قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

ایاک نعبد و ایاک نستعین
1-(ایاک) مفعولیست که بر فعلش مقدم شده و در لغت عرب هرگاه مفعول بر فعل مقدم شود دلالت بر حصر – منحصر و محدود کردن معنای فعل در مفعول – می‏کند. و نشانگر نیز می‏باشد که دعا کننده و سخنگو مشخص می‏کند که مقابل چه کسی دارد حرف می‏زند.
2-(ایاک نعبد): فقط تو را می‏پرستیم و جز به تو توکل بر کسی نداریم و این نهایت بندگی و اطاعت است. بندگی در اصطلاح عامه به معنای مطیع و فرمانبردار و سر به راه بودن است و گفته شده: (طریق معبد: راه مورد تسغیر) و یا (بعیر معبد: شتر رام و اهلی).بندگی از نظر شرعی به معنای جمع شدن تمام محبت، فرمانبرداری و ترس و تقدیم آن به پیشگاه خداوند، یعنی انسان فقط از خدا بترسد و از او فرمانبرداری کند و محبت خدا و دوستان خدا را در دل داشته باشد.
3-بعضی از علمای سلف می‏گویند: (الفاتحه سر القرآن و سرها هذه الکلمة: ایاک نعبد و ایاک نستعین) (سوره فاتحه رمز قرآن و رمز سوره فاتحه (ایاک نعبد و ایاک نستعین) است).
الف- (ایاک نعبد) یعنی: خود را از شریک قرار دادن در عبادت برای خداوند رها کردن و اخلاص در عبودیت داشتن.
ب- (ایاک  نستعین) یعنی: خود را از پشت بستن و توکل کردن بر غیر خدا دور کردن و نهی از واگذار کردن امور بغیر خداست.
4- دلیل اینکه در این آیه سیاق کلام از غائب به مخاطب تغییر یافته این است که هرگاه بنده سپاس و ستایش خداوند را کند او را بزرگ و قادر بداند، شکر او را بجای آورد و خودش را از بندگی غیر خدا برهاند و فقط از او طلب و درخواست کند خودش را به خداوند نزدیک می‏کند و در میان دستان خدا حضور می‏یابد، در این حالت شایسته است که خداوند با ضمیر (ایاک) خوانده و با او حرف زده شود، همچنانکه خداوند می‏فرماید:
(ایاک نعبد و ایاک نستعین) (فاتحه/5) (فقط تو را می‏پرستیم و فقط از تو یاری می‏خواهیم).
ابن عباس (رضی الله عنه) می‏فرماید:
«ایاک نعبد، یعنی تنها تو را خدا می‏دانیم و فقط از تو می‏ترسیم و از تو طلب و درخواست می‏کنیم و امیدمان فقط به توست و روی خطایمان همیشه بطرف توست. و ایاک نستعین، یعنی در عبادت کردنمان فقط از تو یاری می‏خواهیم و تنها مطیع فرمانها و دستورات تو هستیم. خداوند (ایاک نعبد) را قبل از (ایاک نستعین) آورده زیرا عبودیت و بندگی کردن هدف اصلی است و در این راستا پشت بستن و توکل کردن جزئی از این بندگی کردن است».
(تفسیر ابن کثیر – تفسیر سوره فاتحه جلد اول).
ابن قیم الجوزی در کتاب مدارج السالکین می‏فرماید:
«رمز خلقت، ادیان، کتابهای آسمانی و پاداشهای دنیوی و اخروی کلاً در عبارت (ایاک نعبد و ایاک نستعین) قرار دارد، و بندگی و توحید در عبودیت نیز فقط بر این عبارت استوار است. تا جایی گفته شده که خداوند یکصد و چهار کتاب آسمانی را نازل کرده و معنای همگی آنها را در تورات و انجیل جمع کرده و معنای این دو کتاب را در قرآن جمع کرده و معنای کل قرآن را در سوره فاتحه در آیه (ایاک نعبد و ایاک نستعین) جمع کرده است».
