قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره حجر

بسم الله الرحمن الرحيم
آیه ی 5-1
الَرَ تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَقُرْآنٍ مُّبِينٍ الف. لام. راء. این است آیات کتاب (خدا) و قرآن مبین و روشنگر
رُّبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ كَانُواْ مُسْلِمِينَ چه بسا کافران آرزو کنند که کاش مسلمان بودند.
ذَرْهُمْ يَأْكُلُواْ وَيَتَمَتَّعُواْ وَيُلْهِهِمُ الأَمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ آنان را به حال خود رها کن تا بخورند و بهره مند شوند و آرزو (ها) آنان را غافل سازد، سپس به زودی خواهند دانست.
وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلاَّ وَلَهَا كِتَابٌ مَّعْلُومٌ و ما هیچ شهر و قریه ای را نابود نکرده ایم مگر اینکه مدت معینی داشته است.
مَّا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ و هیچ ملتی بر اجل خود پیشی نمی گیرد و از آن عقب نمی افتد.
خداوند متعال با تعظیم و ستایش کتابش می فرماید (تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ) این آیاتی است که بر بهترین مفاهیم و مطالب دلالت می نمایند. (وَقُرْآنٍ مُّبِينٍ) و قرآنی است که حقایق را با بهترین و روشنترین حکمت آشکار می کند. کلماتی که به بهترین وجه منظور مراد خود را بیان می نمایند. و این ایجاب می کند که بندگان تسلیم و منقاد فرمان آن شوند و آن را با وج و سرور و خوشحالی بپذیرند.
اما هر کس این نعمت بزرگ را ر د کند و به آن کفر بورزد، از تکذیب کنندگان گمراه است؛ کسانی که آرزو خواهند کرد که ای کاش مسلمان و فرمانبر احکام قرآن بودند! و این زمانی است که پرده برداشته می شود و حالات اولیۀ جهان آخرت آشکار می گردد، و مقدمات مرگ فرا می رسد و آنان درهمۀ حالتهای آخرت آرزو می نمایند که کاش مسلمان بودند. اما د یگر کار از کار گذشته و امکان چنین چیزی نیست، زیرا آنها  دراین دنیا مغرور و فریب خورده بودند.
(ذَرْهُمْ يَأْكُلُواْ وَيَتَمَتَّعُواْ) آنان را رها کن تا بخورند و از لذا ها بهره مند شوند. (وَيُلْهِهِمُ الأَمَلُ) و آرزوها آنان را غافل می سازد، یعنی آنها آرزوی باقی ماندن در دنیا دارند و این آرزو آنها را از آخرت غافل سازد. (فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ ) و بالاخره خواهند دانست که آنچه بر آن بودند باطل است و کارهایشان موجب زیان و بدبختی آنان شده است و خواهند دانست که نمی بایست به خاطر مهلتی که خداوند به آنها داده بود مغرور شوند و فریب خوردند، زیرا این قانون خدا در میان ملت ها است.
(وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ) و ما هیچ شهر و را که سزاوار عذاب بوده است نا بود نکرده ایم (إِلاَّ وَلَهَا كِتَابٌ مَّعْلُومٌ ) مگر اینکه مدت معینی داشته که برای نابودی آن مشخص گشته است. (مَّا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ ) و هیچ ملتی بر اجل خود پیشی نمی گیرد و از آن عقب نمی افتد، چرا که اثر گناهان بالاخره باید تحقق یابد، هر چند که به تاخیر بیافتد.
آیه ی 9-6:
وَقَالُواْ يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ و گفتند: «ای کسی که قرآن بر تو فرو فرستاده شده است! بی گمان تو دیوانه هستی»
لَّوْ مَا تَأْتِينَا بِالْمَلائِكَةِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ اگر از راستگویانی چرا که فرشتگان را به نزد ما نمی آوری؟
مَا نُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَا كَانُواْ إِذًا مُّنظَرِينَ فرشتگان را جز حق فرو نمی فرستیم، و آنگاه (بعد از فرود آمدن فرشته ها) به آن قوم مهلت داده نمی شود.
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ بی گمان ما قرآن را فرو فرستاده ایم و قطعاً خود نگهبان آن هستیم.
و کسانی که محمد علیه الصلاه و السلام را تکذیب می کردند به تمسخر به او گفتند: (يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ ) ای کسی که ادعا می کنی قرآن بر تو نازل شده است؟ بی گمان تو دیوانه ای. زیرا گمان می بری که از تو پیروی کرده و آنچه را که پدرانمان بر آن بوده اند رها می کنیم». (لَّوْ مَا تَأْتِينَا بِالْمَلائِكَةِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ(  اگر از راستگویانی چرا که فرشتگان را به نزد ما نمی آوری تا بر درست بودن آنچه آورده ای گواهی دهند؟ و این بزرگترین ستم و جهالت بود، ستم بودنش مشخص است، زیرا چنین سختی جرأت بر خدا و لجاجت محسوب شده و در واقع تعیین تکلیف است برای خداوند زیرا آنان معجزاتی را می طلبیدند که ارادۀ خداوند بر آن جاری نشده بود، حال آنکه اهدافی را که آنان از ظهور چنین معجزاتی تعقیب می کردند با دلایل زیادی که بر صحت آنچه پیامبران آورده بود حاصل شده است. و اما جهالت بودنش از این روست که آنها مصلحت خود را از آنچه که به زیانشان بود تشخیص نداده و ندانستند که چه چیزی به نفع آنها است، زیرا در فرو فرستادن فرشتگان خیری برای آنها نیست، بلکه خداوند فرشتگان را جز به حق نمی فرستد، و هر کس از آنان پیروی نکند و تسلیم آنها نشود دیگر به او مهلت داده نمی شود. (وَمَا كَانُواْ إِذًا مُّنظَرِينَ) و هنگامی که فرشتگان فرو آیند، اگر ایمان نیاورند که هرگز نخواهند آورد مهلت داده نمی شوند. پس آنان که فرو فرستاده فرشتگان را می خواهند در واقع برای هلاکت و نابودی خویش شتاب می ورزند. زیرا ایمان در دست آنها نیست، بلکه در دست خدا است. (ولو اننا انزلنا الیهم الملئکه و کلهم الموتی و حشرنا علیهم کل شی قبلاً ما کانوا لیومنوا الا ان یشاء الله و لکن اکثرهم یجهلون) و حتی اگر فرشتگان را به سوی آنان فرو فلرستیم و مردگان با آنان سخن بگویند و همه چیز را برایشان روبرو و آشکار سازیم (باز) ایمان نمی آورند مگر اینکه خداوند بخواهد، اما بیشترشان نمی دانند.
اگر آنها راست می گویند معجزات همین قرآن آنها را کافی است . بنابراین فرمود: (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ ) ما قرآن را فرو فرستاده ایم که در آن هر مسئله و دلایل واضحی به صورت کاملاً روشن بیان شده است. و هر کس بخواهد اندرز بگیرد از آن اندرز می گیرد. (وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ) و همانا در هنگام نازل کردن و بعد از نازل نمودن آن ما نگهبانش هستیم. پس در حالت نازل کردن، آن را از دستبرد هر شیطان رجیمی محافظت می نماییم و بعد از نزول، خداوند آن را در قلب پیامبر و سپس امتش به ودیعه نهاد و کلماتش را از تغییر و تحریف محافظت نمود، و معانی و مفاهیم آن را در اینکه دستخوش تبدیل و دگرگونی شود حفظ کرد. پس هیچ تحریف کننده ای مفاهیم آن را تحریف ننماید مگر اینکه خداوند کسی را بر می انگیزد که حق را بیان کند، و این از بزرگترین معجزات الهی و نعمت های خداوندی بر بندگان مومنش می باشد. و از جمله محافظت قرآن از سوی خدا این است که پروردگار اهل قرآن را از دشمنانشان مصون نگاه می دارد، و دشمنی را بر آنان مسلط نمی گرداند که آنها را ریشه کن نماید.
