، به  جوش  آید و بانگ  زشتش  را بشنوند ،
تَكَادُ تَمَیزُ مِنَ الْغَیظِ كُلَّمَا أُلْقِی فِیهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ یأْتِكُمْ نَذِیرٌ نزدیک  است  که  از خشم  پاره  پاره  شود  و چون  فوجی  را در آن  افکنند ،، خازنانش  گویندشان  : آیا شما را بیم  دهنده  ای  نیامد ?
قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءنَا نَذِیرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِن شَیءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِی ضَلَالٍ كَبِیرٍ گویند : چرا ، بیم  دهنده  آمد ولی  تکذیبش  کردیم  و گفتیم  : خدا هیچ   نازل نکرده  است  ، شما در گمراهی  بزرگی  هستید.
وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ و می  گویند : اگر ما می  شنیدیم  یا تعقل  می  کردیم  ، اهل  این  آتش   سوزنده نمی  بودیم.
« وَلَقَدْ زَینَّا السَّمَاء الدُّنْیا» و آسمان دنیا را می بینی و مشاهده می کنی که آن را آراسته ایم، « بِمَصَابِیحَ» با ستارگان که هریک نور متفاوتی دارد. و اگر ستارگان در آسمان نبودند آسمان سقفی تاریک بود و زیبایی نداشت ولی خداوند این ستارگان را زینت بخش آسمان و روشنایی آن قرار داده است . و ابزارهای راهنمایی هستند که در تاریکی های دریا و خشکی مردم به وسیله آنها راهیاب می شوند. و این که خداوند می فرماید آسمان دنیا را با چراغ هایی آراسته منافاتی با این ندارد که بسیاری از ستارگان بالای آسمان های هفت گانه باشند، چون آسمان ها شفاف هستند و این گونه آسمان دنیا آراسته می گردد، گرچه ستارگان در آن نباشند.
« وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِّلشَّیاطِینِ» و این چراغ ها را ابزار سنگ سار کردن شیطان هایی  قرار داده ایم که می خواهند دزدکی به اخبار آسمان گوش دهند و استراق سمع نمایند. پس خداوند این ستارگان را پاسداران آسمان قرار داده است و نمی گذارند شیطان ها اخبار آسمان ها را به زمین بیاورند؛ شهاب هایی که از ستارگان پرتاب می شوند و خداوند آن را برای راندن شیطان ها آماده کرده  است.
« وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِیرِ» و در آخرت برای آنان عذاب سوزان دوزخ آماده کرده ایم چون آن ها سرکشی کرده و بندگان خدا را گمراه نموده اند. بنابراین پیروان کافرشان همانند آن ها می باشند و خداوند برای آنان عذاب سوزان دوزخ را آماده کرده است. بنابراین فرمود:« وَلِلَّذِینَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ» و نیز برای کسانی که به پروردگارشان کفر ورزیدند عذاب دوزخ مهیا است و بدجایگاهی است که دوزخیان در نهایت خواری و ذلّت در آن قرار می گیرند.
« إِذَا أُلْقُوا فِیهَا» وقتی با اهانت و خواری به دوزخ افکنده می شوند، « سَمِعُوا لَهَا شَهِیقًا» صدای بلند و خشن از آن می شنوند. « وَهِی تَفُورُ» در حالی که دوزخ می جوشد.
« تَكَادُ تَمَیزُ مِنَ الْغَیظِ» نزدیک است که دوزخ از خشم پاره پاره شود و از بس که بر کافران خشمگین است از هم بپاشد. پس وقتی که وارد آن شوند گمان می بری با آن ها چه کار خواهد کرد؟!
سپس سرزنش نگهبانان دوزخ را که  کافران را مورد سرزنش قرار می دهند بیان کرد و فرمود:« كُلَّمَا أُلْقِی فِیهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ یأْتِكُمْ نَذِیرٌ» هرگاه گروهی در دوزخ افکنده شوند نگهبانان دوزخ از آن ها می پرسند:« آیا هشداردهنده ای به سوی شما نیامد؟» یعنی حالت شما و دوزخی بودنتان چنان است که گویا از این دوزخ  خبر داده نشده اید و بیم دهندگان شما را از آن برحذر داشته اند.
« قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءنَا نَذِیرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِن شَیءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِی ضَلَالٍ كَبِیرٍ» می گویند: آری!  هشداردهنده ای نزد ما آمد امّا او را تکذیب کردیم و گفتیم خداوند هیچ چیزی را نازل نکرده است و شما در گمراهی بزرگ هستید. پس آن ها پیامبر خود را تکذیب کردند و به طور کلّی همه آنچه را که خداوند نازل  کرده است دروغ  انگاشتند.
و به این بسنده نکردند و همه پیامبران هشداردهنده را گمراه خواندند در حالی که  آن ها راهیافتگان هدایت  کننده بودند. و فقط به گمراه قرار دادن آن ها اکتفا نکردند بلکه گمراهی آن ها را گمراهی بزرگ قرار دادند. پس  کدام عناد و تکبر و ستم شبیه چنین عناد و تکبری است؟
« وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ» آن ها با اعتراف به این که شایسته هدایت نبودند می گویند: اگر می شنیدیم یا خرد می ورزیدیم در زمره دوزخیان نمی بودیم. پس آن ها همه راه های هدایت را از خود نفی می کنند که عبارتند از: شنیدن چیزهایی که خداوند نازل کرده  است و یا پیامبران آورده  اند، عقلی که به صاحب خود فایده می رساند و او را به حقایق اشیا آگاه می  کند و به ترجیح خیر وامی دارد و از هر آنچه که سرانجام زشتی دارد برحذر می دارد.
پس آنان نه عقل دارند و نه نیروی شنوایی. و این به خلاف عقل و ایمان ارباب صدق و یقین است که آن ها ایمان خود را با دلایل سمعی تأیید نموده اند. پس آنچه را که از سوی خدا و پیامبر آمده است شنیده اند و به آن  عمل کرده اند. نیز با دلایل عقلی ایمان خود را تقویت کرده اند و گمراهی را از هدایت و خیر را از شر تشخیص داده اند. پس ایمان آنها براساس دلایل عقلی و نقلی استوار است کسی که لطف خویش را به هرکس که بخواهد اختصاص می دهد. و بر هرکس از بندگانش که بخواهد منّت می نهد و او را به درجاتی رفیع می رساند و کسانی را که شایسته خوبی نیستند خوار می گرداند.
خداوند متعال درباره  کسانی که وارد دوزخ می شوند و به ستمگری و عناد خود اعتراف می کنند و می فرماید:
آیه ی 11:
فَاعْتَرَفُوا بِذَنبِهِمْ فَسُحْقًا لِّأَصْحَابِ السَّعِیرِ پس  به  گناه  خود اعتراف  می  کنند  ای  لعنت  باد بر آنها که  اهل  آتش   سوزنده  اند.
« فَاعْتَرَفُوا بِذَنبِهِمْ فَسُحْقًا لِّأَصْحَابِ السَّعِیرِ» به گناهان خود اعتراف می کنند، پس دوری از رحمت خدا و زیانمندی و شقاوت بهره دوزخیان باد. چقدر بدبخت و خوار هستند وقتی که پاداش الهی را از دست داده اند و در دوزخ قرار گرفته اند؛ دوزخی که آتش سوزان آن جسم ها و دل هایشان را می سوزاند.
آیه ی 12:
إِنَّ الَّذِینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیبِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِیرٌ برای  کسانی  که  نادیده  از پروردگارشان  می  ترسند ، آمرزش  و مزد فراوان   است.