 
 
آیه ی 13-10:
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِي شِيَعِ الأَوَّلِينَ و همانا پیش از تو (نیز) در میان دسته ها و گروه های پیشین (پیامبرانی را ) روانه کرده ایم.
وَمَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ و هیچ فرستاده ای نزد ایشان نیامد مگر اینکه او را مسخره می کردند.
كَذَلِكَ نَسْلُكُهُ فِي قُلُوبِ الْمُجْرِمِينَ اینگونه آن (استهزاء) را به دلهای گناهکاران داخل می گردانیم.
لاَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَقَدْ خَلَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِينَ به آن ایمان نمی آورند، و شیوۀ اقوام پیشین همواره چنین بوده است.
خداوند متعال به پیامبرش می فرماید: اگر مشرکان شما را تکذیب کردند نگران مباش، چرا که همواره شیوۀ امت های گذشته چنین بوده است. (وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِي شِيَعِ الأَوَّلِينَ ) و پیش از تو در میان گروه ها و دسته های گذشته پیامبرانی را فرستاده ایم. (وَمَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُواْ بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ(   و هیچ پیامبری نزد ایشان نیامد که آنها را به حق و هدایت دعوت کند مگر اینکه او را مسخره کردند.
(كَذَلِكَ نَسْلُكُهُ فِي قُلُوبِ الْمُجْرِمِينَ ) همچنانکه تکذیب را در دل امت های پیشین جای دادیم، به همان شیوه نیز آن را در دل مجرمان قوم تو قرار می دهیم؛ کسانی که صفتشان ستمگری و افترا و تهمت زدن است. وقتی که دلهای تکذیب کنندگان قومت در کفر و تکذیب و مسخره کردن پیامبران و ایمان نیارودن به آنان همانند دل های امت های پیشین شد آنان را گرفتار کفر و تکذیب و مسخره کردن و ایمان نیاوردن ساختم. بنابراین فرمود: (لاَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَقَدْ خَلَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِينَ) (تکذیب را به دل های گناهکاران قومت داخل می گردانیم) تا به قرآن ایمان نیاورند، در حالی که قانون خدا در مورد اقوام پیشین گذشته است که هر کس به آیات خدا ایمان نیاورده هلاک و نابود می گردد.
آیه ی 15-14:
وَلَوْ فَتَحْنَا عَلَيْهِم بَابًا مِّنَ السَّمَاء فَظَلُّواْ فِيهِ يَعْرُجُونَ و اگر دری از آسمان بر آنان بگشایم و ایشان همواره از آن بالا بروند.
لَقَالُواْ إِنَّمَا سُكِّرَتْ أَبْصَارُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَّسْحُورُونَ بی گمان خواهند گفت: «قطعاً ما چشم بندی شده ایم، بلکه گروهی جادو شده هستیم».
و اگر معجزۀ بزرگی برای ایشان بیاید و دری از آسمان بر آنان بگشاییم که از آن بالا بروند، و آن را به طور آشکار مشاهده کنند، بی گمان به خاطر ستمگری و عنادشان خواهند گفت: (إِنَّمَا سُكِّرَتْ أَبْصَارُنَا) قطعاً ما چشم بندی شده ایم و چیزی را که واقعیت ندارد می بیینم، و این معجزۀ بزرگ را انکار خواهند کرد. (بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَّسْحُورُونَ ) می گویند: بلکه ما گروهی جادو شده هستیم. یعنی چیزی را که می بینیم حقیقت ندارد، بکله جادو است و قومی که به این حالت از عناد و انکار رسیده اند امیدی به هدایشتان نیست.
سپس خداوند نشانه هایی را بیان کرد که بر حقانیت آنچه که پیامبران آورده اند دلالت می نماید، و فرمود:
آیه ی 20-16:
وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاء بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ و بدون شک ما در آسمان برجهای فلکی پدید آورده و آن را بر بینندگان آراسته ایم.
وَحَفِظْنَاهَا مِن كُلِّ شَيْطَانٍ رَّجِيمٍ و آن را از هر شیطان رانده شده ای محفوظ و مصون داشته ایم.
إِلاَّ مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُّبِينٌ مگر کسی که دزدکی گوش فرا دهد که شهابی روشن او را دنبال می کند.
وَالأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْزُونٍ و زمین را گسترانیدیم و در آن کوههای استوار پدید آوردیم و هر چیز سنجیده ای در آن رویاندیم
وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ وَمَن لَّسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِينَ و در آن برای شما و کسانی که روزی دهندۀ آنها نیستید اسباب زندگی قرار داده ایم.
خداوند متعال ضمن بیان کمال اقتدار و رحمت خویش نسبت به بندگان می فرماید: (وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاء بُرُوجًا) و همانا در آسمان ستارگان و برجهای آفریده ایم و نشانه های بزرگی پدید آورده ایم که انسان در تاریکی های دریا و خشکی به وسیلۀ آن رهیاب می شود. (وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ) و آن را برای بینندگان آراسته ایم، زیرا اگر ستارگان نبودند آسمان چنین منظره ای زیبا و شگفت انگیز نداشت، و این چیزی است که تماشاگران را به تامل و اندیشه در وجود آن و نظر در معانی آن و استدلال نمودن به آن بر خداوند آفریدگارش فرا می خواند. (وَحَفِظْنَاهَا مِن كُلِّ شَيْطَانٍ رَّجِيمٍ) و آسمان را از شر هر شیطان ملعون و رانده شده ای محفوظ داشته ایم و هرگاه شیطانی بخواهد از آنجا استراق سمع نماید و دزدانه چیزی را گوش کند شهاب سنگها او را دنبال خواهند کرد.
پس بیرون آسمان با ستارگان درخشان مزین شده، و درون آن از رسیدن هر آفتی مصون داشته شده است.
(إِلاَّ مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ ) یعنی گاهی اوقات برخی از شیاطین دزدکی گوش فرا می دهند و استراق سمع می کنند، (فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُّبِينٌ ) بلافاصله شهاب سنگی روشن او را تعقیب می کند، پس یا او را می کشد و یا دیوانه اش می گرداند. و چه بسا شهاب آن شیطان را دریابد قبل از اینکه خبر را به دوستش برساند. پس خبر آسمان به زمین نمی رسد. اما گاهی اوقات شیطان آن را خبر را به دوستش می رساند قبل از اینکه شهاب سنگ او را دریابد، و صد دروغ دیگر به آن اضافه می نماید. سپس دوستش به خبر یا کلمه استدلال می نماید که از آسمان شنیده شده است.
(وَالأَرْضَ مَدَدْنَاهَا) و زمین را گسترش دادیم به گونه ای که انسانها و حیوانات بتوانند  در گوشه و اطراف آن راه بروند و از روزی های آن است،اده نمایند و در آن ساکن شوند. (وَأَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ) و در آن کوههای بزرگی قرار داده ایم تا آن را به اذن خدا استحکام بخشند و از تکان باز دارند .( وَأَنبَتْنَا فِيهَا مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْزُونٍ) و از هر چیز سنجیده ای در آن رویانده ایم. یعنی هر چیز مفیدی که مردم بدان نیاز داشته باشند در آن پدید آورده ایم، از قبیل درخت های خرما و انگور و انواع درختان و گیاهان و معادن
(وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ ) و در زمین برای شما اسباب زندگی از قبیل کشتزارها و چهارپایان و انواع و مشاغل و مکاسب پدید آورده ایم. (وَمَن لَّسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِينَ ) و بردگان و کنیزان و چهار پایانی را در راستای منافع و مصالحتان به شما بخشیده ایم که روزی آنها بر گردن شما نیست، بلکه خداوند آنها را به شما ارزانی نموده و خودش عهده دار روزی آنان می باشد.
 
آیه ی 21:
وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ و هیچ چیزی وجود ندارد مگر اینکه گنجینه هایش پیش ماست و آن را جز به اندازۀ معین فرو نمی فرستیم.