وقتی حالت بدکافران فاسق را بیان کرد توصیف نیکوکاران خوشبخت را نیز ذکر نمود و فرمود:« إِنَّ الَّذِینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیبِ» کسانی که در نهان از پروردگارشان می ترسند و در همه حالات خود از خداوند می ترسند حتی در حالت و وضعیتی که جز از خدا کسی از آن ها اطلاع ندارد پس آنان اقدام به ارتکاب گناه نمی کنند ودر انجام آنچه خداوند آنان را بدان امر نموده است کوتاهی می ورزند .
« لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِیرٌ» آنان آمرزش و پاداش بزرگ و فراوانی دارند. یعنی گناهانشان بخشیده می شود، و وقتی که خداوند گناهانشان را بیامرزد آنان را از شر گناهان محفوظ می دارد و از عذاب دوزخ نجات می دهد. و پاداش بزرگی دارند و آن نعمت های پایدار پادشاه بزرگ و لذّت های پیوسته و منازل عالی و حورهای خوب و خدمت گزارانی است که خداوند در بهشت برای آنان آماده کرده است و بزرگ تر از این رضایت خداوند مهربان است که بر ساکنان بهشت فرود می آورد.
آیه ی 14-13:
وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ چه  به  راز سخن  گویید و چه  آشکارا ، او به  هر چه  در دلها می  گذرد داناست ،
أَلَا یعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ آیا آن  که  می  آفریند نمی  داند ? حال  آنکه  او باریک  بین  و آگاه  است.
خداوند در اینجا از گستردگی آگاهی و دانش و فراگیر بودن لطف خویش خبر می دهد و می فرماید:« وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ» و سخنتان را نهان دارید یا  آن را آشکار سازید در هر دو صورت نزد او برابر است و هیچ چیز پنهان و پوشیده ای بر او پنهان و پوشیده نمی ماند.
« إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ» بی گمان خداوند به نیّت ها و اراده هایی که در دل هاست آگاه است، پس گفته ها و کارهایی که شنیده و دیده می شوند چگونه خواهد بود؟
سپس با استناد به یک دلیل عقلی بر آگاهی خداوند استدلال  نمود و فرمود:« أَلَا یعْلَمُ مَنْ خَلَقَ» آیا کسی که آفریده است نمی داند؟ پس کسی که خلق را آفریده و خلقت آن را خوب و محکم کرده است چگونه آن را نمی داند؟! « وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ» و او باریک بین آگاه است.
دانش و آگاهی او دقیق است تا جایی که رازها و پنهانی ها را می داند، و او « یَعلَمُ السِرَّ وأَخفَی» نهان و نهان تر را می داند.
از جمله معانی لطیف یکی این  است که او نسبت به بنده و دوست خود لطف و مهربانی دارد و نیکی و  احسان را از جایی به او می رساند که گمانش را نمی برد و  او را از شر و بدی حفاظت می کند و به وسیله اسبابی که بنده فکرش را هم نمی کند او را به بالاترین مراتب و جایگاهها می رساند، حتی گاه ناخوش به بنده می چشاند تا به وسیله ی آن او را به امور دوست داشتنی بزرگ و خواسته های ارزشمند برساند.
آیه ی 15:
هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَیهِ النُّشُورُ اوست  که  زمین  را رام  شما گردانید  پس  بر روی  آن  سیر کنید ، و از  رزق خدا بخورید  چون  از قبر بیرون  آیید به  سوی  او می  روید.
خداوند است که زمین را برایتان رام گردانیده است تا بتوانید نیازهای خود را از قبیل کاشتن و ساختن و شخم زدن را از آن برآورده نمائید و در آن راههایی قرار داده که به وسیله آن ها به  منطاق دوردست و شهرهای دور می رسید. « فَامْشُوا فِی مَنَاكِبِهَا» پس برای طلب روزی و کارهایتان در گوشه و کنار زمین حرکت کنید.
« وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَیهِ النُّشُورُ» و از روزی خداوند بخورید. و زنده شدن پس از مرگ در دست اوست. یعنی بعد از آن که از این جهان رخت بربندید که خداوند آن را میدان  آزمایش و پلی برای انتقال به آن دنیا قرار داده است دوباره زنده تان خواهد کرد و به سوی خدا حشر می شوید تا شما را طبق کارهای نیک و بدتان جزا و سزا بدهد.