یعنی هر نوع رزق و روزی و انواع تقدیری در دست خداست و هیچ کس جز خداوند مالک آن نیست و گنیجنه های آن نزد او می باشد و بر حسب حکمت و رحمت گسترده اش به هر کس که بخواهد می بخشد و هر کس را که بخواهد محروم می کند. (وَمَا نُنَزِّلُهُ) و هیچ چیزی اعم از باران و غیره را نازل نمی کنیم، ( إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ) جز به اندازه ای معین. پس نه از آنچه که خداوند تقدیر نموده بیشتر می گردد و نه کمتر
آیه ی 22
وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ و بادها را بارور کننده فرستادیم و به دنبال آن از آسمان آبی باراندیم و آن را به شما نوشانیدیم و شما خزانه دار آن نیستید.
یعنی بادهای رحمت را مسخر نمودیم تا ابرها را آبستن و بارور نماید، همانطور که جنس نر، ماده را بارور و آبستن می کند، و از این تلقیح به حکم خدا آب پدید می آید و خداوند آن را به بندگان و چهارپایان و زمین می نوشاند و قسمتی از آن به خاطر رفع نیازهای آنان و به اقتضای رحمت و قدرت الهی در زمین ذخیره می شود
(وَمَا أَنتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ) و شما توانایی ذخیره کردن آن را ندارید، بلکه خداوند آن را برایتان ذخیره می سازد و به صورت چشمه سارهایی در زمین می جوشاند، و این احسان و مهربانی خداوند نسبت به شما است.
آیه ی 25-23:
وَإنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ و به یقین ما زنده می گردانیم و می میرانیم، و ما وارث هستیم.
وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنكُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ و یقیناً (حال) پیشینیان شما را شناخته ایم و به درستی که پسینیان شما را هم می شناسیم.
وَإِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ و بی گمان پروردگار تو آنان را گرد می آورد و او فرزانۀ داناست.
(وَإنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ) یعنی او تنهاست و شریکی ندارد، مرد را از نیستی به هستی درآورده و آنها را زنده می گرداند، و هنگامی که اجلشان فرا رسد آنها را می میراند. (وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ ) و ما وارث همۀ هستی می باشیم. همچنانکه فرموده است: (انان نحن نرث الارض و من علیها و الینا یرجعون) ما زمین و هر آنچه را که بر آن است به ارث می بریم و به سوی ما باز گردانده می شوند و این برای خداوند مشکل و محال نیست، زیرا خداوند حالت پسینیان و پیشینیان را دانسته و می داند که زمین چه مقدار از آنها می کاهد، و چه اندازه از اجزای آنان پراکنده می گرداند. قدرت و  توانایی او به حدی است که هیچ قدرتمندی او را ناتوان نمی گرداند . او بندگانش را دوباره می آفریند و به نزد خود گرد می آورد.
(إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ) و همانا او فرزانه ی داناست، و هر چیزی را در جای مناسبش قرار می دهد و هر کس را طبق عملش جزا و سزا می دهد؛ اگر عملش خوب باشد به او پاداش نیک می دهد و اگر عملش بد باشد به او سزای بد می رساند.
 
آیه ی 27-26:
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ و به راستی که انسان را از گلی خشک، گلی تیره و گندیده بیافریدیم.
وَالْجَآنَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ و جن را پیش از این از آتش سراپا شعله بیافریدیم.
خداوند متعال نعمت و احسان خودش را بر پدرمان آدم علیه السلام بیان می دارد، و آنچه را که از دشمنش ابلیس سر زد مطرح می نماید، و به صورت ضمنی ما را از شر و فتنۀ شیطان بر حذر می دارد. پس فرمود: (وَلَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ ) و ما آدم را از گل خشکیده و خمیر گشته ای که صدایی چون صدای سفال داشت بیافریدیم «حماء مسنون» به گلی گفته می شود که بر اثر ماندگاری زیاد آن رنگ و بویش تغییرکرده باشد. (وَالْجَآنَّ) و پدر جنها ابلیس را پیش از آفریدن آدم (خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ) از آتشی پر حرارت بیافریدیم.
آیه ی 30-28
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ و به یاد آور آنگاه که پروردگارت به فرشتگان فرمود: «همانا من از گلی خشکیده، از گل سیاه و گندیده ای انسانی را می آفرینم»
فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ پس چون به او سامان دادم و از روح خود در آن دمیدم در برابرش به سجده افتید.
فَسَجَدَ الْمَلآئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ پس فرشتگان همگی سجده کردند .
خداوند هنگامی که خواست آدم را بیافریند به فرشتگان فرمود: من از گلی سیاه و گندیده انسانی را می آفرینم، پس چون آن را سامان دادم و او را به صورت جسد کاملی مرتب کردم و از روح خود در او دمیدم در برابرش به سجده افتید، فرشتگان همه دستور پرودگارشان اطاعت کردند. (فَسَجَدَ الْمَلآئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ ) تاکید بعد از تاکید است، تا بر این دلالت نماید که هیچ فرشته ای از سجده کردن تخلف نورزید. و این سجده به خاطر تعظیم فرمان خدا و اکرام آدم بود، زیرا آدم چیزهایی را می دانست که فرشتگان نمی دانستند.
آیه ی 33-31:
إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى أَن يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ مگر شیطان که سرباز زد از اینکه از زمرۀ سجده کنندگان باشد.
قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا لَكَ أَلاَّ تَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ (خداوند) فرمود: «ای ابلیس! تو را چه شده است که همراه سجده کنندگان سجده نبردی؟»
قَالَ لَمْ أَكُن لِّأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ گفت: «شایسته نیست برای بشری که او را از گلی خشکیده، گلی سیاه و گندیده آفریده ای سجده کنم».
(إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى أَن يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ) مگر شیطان که سرباز زد از اینکه از زمرۀ سجده کنندگان باشد. و این نخستین عداوت و دشمنی او با آدم و فرزندانش بود. خداوند به او فرمود: ای ابلیس! تو را چه شده است که با سجده کنندگان نیستی؟ گفت: شایستۀ مقام من نیست برای بشری که او را از گلی خشکیده، گلی تیره و گندیده آفریده ای سجده کنم. پس او تکبر ورزید و از اطاعت و دستور الهی سرباز زد، و با آدم و فرزندانش اظهار دشمنی کرد و به جوهره و عنصر خود بالید، و تکبر ورزید و گفت: من از آدم بهتر هستم
 
آیه ی 35-34:
قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ (خداوند) فرمود: «پس از بهشت بیرون شو، بی گمان تو رانده شده ای».
وَإِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ و به راستی تا روز قیامت لعنت (خدا) ر توست .
خداوند به عنوان مجازات کفر ورزیدن و خود بزرگ بینی اش بدو فرمود: (فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ)  از بهشت بیرون شو، همانا تو رانده شده و مطرود بوده و از هر خوبی بدور هستی. (وَإِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ (و لعنت و نکوهش و دوری از رحمت خدا تا روز قیامت بر توست. این  آیه و امثال آن مبین آن است که شیطان بر کفر و دوری اش از خیر ادامه خواهد داد.
آیه ی 38-36:
قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ گفت: «پروردگارا! تا روزی که (مردمان) برانگیخته می شوند مرا مهلت بده»
قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ گفت: «به یقین تو از مهلت یافتگانی»
إِلَى يَومِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ تا روز (و) وقت معین
شیطان گفت: پروردگارا!تا روزی که مردمان دوباره زنده می شوند و برانگیخته خواهند شد مرا مهلت بده. خداوند فرمود: به یقین تو از مهلت یافتگانی، تا آن روز و وقت معین. یعنی تا روزی که زمان فرا رسیدن آن پیش خدا معلوم است. خداوند دعا و خواستۀ شیطان را پذیرفت، اما نه به خاطر احترام و بزرگی اش، بلکه این آزمایش و  امتحانی برای او و بندگان خدا بود تا کسی که ولایت پروردگارش را می پذیرد، از کسی که پنین نیست مشخص گردد. بنابراین خداوند به شدت ما را از شیطان بر حذر داشته و آنچه را که شیطان از ما می خواهد برایمان توضیح داده است.