آیه ی 18-16:
أَأَمِنتُم مَّن فِی السَّمَاء أَن یخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِی تَمُورُ آیا از آن  که  در آسمان  است  ایمن  نشسته  اید که  ناگاه  زمین  را به  لرزش   در آورد و زمین  شما را در خود فرو برد ?
أَمْ أَمِنتُم مَّن فِی السَّمَاء أَن یرْسِلَ عَلَیكُمْ حَاصِبًا فَسَتَعْلَمُونَ كَیفَ نَذِیرِ آیا از آن  که  در آسمان  است  ایمن  نشسته  اید که  ناگاه  بادی  همراه  با، سنگریزه  بر سر شما فرستد ? به  زودی  خواهید دانست  که  بیم  دادن  من  چگونه   است.
وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَكَیفَ كَانَ نَكِیرِ هر آینه  کسانی  که  پیش  از آنها بودند ، پیامبران  را تکذیب  کردند  پس عذاب  من  چگونه  بود.
این تهدید و وعیدی است برای کسی که به سرکشی و تعدی و گناه خود که موجب عذاب است ادامه دهد. پس فرمود:« أَأَمِنتُم مَّن فِی السَّمَاء» آیا از کسی که در آسمان است ایمن شده اید که شما را در زمین فرو بَرَد و آن خداوند متعال است که بر بالای آفریده هایش قرار گرفته است؟! « أَن یخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِی تَمُورُ»  که شما را در زمین فرو بَرَد در حالی که  ناگهان زمین به حرکت و جنبش در آید تا این که هلاک و تلف شوید.
« أَمْ أَمِنتُم مَّن فِی السَّمَاء أَن یرْسِلَ عَلَیكُمْ حَاصِبًا» آیا از کسی که در آسمان است ایمن شده اید که طوفانی از شن بر شما بفرستد؟! یعنی عذابی از آسمان بر شما بفرستد که شما را سنگباران نماید و از شما انتقام بگیرد. « فَسَتَعْلَمُونَ كَیفَ نَذِیرِ» پس خواهید دانست که چگونه آن چه که کتاب ها و پیامبران شما را از آن بیم داده بودن به سراغتان می آید! پس گمان مبرید که چون شما از آمدن عذاب از آسمان و زمین ایمن هستید این برای شما فایده ای دارد. بنابراین شما سرانجام کارتان را خواهید دانست، خواه مدتی طولانی بر شما بگذرد یا مدتی کوتاه بر شما سپری شود.
به راستی کسانی که پیش از شما بودند همانند شما تکذیب کردند آن گاه خداوند آن ها را هلاک و نابود ساخت. پس بنگرید که خشم و کیفر خدا نسبت به آن ها چگونه بوده است که آن ها را قبل از عذاب آخرت در دنیا عذاب داد. پس بترسید از این که گرفتار عذابی شوید که آن ها بدان گرفتار شدند.
آیه ی 19:
أَوَلَمْ یرَوْا إِلَى الطَّیرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَیقْبِضْنَ مَا یمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَیءٍ بَصِیرٌ آیا پرندگانی  را که  بال  گشوده  یا بال  فراهم  کشیده  بر فراز سرشان  در  پروازند ، ندیده  اند ? آنها را جز خدای  رحمان  کسی  در هوا نگاه  نتواند  داشت  اوست  که  به  همه  چیز بیناست.
در این جا آدمی ملامت و تشویق شده است که به پرنده ای بنگرد که خداوند آن را رام کرده و فضا و هوا را برای او مسّخر گردانیده است، پرنده ای که بال هایش را برای پرواز می گشاید و برای پائین آمدن می بندد و در فضا شنا می کند و هرجا که بخواهد و نیاز دارد می رود.