آیه ی 41-39:
قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ گفت: «پروردگارا! به سبب آنکه مرا گمراه ساختی (گناهان) را در زمین برایشان زیبا جلوه می دهم و همگی آنان را گمراه می نمایم.
إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ مگر بندگان برگزیده و پاکیزه ات از میان آنان.
قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ گفت: «این راه درستی است که دقیقاً راه به سوی من دارد».
شیطان گفت: پروردگارا! به سبب آنکه مرا گمراه ساختی دنیا را برایشان زیبا و آراسته جلوه می دهم و آنها را فرا می خوانم تا آن را بر آخرت ترجیح داده و بر انجام هر گناهی فرمانبردارم باشند. (وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ) همگی آنان را از راه راست و صراط مستقیم باز می دارم. (إِلاَّ عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ(  مگر بندگان برگزیده و پاکیزۀ تو از میان ایشان. یعنی کسانی که آنها را به خاطر ایمان و اخلاص و توکلشان برگزیده ای. (هَذَا صِرَاطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ) این راه درست و راستی است که انسان را به من و بهشت می رساند.
آیه ی 44-42:
إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ بی گمان تو بر بندگانم سلطه و قدرتی نداری مگر گمراهانی که از تو پیروی می کنند.
وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ و بدون شک جهنم میعادگاه همگی آنان است.
لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِّكُلِّ بَابٍ مِّنْهُمْ جُزْءٌ مَّقْسُومٌ جهنم هفت در دارد و برای هر دری از آنان بهره ای مشخص وجود دارد.
تو بر بندگانم تسلطی ندارد تا آنها را به سوی هر نوع گمراهی بکشانی، زیرا خداوند آنها را به سبب بندگی کردن و پرستش پروردگار و اطاعتشان از دستورات او یاری نموده و از شر شیطان در امان نگاه داشته است. مگر آن کسی که از گمراهان که به جای اطاعت از خداوند بخشنده به دوستی تو و اطاعت از تو خشنود شده است. (مِنَ الْغَاوِينَ) «غوی» ضد «رشد» است، و «غاوی» کسی است که حق را بشناسد اما آن را ترک کند. و «ضال» کسی است که حق را بدون شناخت ترک نماید.
(وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ) و بدون شک جهنم میعادگاه همگی آنان یعنی شیطان و لشکریانش می باشد. (لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ) جهنم هفت در دارد و برای هر یک از دیگری پایین تر است. (لِّكُلِّ بَابٍ مِّنْهُمْ جُزْءٌ مَّقْسُومٌ) و هر دری از پیروان ابلیس بر حسب اعمالشان بهره ای مشخص است. خداوند متعال فرموده است: (فکبکبوا فیها هم والعاون ، و جنود ابلیس اجمعون) پس همۀ گمراهان و لشکریان شیطان بر روی صورت به جهنم انداخته می شوند.
پس از آنکه خداوند شکنجه و عذاب سختی را که برای پیروان شیطان آماده کرده است بیان نمود، فضل بزرگ و نعمت پایداری را که برای دوستانش تدارک دیده است نیز بیان نموده و فرمود:
آیه ی 50-45
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ بی گمان پرهیزگاران در باغها و چشمه ساران به سر می برند.
ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِينَ به سلامت و اطمینان خاطر به آن جا وارد شوید.
وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِينَ و کینه ای را که در سینه های آنان است بیرون می کشیم(و) برادرانه بر تختها روبروی هم می نشینند.
لاَ يَمَسُّهُمْ فِيهَا نَصَبٌ وَمَا هُم مِّنْهَا بِمُخْرَجِينَ در آن جا رنجی به  آنان نمی رسد، و از آن جا بیرون نمی گردند.
نَبِّىءْ عِبَادِي أَنِّي أَنَاالْغَفُورُ الرَّحِيمُ بندگانم را آگاه کن که من آمرزندۀ مهربانم.
وَ أَنَّ عَذَابِي هُوَ الْعَذَابُ الأَلِيمَ و همانا عذاب من عذابی دردناک است.
خداوند متعال می فرماید : (إِنَّ الْمُتَّقِينَ) بی گمان پرهیزگاران که از اطاعت شیطان و از همۀ گناهانی که شیطان آنها را به سوی آن فرا می خواند پرهیز می نمایند، (فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ) در باغها و چشمه سارانند؛ باغهایی که انواع درختان در آن موجود است و در همۀ اوقات میوه های لذیذ ببار می آورند.
و به هنگام وارد شدنشان به باغهای بهشت به آنان گفته می شود: (ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِينَ)  با اطمینان خاطر و بدون هراس از مرگ و خواب و بیماری و خستگی ، و از بین رفتن نعمت هایی که از آن بهره مند هستید، و یا کاسته شدن از آن، و بدون هراس از بیماری و اندوه، و سایر ناراحتی ها وا رد آن شوید. (وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ) و کینه ای را که در سینه های آنان است بیرون می کشیم ، پس دلهایشان صاف شده و یکدیگر را دوست می دارند.
(إِخْوَانًا عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِينَ ) و برادرانه بر تختها روبروی هم می نشینند. این آیه دلالت می نماید که اهل بهشت به دید و بازدید همدیگر می روند و گرد هم جمع می شوند و با یکدیگر رفتار خوبی دارند و روبروی هم می نشینند و بر این تخت ها که بر لولو و انواع جواهرات مزین گشته اند تکیه می دهند.
(لاَ يَمَسُّهُمْ فِيهَا نَصَبٌ) و هیچ رنج ظاهری و باطنی به آنان نمی رسد، زیرا خداوند به آنها زندگی کاملی می دهد که هیچ افتی به آن راه ندارد، (وَمَا هُم مِّنْهَا بِمُخْرَجِينَ ) و از آن جا بیرون نمی گردند. و در همۀ اوقات در آنجا هستند.
پس از آنکه خداوند از میان مخلوقات خویش به ذکر بهشت و جهنم پرداخت که باعث تشویق و ترس می شود، از میان صفتهای خویش نیز آنچه را که موجب ترس و تشویق می شود بیان کرد و فرمود: (نَبِّىءْ عِبَادِي) به بندگانم خبر قطعی بده، خبری که بد لایل روشن مورد تایید قرار گرفته است ، که (أَنِّي أَنَاالْغَفُورُ الرَّحِيمُ ) بی گمان من آمرزندۀ مهربانم، زیرا وقتی آنها از کمال رحمت و آمرزش الهی مطلع گردند و می کوشند تا با اتخاذ اسبابی که انسان را به رحمت وی می رساند خود را مشمول رحمتش بگردانند، و از گناهان دست بکشند، و توبه نمایندف تا به آمرزش او دست یابند.
با وجود این نباید امید به توبه و رحمت الهی آنها را به بی خبری و بی خیالی بکشاند، پس آنان را خبر ده که (أَنَّ عَذَابِي هُوَ الْعَذَابُ الأَلِيمَ) و عذابم نیز دردناک است. یعنی در حقیقت عذابی حز عذاب خداوند وجود ندارد، عذابی که نمی توان مقدار و اندازۀ آن را تعیین کرد، و ماهیت و حقیقت آن را درک نمود. پناه می بریم به خدا از عذابش. و هرگاه بندگان به یقین دانستند که (لا یعذب عذابه احد، و لا یوثق و ثاقه احد) هیچ کس به مانند عذاب کردن او، عذاب نکند. و هیچ کس چون در بند کشیدن او، در بند نکشد. پرهیز خواهند کرد و از هر سببی که باعث عذاب آنها شود دوری خواهند جست. پس شایسته است که قلب بنده همواره در میان بیم و امید باشد. پس چون به رحمت و مغفرت و احسان پروردگارش بنگرد در او امید به وجود می آید، و چون به گناهان و تقصیر و کوتاهی ورزیدنش در حقوق پروردگارش بنگرد در او ترس به وجود می آید و از گناه دست می کشد.