« مَا یمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ» جز خدای مهربان کسی آن ها را نگاه نمی  دارد و اوست که فضا را برای آن ها رام گردانیده است و پرندگان را به گونه ای خلق کرده که برای پرواز آمادگی دارند. و هرکس به حالت پرنده بنگرد و در آن بیاندیشد ، به قدرت و عنایت خداوندراهیاب می شود، و نشانگر این است که او یگانه و یکتاست و عبادت جز برای او شایسته ی کسی نیست. « إِنَّهُ بِكُلِّ شَیءٍ بَصِیرٌ» بی گمان او به هر چیزی بینا است. پس اوست که به گونه ای شایسته و طبق حکمت خود به تدبیر امور بندگان می پردازد.
آیه ی 21-20:
أَمَّنْ هَذَا الَّذِی هُوَ جُندٌ لَّكُمْ ینصُرُكُم مِّن دُونِ الرَّحْمَنِ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِی غُرُورٍ آیا آن  نگهبانی  که  شما را یاری  می  کند ، غیر از خدا کیست  ? کافران  در  فریبی  بیش  نیستند.
أَمَّنْ هَذَا الَّذِی یرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَل لَّجُّوا فِی عُتُوٍّ وَنُفُورٍ آیا کیست  آن  که  به  شما روزی  دهد اگر او روزی  خویش  باز دارد ? نه  ،، درسرکشی  و دوری  از حق  لجاج  می  ورزند.
خداوند به کافرانی که از فرمان او سرپیچی کرده و از حق روی برگردانیده اند می گوید:« أَمَّنْ هَذَا الَّذِی هُوَ جُندٌ لَّكُمْ ینصُرُكُم مِّن دُونِ الرَّحْمَنِ» اگر خداوند قصد بدی به شما بک ند چه کسی می تواند  عذاب او را از شما دور نماید؟
یعنی چه کسی به غیر از خداوند مهربان شما را بر دشمنان پیروز می کند؟ پس او  تعالی تنها یاری کننده و عزت دهنده و خوار کننده است و اگر تمام مردم برای یاری کردن انسان گرد هم بیایند به اندازه ذره ای به او سودی نخواهند رساند. بنابراین ادامه دادن کافران به کفرشان بعد از آن که می دانند جز خداوند کسی آنان را یاری نمی کند  غرور و بی خردی است.
« أَمَّنْ هَذَا الَّذِی یرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ» یعنی روزیِ همه به دست خداوند است. پس اگر روزی را از شما دریغ دارد چه کسی برایتان می فرستد؟ مردم نمی توانند به خودشان روزی بدهند، پس دیگران را چگونه روزی خواهند داد؟ پس روزی دهنده و نعمت بخشنده ی همه ی نعمت ها خداست و شایسته است که به تنهایی پرستش شود، ولی کافران« لَّجُّوا فِی عُتُوٍّ وَنُفُورٍ» بر سنگدلی و سرکشی و گریز از حق پافشاری می کنند.
آیه ی 22:
أَفَمَن یمْشِی مُكِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّن یمْشِی سَوِیا عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ آیا آن  کس  که  نگونسار بر روی  افتاده  راه  می  رود ، هدایت  یافته  تر  است یا آن  که  بر پای  ایستاده  و بر راه  راست  می  رود ?
از این دو نفر کدام یک راه یاب تر است؛ کسی که در گمراهی و سرگردانی و کفر غرق است و قلبش واژگون گردیده پس حق نزد او باطل قرار گرفته و باطل را حق شمرده است، یا کسی که حق را می شناسد و آن را برگزیده و در کارها و گفته ها و همه حالت های  خود بر راه راست و درست گام برمی دارد؟! پس با تأمّل در حالت این دو نفر فرق آن دو مشخص می شود که به وضوح خواهیم دانست کدام یک هدایت یافته و کدام یک گمراه است. و حالات انسان شاهد بزرگتری از گفته هایش می باشند!