آیه ی 56-51:
وَنَبِّئْهُمْ عَن ضَيْفِ إِ بْراَهِيمَ و از مهمانان ابراهیم، به آنان خبر ده.
إِذْ دَخَلُواْ عَلَيْهِ فَقَالُواْ سَلامًا قَالَ إِنَّا مِنكُمْ وَجِلُونَ زمانی که بر او وارد شدند و سلام گفتند، ابراهیم گفت: «ما از شما بیمناکیم»
قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ گفتند: «نترس، بدون شک ما تو را به فرزندی دانا مژده می دهیم».
قَالَ أَبَشَّرْتُمُونِي عَلَى أَن مَّسَّنِيَ الْكِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُونَ ابراهیم گفت: «آیا چنین مژده ای را به من می دهید در حالی که پیری به من رسیده است؟ پس به چه مژده می دهید؟»
قَالُواْ بَشَّرْنَاكَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَكُن مِّنَ الْقَانِطِينَ گفتند: «ما تو رابه راستی مژده داده ایم. پس از ناامیدان مباش».
قَالَ وَمَن يَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ گفت: «جز گمراهان چه کسی از رحمت پروردگارش ناامید می شود؟»
خداوند متعال به پیامبرش محمد علیه الصلاه و السلام می فرماید: (وَنَبِّئْهُمْ عَن ضَيْفِ إِبْراَهِيمَ) و آنها را از داستان عجیب مهمانان ابراهیم خبر ده ، زیرا وقتی داستان پیامبران را برای آنان بیان کنی عبرت می گیرند و به آنان اقتدا می نمایند، به ویژه ابراهیم خلیل علیه السلام که خداوند ما را دستور داده است از آیین او پیروی کنیم و مهمانانش فرشتگان بودند که خداوند افتخار میزبانی آنها را به ابراهیم داد.
(إِذْ دَخَلُواْ عَلَيْهِ فَقَالُواْ سَلامًا) زمانی که بر او وارد شدند و به ابراهیم سلام کردند، ابراهیم در جواب سلام آنها گفت، (إِنَّا مِنكُمْ وَجِلُونَ ) ما از شما می ترسیم، چون وقتی پیش ابراهیم آمدند گمان کرد آنها مهمان هستند، و شتابان به خانه رفت و برای پذیرایی آنها گوساله ای بریان شده آورد و پیش آنها گذاشت. وقتی دید که به آن دست نمی زنند از آنها ترسید که مبادا دزد و یا افرادی از این قبیل باشند.
فرشتگان به ابراهیم گفتند: (لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ) نترس، ما تو را به فرزندی دانا مژده می دهیم. و این اسحاق علیه السلام بود. از این مژده بر می آید که فرزند پسر است نه دختر. و علیم به معنی دارندۀ دانش فراوان است . و در آیه ای دیگر آمده است. (وبشرنه باسحق نبیا من الصلحین) و او را به اسحاق که پیامبری از صالحین بود مژده دادیم.
ابراهیم با تعجب از این مژده گفت: (أَبَشَّرْتُمُونِي) آیامرا به فرزندی مژده می دهید ، (عَلَى أَن مَّسَّنِيَ الْكِبَرُ ) در حالی که پیری به من رسیده است؟ و این نوعی ناامیدی بود. (فَبِمَ تُبَشِّرُونَ) پس به چه صورت و بنا بر کدام قاعده مرا مژده می دهید. در حالی که اسباب بچه دار شدن در ما وجود ندارد؟
(قَالُواْ بَشَّرْنَاكَ بِالْحَقِّ) گفتند: ما تو را به چیز راست و درستی که هیچ شکی در آن نیست مژده داده ایم، چون خداوند بر هر چیز تواناست ، و شما به ویژه ای اهل این خانه رحمت خدا و برکات او بر شماست، پس جای تعجب نیست که فضل خدا و احسان او شامل حال شما گردد. (فَلاَ تَكُن مِّنَ الْقَانِطِينَ) بنابراین از ناامیدانی مباش که خیر را بعید می دانند، بلکه همواره به فضل و احسان خدا امیدوار باش. ابراهیم در پاسخ به آنان گفت:
(وَمَن يَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ ( و چه کسی از رحمت پروردگارش مایوس می شود مگر گمراهانی که از قدرت و عظمت خدا بی خبرند؟ اما کسی که خداوند هدایت و دانش فراوان به او ارزانی نموده است ناامیدی به وی راهی ندارد، چون می داند که رحمت الهی از طریق اسباب و وسایل و را ههای زیادی به دست می آید. سپس وقتی که فرشتگان این مژده را به او دادند دانست که آنها برای این امر مهمی فرستاده شده اند.
آیه ای 60-57:
قَالَ فَمَا خَطْبُكُمْ أَيُّهَا الْمُرْسَلُونَ گفت: «ای فرستادگان! بگویید: چه کار مهمی دارید؟»
قَالُواْ إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِينَ گفتند: «ما به سوی قوم گناهکاران فرستاده شده ایم»
إِلاَّ آلَ لُوطٍ إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِينَ جز خانوادۀ لوط بی گمان ما نجات دهندۀ همه آنها هستیم
إِلاَّ امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَا إِنَّهَا لَمِنَ الْغَابِرِينَ مگر همسرش که مقرر نموده ایم از بازماندگان در عذاب باشد.
ابراهیم علیه السلام به فرشتگان گفت: (فَمَا خَطْبُكُمْ أَيُّهَا الْمُرْسَلُونَ ) ای فرستادگان! بگویید: چه کار مهمی دارید و برای چه فرستاده شده اید؟
(قَالُواْ إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِينَ(   گفتند: ما به سوی قوم فرستاده شده ایم که فساد و شرشان زیاد شده است، تا آنها را عذاب دهیم و مجازاتشان کنیم.
(إِلاَّ آلَ لُوطٍ إِنَّا لَمُنَجُّوهُمْ أَجْمَعِينَ ) مگر لوط و خانواده اش که ما نجات دهندۀ همه آنها هستیم (إِلاَّ امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَا إِنَّهَا لَمِنَ الْغَابِرِينَ ) مگر همسرش که مقرر نموده ایم از بازماندگان و باقی ماندگان در عذاب باشد. ابراهیم با فرستادگان در مورد هلاک کردن آنها جر و بحث نمود، پس به او گفته شد: (یابراهیم اعرض عن هذا انه قد جاء امر ربک و انهم اتیهم عذاب غیر مردود) ای ابراهیم! از این موضوع اعراض کن، همانا فرمان پروردگارت آمده است، و بر آنان عذابی می آید که رد شدنی نیست. سپس فرستادگان از پیش او رفتند.
آیه ی 66-61
فَلَمَّا جَاء آلَ لُوطٍ الْمُرْسَلُونَ پس هنگامی که فرستادگان پیش خانوادۀ لوط آمدند.
قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ مُّنكَرُونَ گفتند: «شما قومی ناشناخته هستید»
قَالُواْ بَلْ جِئْنَاكَ بِمَا كَانُواْ فِيهِ يَمْتَرُونَ گفتند: «بلکه برای تو چیزی آورده ایم که در آن شک می کردند».
وَأَتَيْنَاكَ بَالْحَقِّ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ و حق را برای تو آورده ایم و ما راستگو هستیم.
فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَاتَّبِعْ أَدْبَارَهُمْ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ وَامْضُواْ حَيْثُ تُؤْمَرُونَ بنابراین در پاسی از شب خانواده ات را بردار و از اینجا برو، و خودت از پس ایشان حرکت کن، و کسی از شما به پشت سر نگاه نکند، و به همانجا بروید که دستور داده می شوید.
وَقَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الأَمْرَ أَنَّ دَابِرَ هَؤُلاء مَقْطُوعٌ مُّصْبِحِينَ و ما به لوط این را وحی نمودیم که همۀ آنان بامدادان نابود و ریشه کن خواهند شد.
(فَلَمَّا جَاء آلَ لُوطٍ الْمُرْسَلُونَ ) و هنگامی که فرستادگان پیش خانوادۀ لوط رفتند، (قَالَ) لوط به آنان گفت: ( إِنَّكُمْ قَوْمٌ مُّنكَرُونَ ) شما قومی ناآشنا هستید. یعنی شما را نمی شناسم و نمی دانم چه کسی هستید. (قَالُواْ بَلْ جِئْنَاكَ بِمَا كَانُواْ فِيهِ يَمْتَرُونَ(  گفتند: بلکه برای تو چیزی آورده ایم که در آن شک می کردند. یعنی به همراه خود عذابی آورده ایم که آنها در آن شک می کردند، و چون آنها را به آن تهدید می نمودی تو را تکذیب می کردند. (وَأَتَيْنَاكَ بَالْحَقِّ) و واقعیت و حقیقت مسلمی را که شوخی بردار نیست به نزد تو آورده ایم ( وَإِنَّا لَصَادِقُونَ(  و ما در آنچه به تو گفتیم راستگو هستیم (فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ) بنابراین در پاسی از شب وقتی که مردم به خواب می روند خانواده ات را بردار و از اینجا برو، و (سعی کن) هیچ کس محل شب روی شما را نداند، ( وَاتَّبِعْ أَدْبَارَهُمْ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ ) و خودت از پس ایشان حرکت کن و کسی از شما پشت سر خود را نگاه نکند. یعنی زود حرکت کند و شتابان بروید. (وَامْضُواْ حَيْثُ تُؤْمَرُونَ ) و به همانجا بروید که دستور داده می شوید. گویا راهنمایی همراه آنان بوده است که آنها راهنمایی می نمود به کجا بروند (وَقَضَيْنَا إِلَيْهِ ذَلِكَ الأَمْرَ ) و ما این موضوع را به طور قطع به لوط خبر دادیم که، (أَنَّ دَابِرَ هَؤُلاء مَقْطُوعٌ مُّصْبِحِينَ (صبح هنگام عذابی آنها فرا خواهد گرفت که نابودشان می نماید.
آیه ی 77-67
وَجَاء أَهْلُ الْمَدِينَةِ يَسْتَبْشِرُونَ و اهل شهر شادی کنان آمدند
قَالَ إِنَّ هَؤُلاء ضَيْفِي فَلاَ تَفْضَحُونِ گفت: «اینان مهمانان من هستند، پس مرا رسوا می کنید».
وَاتَّقُوا اللّهَ وَلاَ تُخْزُونِ و از خداوند بترسید و مرا خوار نکنید.
قَالُوا أَوَلَمْ  نَنْهَكَ عَنِ الْعَالَمِينَ گفتند: «مگر ما تو را از مردمان نهی نکردیم؟»
قَالَ هَؤُلاء بَنَاتِي إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ گفت: «اینها دختران من هستند اگر می خواهید کاری کنید».
لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ به جای تو سوگند که آنان در مستی خود سرگشته اند.
فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِينَ پس هنگام طلوع آفتاب فریاد مرگبار ایشان را فرا گرفت.
فَجَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ و از آنجا را زیر و رو کردیم و با سنگپاره هایی از سنگ گل ایشان را سنگباران کردیم.
إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ بی گمان در این برای هوشمندان نشانه هایی است.
وَإِنَّهَا لَبِسَبِيلٍ مُّقيمٍ و به راستی آن (شهر) بر سر راهی است که پیوسته محل عبور و مرور است.
إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّلْمُؤمِنِينَ بی گمان در این ، نشانه های بزرگی برای مومنان است.
(وَجَاء أَهْلُ الْمَدِينَةِ) و اهل شهری که لوط در آن بود ، آمدند (يَسْتَبْشِرُونَ) در حالی که آمدن مهمانان لوط و زیبایی آنها را به یکدیگر مژده می داند و خوشحال بودند که آنها قدرت و توانایی آن را دارند هر کاری را که بخواهند با آنان انجام دهند و این بدان خاطر بود که آنها می خواستند با مهمانان لوط عمل زشت انجام دهند. پس آمدند تا خانۀ لوط رسیدند و با لوط در مورد مهمانانش گفتگو نمودند، و لوط از شر آنها به خدا پناه برد و گفت: (إِنَّ هَؤُلاء ضَيْفِي فَلاَ تَفْضَحُونِ وَاتَّقُوا اللّهَ وَلاَ تُخْزُونِ ) یعنی قبل از هر چیز خدا را در نظر بگیرید، و اگر از خدای نمی ترسید مرا در مورد مهمانانم رسوا نسازید و با انجام عمل زشت با آنها به آنان بی حرمتی نکنید. (قَالُوا) آنان در پاسخ لوط که گفت: «مرا رسوار نسازید، فقط گفتند: (أَوَلَمْ  نَنْهَكَ عَنِ الْعَالَمِينَ ) آیا ترا از  مردمان نهی نکردیم؟ و اینکه آنها را به مهمانی دعوت نکن؟ به راستی که ما تو را بر حذر داشته بودیم، و هر کس که بر حذر داشته شود عذری ندراد. (قَالَ) لوط از شدت مشکلی که برایش پیش آمده بود گفت: (هَؤُلاء بَنَاتِي إِن كُنتُمْ فَاعِلِينَ ) اینها دختران من هستند و آنها را به ازدواج شما در می آورم. اما آنان از به سخن لوط توجهی نکردند، بنابراین خداوند به پیامبرش محمد علیه الصلاه و السلام فرمود: (لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ ) به جان تو سوگند که آنان در مستی خود سرگردانند . و مستی و گمراهی آنها عبارت از تمایل به انجام کار زشت بود، به گونه ای که به هیچ سرزنش و نکوهشی توجه نمی کردند.
وقتی که فرستادگان حالت خود را برای لوط بیان کردند ناراحتی او دور شد و دستور پروردگارش را فرمان برد و شب هنگام با خانواده اش از آنجا بیرون رفت، و آنها نجات یافتند، اما اهل شهر را ، (فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِينَ) به هنگام طلوع آفتاب آنگاه عذاب برایشان سخت تر بود. بانگ مرگبار فرا گرفت. (فَجَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا) و شهر آنها را زیر و رو کردیم، (وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ) و با سنگپاره هایی از سنگ گل ایشان را سنگباران کردیم. و این سنگها آنان را که از شهر می گریختند دنبال می کرد.
(إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّلْمُتَوَسِّمِينَ (بدون شک در داستان قوم لوط برای کسانی که فکر و تامل می کنند، و دارای بینش و فراست هستند نشانه هایی وجود دارد. و آنان هدف از این داستان را می فهمند، و می دانند که هر کس بر نافرمانی خدا جرأت نماید و به ویژه بر ارتکاب این عمل زشت و بزرگ گستاخ شود خداوند او را با سخت ترین عذاب مجازات می نماید، زیرا چنین کسی بر ارتکاب سخت ترین بدی جرأت نموده است پس باید مایۀ عبرت دیگران شود.
(وَإِنَّهَا) و همانا شهر قوم لوط (لَبِسَبِيلٍ مُّقيمٍ ) بر سر راه راستی است که هر کس در آن سرزمین تردد نماید آن را می بیند. (إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّلْمُؤمِنِينَ) و بدون شک این داستان برای مومنان مایۀ عبرت است.
از جمله درس هایی که ازاین داستان آموخته می شود می توان به امور ذیل اشاره نمود:
1 – عنایت خداوند نسبت به دوستش ابراهیم، زیرا لوط علیه السلام از پیروان او بود و به وی ایمان آورده و از شاگردان او بود، پس وقتی خداوند خواست قوم لوط را نابود نماید بدانگاه که سزاوار آن گشتند فرستادگانش را دستور داد تا پیش ابرهیم بروند و به او مژدۀ فرزند دهند و او را از ماموریت خویش با خبر سازند تا جایی که ابراهیم با آنها در مورد نابود شدن قوم لوط مجادله و گفتگو کردف و آنها ابراهیم را قانع کردند و او راضی شد.
2 – از آنجا که مردم آن سرزمین همشهری لوط علیه السلام بودند ممکن بود که دلش به حال آنها بسوزد، سپس خداوند اسبابی را فراهم نمود که لوط به خاطر آنها خشمگین نشود، تا جایی که وقتی گفته شد: «زمان عذاب آنها صبح فرداست»، احساس کرد این زمان برای عذاب آنها دور است.
3- خداوند وقتی بخواهد شهری را هلاک و نابود نماید شر و گردنکشی ساکنانش را زیاد می گرداند، و چون آنها به نهایت شرارت و طغیان برسند عذابی را که سزوار آن می باشند بر آنها می فرستد.
آیه ی 79-78:
وَإِن كَانَ أَصْحَابُ الأَيْكَةِ لَظَالِمِينَ و اهل «ایکه» همانا ستمکار بودند.
فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِينٍ پس از آنان انتقام گرفتیم، و هر دوی آنان بر سر راهی واضح و آشکار هستند.
اهل ایکه قوم شعیب هستند. خداوند آنها را به «ایکه» منسوب نموده است، و «ایکه» به معنی باغ پر درخت می باشد، تا خداوند نعمت خود را بر آنها یادآور شود. اما آنها وظیفه ی خود را انجام ندادند، بلکه پیامبرشان شعیب نزدشان آمد و آنها را به توحید و یکتاپرستی و رعایت پیمانه و وزن فرا خواند، و به طور جدی در این موارد با آنان گفتگو نمود، اما آنها به ستمشان در حق خدا و خلق ادامه دادند. بنابراین خداوند آنها را ستمگر نماید. (فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ) پس از آنان انتقام گرفتیم، و عذاب (یَومِ الظلّه ) روز سآیه که عذاب بزرگی بود آنها را فرا گرفت. (وَإِنَّهُمَا ) و سرزمین قوم لوط و اهل ایکه ، (لَبِإِمَامٍ مُّبِينٍ ) بر سر راهی آشکار هستند که هر وقت مسافران از کنار آن بگذرند آثار آنها را مشاهده خواهند کرد و خردمندان از آن عبرت می گیرند.
آیه ی 84-80:
وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ و به راستی اهل حجر پیامبران را دروغگو انگاشتند.
وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا فَكَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ و آیات خود را برای ایشان فرستادیم ولی آنان روی گردان بودند.
وَكَانُواْ يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ و از کوهها خانه هایی می تراشیدند و خاطر جمع بودند.
فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ پس بامدادان فریاد و صدای مرگباری ایشان را فرا گرفت.
فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ و آنچه به دست می آوردند (عذاب الهی) را از ایشان دفع نکرد.
خداوند متعال از اهل «حجر» خبر می دهد و آنها قوم صالح بودند که در حجر حجاز سکونت داشتند. خداوند خبر می دهد که آنان پیامبران را تکذیب کردند. یعنی حضرت صالح را تکذیب نمودند وهر کس یک پیامبر را تکذیب نماید در حقیقت همۀ پیامبران را تکذیب کرده است، زیرا دعوت همۀ پیامبران یکی است و تکذیب یکی از پیامبران تنها تکذیب او محسوب نمی شود بلکه در واقع تکذیب حقی است که همۀ پیامبران در آوردن آن مشترک هستند.
(وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا) و ما آیات خود را برای ایشان فرستادیم که بر صحت حقی که صالح آورده بود دلالت می نمود، و از جملۀ آن نشانه ها و آیات شتر بود. (فَكَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ ) آنها از روی تکبر و گردنکشی از نشانه های خداوند روی گردان بودند، (وَكَانُواْ) و از بس که خداوند به آنها نعمت داده بود، (يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ) از کوهها خانه هایی می تراشیدند به گونه ای که از وقوع خطرها در سرزمین خود درآمان بوند. پس اگر شکر نعمت را به جای آورده و پیامبرشان صالح را تصدیق می نمودند خداوند روزی ها را برای آنان سرازیر می نمود، و با انواع پاداش و نیکی در دنیا و آخرت آنها را مورد تکریم قرار می داد. اما وقتی پیامبر را تکذیب کردند و شتر را پی زدند و از فرمان پروردگارشان سرپیچی کردند، و گفتند (یصلح ائتنا بما تعدنا ان کنت من المرسلین) ای صالح ! آنچه را که به وعده می دهی بیاور اگر از فرستاده شدگان هستی؟ (فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ) بامدادان صدایی مرگبار ایشان را فرا گرفت و دلهایشان از جای کنده شد و در خانه هایشان خشکیده و بی جان نقش بر زمین شدند، اضافه بر رسوایی و نفرینی که بدرقۀ راه آنان است.
(فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَكْسِبُونَ ) و ثروت و کسب و کارشان عذاب الهی را از ایشان دفع نکرد، چون فرمان خدا وقتی بیاید کثرت لشکر و نیروی یاوران و زیادی اموال نمی تواند آن را برگرداند.
 
 
آیه ی 86-85:
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلاَّ بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ و آسمانها و زمین و آنچه را که میان آن دو قرار دارد، جز به حق نیافریده ایم، و بی گمان قیامت خواهد آمد، پس به صورتی نیک در گذر و چشم پوشی کن.
إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلِيمُ بی گمان پروردگارت آفرینندۀ دانا است.
ما آسمان و زمین را آنطور که دشمنان خدا گمان می برند بیهوده به وجود نیاورده ایم، بلکه آنها را جز به حق نیافریده ایم و برخی از این حقانیت عبارت است از اینکه آسمان ها و زمین و آنچه که در این دو می باشد دلیلی است بر کمال آفریننده  واقتدار و گستردگی رحمت و حکمت و دانش فراگیر وی، و اینکه عبادت جز به او شایسته نیست. (وَإِنَّ السَّاعَةَ لآتِيَةٌ) هیچ شکی در به وقوع پیوستن قیامت نیست، چرا که آفرینش نخستین آسمان ها و زمین از آفرینش مجدد آنها بزرگتر است. (فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ ) پس به نحوی نیک درگذر، گذشتی که هیچ اذیتی در آن نیست، بلکه در مقابل بدکار نیکی کن و گناهانش را ببخش، تا از جانب پروردگارت پاداش زیادی دریابی، زیرا آنچه آمدنی است من (نویسندۀ تفسیر) به معنایی بهتر از آنچه در اینجا بیان نمودیم دست یافته ایم و آن این است که آنچه بدان دستور داده شده است گذشت نیکوست. یعنی گذشتی سالم که از کینه بدور باشد، و بدور از اذیت گفتاری و رفتاری باشد، نه گذشت غیر نیکو؛ و آن عبارت است از گذشتی که در جای مناسب خودش نباشد، پس جایی که باید عقوبت و سزا دهد، نباید گذشت نماید . مانند مجازات کردن متجاوزان ستمکار که جز مجازات چیزی برایشان مفید نیست. و این معنی درست آیه است. (إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلاَّقُ) و پروردگارت آفرینندۀ هر مخلوقی است. (الْعَلِيمُ ) همه چیز را می داند، و هیچ کس از همۀ موجوداتی که دانش او بر آن احاطه دارد و آن را آفریده است نمی تواند او را ناتوان کند.
آیه ی 93-87:
وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ و به راستی که «سبع المثانی» و قرآن بزرگ را به تو داده ایم.
لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ و به آنچه گروههایی از آنان را بهره مند ساخته ایم چشم مدوز، و بر آنان غمگین مباش، و بال مهربانی خود را برای مومنان بگستران.