آیه ی 26-23:
قُلْ هُوَ الَّذِی أَنشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلًا مَّا تَشْكُرُونَ بگو : اوست  که  شما را آفریده  است  و گوش  و چشم  و دل  داده  است   چه  اندک  سپاس  می  گزارید.
قُلْ هُوَ الَّذِی ذَرَأَكُمْ فِی الْأَرْضِ وَإِلَیهِ تُحْشَرُونَ بگو : اوست  که  شما را در زمین  آفرید و در قیامت  نزد او گرد آورده  می   شوید.
وَیقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ می  گویند : اگر راست  می  گویید ، این  وعده  چه  وقت  فرا می  رسد ?
قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِیرٌ مُّبِینٌ بگو : علم  آن  نزد خداست  و من  بیم  دهنده  ای  بیش  نیستم.
خداوند متعال با بیان این که تنها او معبود به حق است و با فراخواندگان بندگانش به شکرگزاری او و یگانه پرستی می فرماید:« قُلْ هُوَ الَّذِی أَنشَأَكُمْ» بگو: اوست که شما را از عدم پدید آورد بدون این که یاور و پشتیبانی داشته باشد. « وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ» و بعد از آنکه شما را پدید آورد به وسیله ی گوش و چشم و دل، خلقت شما را کامل نمود.
این اعضای سه گانه بهترین  اعضای بدن و کامل ترین نیروی بدنی می باشند. « قَلِیلًا مَّا تَشْكُرُونَ» ولی با وجود این که به شما نعمت داده است کمتر سپاس خداوند را می گزارید، و شکرگزاری شما  اندک است.
« قُلْ هُوَ الَّذِی ذَرَأَكُمْ فِی الْأَرْضِ» بگو: اوست خدایی که شما را در زمین پش نموده و در گوشه و کنار آن جای داده، و به شما امر و نهی نموده و نعمت ها را به سویتان سرازیر کرده است که از آن استفاده می برید. سپس شما را در روز قیامت حشر می کند.
ولی مخالفان این وعده را تکذیب می کنند و می گویند:« مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ» اگر راست می گویید این وعده ای را که می دهید کی خواهد بود؟ آن ها نشانه ی صداقت پیامبران را این قرار دادند که وقت آمدن قیامت را به آنان  خبر دهند و این کار آن ها ستمگری و  عناد  است.
« قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ» بگو: علم آن تنها نزد خدا  است، هیچ کس دیگری از فرا رسیدن قیامت آگاهی و علم ندارد و خبر دادن از این که قیامت خواهد آمد مشروط بر  این نیست که زمان آن فاش شود، چون سخن راست با دلایل آن شناخته  می شود و خداوند دلایل و حجّت هایی بر صحت و درستی آن اقامه کرده است، دلایلی که با وجود آن کوچک ترین شکّی در این که قیامت خواهد آمد باقی نمی ماند. امّا کسی درک می کند که با گوش و دل، گوش فرا دهد.
آیه ی 30-27:
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِیئَتْ وُجُوهُ الَّذِینَ كَفَرُوا وَقِیلَ هَذَا الَّذِی كُنتُم بِهِ تَدَّعُونَ کافران  چون  نزدیکش  بنگرند ، چهره  شان  گرفته  شود  و به  آنها گفته  می   شود، : این  است  آنچه  باطلش  می  خواندید.
قُلْ أَرَأَیتمْ إِنْ أَهْلَكَنِی اللَّهُ وَمَن مَّعِی أَوْ رَحِمَنَا فَمَن یجِیرُ الْكَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ بگو : گیرم  که  خدا مرا و همراهانم  را هلاک  کند یا بر ما رحمت  آورد ،  چه کسی  کافران  را از عذاب  دردآور می  رهاند ?
قُلْ هُوَ الرَّحْمَنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَیهِ تَوَكَّلْنَا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ بگو : او خدای  رحمان  است   به  او ایمان  آوردیم  و بر او توکل  کردیم   وزودا که  خواهید دانست  چه  کسی  در گمراهی  آشکار است.