وَقُلْ إِنِّي أَنَا النَّذِيرُ الْمُبِينُ و بگو: «من بیم دهندۀ آشکارم».
كَمَا أَنزَلْنَا عَلَى المُقْتَسِمِينَ همانگونه که (عذاب را) بر تقسیم کنندگان (قرآن) فرود آوردیم.
الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ کسانی که قرآن را بخش بخش کردند.
فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِيْنَ سوگند به پروردگارت که حتماً جملگی ایشان را باز خواست خواهیم کرد.
عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ از آنچه که می کردند.
خداوند نعماتی را که به پیامبر داده است یادآور شده و می فرماید: (وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي) ما «سبع المثانی» را به تو داده ایم طبق قول صحیح «سبع المثانی» عبارت است از هفت سورۀ طولانی بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف، انفال، و توبه یا اینکه منظور سورۀ فاتحه است، چون هفت آیه دارد. در این صورت (وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ ) که بر آن عطف شده از قبیل عطف عام بر خاص است. و دلیل اینکه آن هفت سوره را «المثانی» نامیده اند این است که در آنها مسایل توحید، علوم غیب و احکام مهم و بزرگ زیاد ذکر شده است.
و توجیه نظریه ای که می گوید: منظور از «سبع المثانی» سورۀ فاتحه می باشد این گونه است که سورۀ فاتحه هفت آیه داشته و در هر رکعت تکرار می شود.
خداوند «سبع المثانی» و قرآن بزرگ را به پیامبر داده است، و در حقیقت بهترین چیز را به او بخشیده است که سبقت جویندگان در آن با یکدیگر به مسابقه می پردازند و مایۀ شادی مومنان می شود (قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون) بگو: «به فضل و رحمت الهی باید شاد شوند، و آن بهتر از چیزهایی است که آنان جمع می نمایند». بنابراین پس از آن فرمود: (لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ ) به آنچه گروههایی از آنان را بهره مند نموده ایم چشم مدوز. یعنی ثروت و لذت های دنیا که بزهکاران از آن بهره مند ساخته ایم و جاهلان فریب آن را خورده اند نباید تو را شگفت زده نماید، طوری که فکرت بدان مشغول شود، بلکه «سبع المثانی» و قرآن بزرگ که عطیۀ خداوند به تو می باشد باید شما را بی نیاز سازد. (وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ )، و بر آنان غمگین مباش، زیرا هیچ خیر و نفعی از آنها انتظار نمی رود. اما خداوند مومنا را به تو داده است که بهترین جایگزین برای آنها هستند. (وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ ) و بال مهربانی خویش را برای مومنان بگستران. یعنی با آنها نرمی و مهربانی کن و با محبت و اکرام و اخلاق و رفتار نیک با آنان رفتار کن.
(وَقُلْ إِنِّي أَنَا النَّذِيرُ الْمُبِينُ)  و بگو: همانا من بیم دهنده ی  آشکارم. یعنی وظیفۀ شما رساندن پیام خدا به دور و نزدیک به دوست و دشمن، و بر حذر داشتن آنان است، و هرگاه چنین کردی چیزی از حساب آنها بر تو نیست، و هیچ چیزی از حساب تو بر آنها نمی باشد.
(كَمَا أَنزَلْنَا عَلَى المُقْتَسِمِينَ (همانطور که عذاب را بر کسانی فرو فرستادیم که ادعا می کردند آنچه آورده ای باطل است، و تلاش می کردند مردم را از راه خدا باز دارند.
(الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ(  آنان که قرآن را به قسمت ها و بخش ها تقسیم کردند، و در آن طبق خواست خود سخن گفتند؛ برخی می گفتند جادو است و برخی می گفتند فال و رمالی است و برخی دیگر می گفتند ساخته و پرداختۀ (محمد) است، و دیگر سخنان کافران که قرآن را دروغ می انگاشتند ، و آن را به باد انتقاد و ایراد می گرفتند تا مردم را از ایمان آوردن به آن باز دارند.
(فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِيْنَ)  و سوگند به پروردگارت از همگی کسانی که قرآن را مورد عیبجویی و انتقاد و تحریف تبدیل قرار دادند پرس و جو به عمل خواهیم آورد. (عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ)  از آنچه که می کردند.و این بزرگترین هشدار به آنان است تا از آنچه انجام می دهند باز آیند.
آیه ی 96-94:
فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ پس آشکار کن آنچه را که بدان فرمان داده می شوی، و از مشرکان روی بگردان
إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ بی گمان ما تو را از (شر) استهزا کنندگان محفوظ می داریم .
الَّذِينَ يَجْعَلُونَ مَعَ اللّهِ إِلـهًا آخَرَ فَسَوْفَ يَعْمَلُونَ کسانی که معبودی دیگری را همراه با خدا قرار می دهند در اینده ای زود (حقیقت را) خواهند دانست.
سپس خداوند پیامبرش را دستور داد تا به آنان توجه نکند و آنچه را خداوند بدان فرمان داده است آشکارا بیان نمایدف و فرمان الهی را برای عموم مردم اعلان دارد، و هیچ مانعی نباید او را از بیان آشکار فرمان الهی باز دارد و سخن و گفته های بزهکاران او را از انجام مسئولیت خطیری که بر دوش دارد، منصرف نماید. (وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ) و از مشرکان روی بگردان. یعنی به آنان توجه نکن و در برابر ناسزا گویی آنها به مقابله به مثل متوسل نشو، و به کار خودت بپردازد. (إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ ) بدون شک ما تو را از شر و مکر کسانی که پیام و رسالتت را به باد تمسخر می گیرند، مصون و محفوظ می داریم. و این وعدۀ الهی به پیامبرش است که مسخره کنندگان نمی توانند زیانی به او برسانند، و خداوند مسخره کنندگان را با انواع عذاب ها مجازات خواهد کرد و پیامبرش را از شر آنان در امان خواهد داشت.
و خداوند چنین نمود ، زیرا هر کس پیامبر و پیامش را به تمسخر گرفت او را نابود نمود، و به بدترین صورت شکست داد. سپس خداوند یکی دیگر از ویژگیهای آنها را بیان نمود، و آن اینکه همانگونه پیامبر را مسخره می کنند، خداوند را نیز خشمگین می نمایند:
(الَّذِينَ يَجْعَلُونَ مَعَ اللّهِ إِلـهًا آخَرَ) کسانی که معبود دیگری را همراه با خدا قرار می دهند در حالی که خداوند پروردگار و آفرینندۀ آنان است . (فَسَوْفَ يَعْمَلُونَ ) و آنها بدون شک وقتی به قیامت بازگردانده شوند زشتی کارهایشان را خواهند دانست.
 
آیه ی 99-97
وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ و به راستی می دانیم که از آنچه می گویند دلت تنگ می شود.
فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُن مِّنَ السَّاجِدِينَ پس پروردگارت را به پاکی یاد کن و از سجده کنندگان باش.
وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ و پروردگارت را تا هنگامی که مرگ به سراغت می آید پرستش کن.
(وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ(  و بدون شک ما می دانیم که از تکذیب و تمسخر آنان دلتنگ می شوی، پس ما توانایی آن را داریم که آنها را ریشه کن کرده و هر چه زودتر به سزای اعمالشان برسانیم. اما خداوند به آنان مهلت می دهد ولی آنها را فراموش نمی نماید. پس تو ای محمد! (فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُن مِّنَ السَّاجِدِينَ) خداوند را به کثرت یاد کن و تسبیح و ستایش او را زیاد بگو، و نماز زیاد بخوان، زیرا این کار به تو شرح صدر می دهد و تو را بر انجام کارهایت کمک می نماید. (وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ) و در همۀ اوقات از نزدیکی جستن به خداو انجام عبادت ها و استمداد بجوی. و پیامبر علیه الصلاه و السلام دستور پروردگارش را فرمان برد و همواره به عبادت مشغول بود تا اینکه مرگ به سراغش آمد و به ملکوت اعلی پیوست.


تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com