قُلْ أَرَأَیتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن یأْتِیكُم بِمَاء مَّعِینٍ  بگو : اگر آبتان  در زمین  فرو رود ، چه  کسی  شما را آب  روان  خواهد داد ?
کافران در دنیا فرا رسیدن قیامت را تکذیب می کنند اما در روز قیامت که  عذاب را از نزدیک مشاهده می کنند، اندوهگین و پریشان خواهند شد. پس چهره هایشان تغییر می کند و به خاطر تکذیب و دروغ انگاشتنشان مورد سرزنش و توبیخ قرار می گیرند و گفته می شود:« هَذَا الَّذِی كُنتُم بِهِ تَدَّعُونَ» این  همان چیزی است که خود می خواستید.
پس امروز آن را به طور آشکار مشاهده می کنید و قضیه برایتان روشن گردیده و بی چاره  گشته اید و چیزی جز گرفتار شدن به آن عذاب برایتان نیست. از  آن جا که تکذیب کنندگان پیامبر (ص) که دعوت او را رد کردند منتظر نابود و هلاک شدن پیامبر بودند، خداوند به پیامبر فرمان داد تا به آن ها بگوید اگر شما به آرزوی خودتان برسید و خداوند من و همراهانم را هلاک سازد این به شما فایده ای نخواهد رساند چون شما به آیات خدا کفر ورزیده  اید و سزاوار عذاب  گشته اید.
پس چه کسی شما را از عذاب دردناکی که بر شما قطعی گردیده است نجات خواهد داد؟ بنابراین آزمند بودن شما برای نابودی من فایده ای برایتان ندارد. و از جمله ادّعاهای کافران این بود که می گفتند آن ها بر هدایت هستند و پیامبر بر گمراهی می باشد. آن ها این سخن را تکرار می کردند و بر این امر مجادله می نمودند.
پس خداوند پیامبرش را دستور داد تا از حالت خود و حالت پیروانش خبر دهد تا برای هریک هدایت و پرهیزگاری اش روشن گردد و آن این است که بگویند:« هُوَ الرَّحْمَنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَیهِ تَوَكَّلْنَا» او خداوند مهربان است ، به او  ایمان آورده ایم و بر او توکل کرده ایم. و  ایمان شامل تصدیق باطن و اعمال باطنی و ظاهری می شود.
و از آن جا که وجود اعمال و کمال آن بستگی به توکل دارد خداوند از میان سایر اعمال توکل را به طور ویژه بیان کرد ، وگرنه توکل در ایمان داخل است، و از جمله ی لوازم ایمان است. همان طور که خداوند متعال می فرماید:« وَعَلَی اللَّهِ فَتَوَکَلُوا إِن کُنُتم مُّومِنیِنَ» و بر خداوند توکل کنیداگر شما مومن هستید.
پس وقتی حالت پیامبر و پیروانش چنین است و  این حالت راه رستگاری است و سعادت اخروی به آن بستگی دارد، حالت دشمنان پیامبر برخلاف این می باشد. آن ها ایمان و توکل ندارند و با این مشخص می شود که چه کسی بر هدایت است و چه کسی در گمراهی آشکاری به سر می برد. سپس خبر داد که نعمت ها را او به تنهایی داده است به خصوص آبی که خداوند هرچیز زنده ای را از آن آفریده است. پس فرمود:
« قُلْ أَرَأَیتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا» بگو: به من خبر دهید اگر آبتان فرو بنشیند، « فَمَن یأْتِیكُم بِمَاء مَّعِینٍ  » چه کسی برایتان آبی روان می آورد که از آن بنوشید و چهارپایانتان و درختان و کشتزارهایتان را از آن آب بدهید؟ این  استفهام به معنی نفی است. یعنی هیچ کس جز خداوند توانایی چنین کاری را ندارد.
پایان تفسیر سوره ملک

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com