 
اهداف این آیه:
1- اهل بلاغت گفته اند، که خداوند مفعول به (ایاک) را بر دو فعل (نعبد و نستعین) مقدم کرده است و این بخاطر منحصر و خاص کردن بندگی برای خداوند و یاری خواستن صرف از خداوند متعال است و بندگی و یاری خواستن از غیر خدا را نفی می کند و با این اوصاف معنای آیه چنین می‏شود.
(فقط تو را می‏پرستیم و فقط از تو یاری می‏خواهیم) در این معنا دو قسمت حصر بخوبی مشخص است، یکی منحصر و مخصوص کردن بندگی برای خدا، دیگر منحصر و مخصوص کردن یاری خواستن از خدا، بندگی خداوند موارد زیادی همچون، محبت، رحم، دعا کردن، ترس، توکل، خضوع، امید و غیره را شامل می‏شود. عبادت بندگی خداوند نیز باید بر اساس دستورات خدا و رسولش باشد.
2- معنای بندگی، یاری خواستن و پشت بستن در این دو آیه وجود دارد.
(ایاک نعبد) فقط تو را می‏پرستیم و فقط به تو امید داریم و از تو می‏ترسیم. (ایاک نستعین) فقط از تو طلب یاری و کمک بر عبادتت می‏کنیم. خداوند می‏فرماید:
(و ما خلقت الجن و الإنس إلا لیعبدون) (ذاریات/56) (و ما جن و انس را نیافریدیم مگر آنکه مرا پرستش کنند).
3- بندگی و عبودیت در این آیه شام تمام اشکال بندگی و پرستش می‏شود. مثل: نماز خواندن، روزه گرفتن، قرآن خواندن، نذر کردن، قربانی کردن و حج کردن، ترسیدن از خدا، امید به خدا داشتن، خصوصاً دعا کردن از خداوند بخاطر اینکه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید: (الدعاء هو العبادة)[1] (دعا کردن عبادت است).
همچنانکه نماز خواندن، نوعی عبودیت و بندگی است و فقط خاص خداوند است و درست نیست برای غیر خدا انجام داده شود، دعا نیز چنین است و فقط باید خداوند را بخوانیم و از او بخواهیم زیرا شایسته کس دیگری غیر از او نیست.
خداوند می‏فرماید: (قل إنما أدعو ربی و لا أشرک به احدا) (جن/20) (بگو همانا پروردگارم را می خوانم و احدی را با او شریک نمی گردانم).
پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید: (إذا سألت فاسأل الله و إذا استعنت فاستعن بالله)[2] (اگر دعا و درخواست کردی فقط از خدا بخواه و اگر یاری و کمکی خواستی، فقط از خدا بخواه).
امام نووی در تفسیر این حدیث می‏فرماید: اگر درخواست کمک و یاری در کاری از کارهای دنیا یا قیامت کردی فقط از خداوند درخواست کن، خصوصاً در آن کارهایی که کسی بغیر از خداوند توانایی انجام آنها را ندارد، مثل: درخواست شفای بیماری، رزق و روزی، هدایت، همه این کارها را از خداوند درخواست کن، زیرا که همه اینها فقط مخصوص خداوند هستند و فقط از عهده خداوند بر می‏آید. خداوند می‏فرماید:
(و إن تمسک الله بضر فلا کاشف له إلا هو و إن یمسک بخیر فهو علی کل شیء قدیر) (انعام/17) (و اگر از طرف خدا به تو ضرری رسد هیچ کس جز خداوند نتواند تو را از آن ضرر برهاند و اگر هم از او به تو خیری رسد که او بر هر چیزی تواناست).
4- اما درخواست کمک و یاری از انسانهای زنده، در آنچه که قادر بر انجام آن هستند درست می‏باشد، مثل: مداوای شخص مریض، بنای مسجد، تعمیر ماشین، درخواست پول، بلند کردن چیزی و غیره.
خداوند می‏فرماید: (و تعاونوا علی البر و التقوی) (مائده/2) (و باید شما به یکدیگر در نیکوکاری و تقوا کمک کنید).
پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‏فرماید: (والله فی عون العبد ما کان العبد فی عون أخیه)[3] (خداوند در یاری رساندن به بنده‏اش است مادامی که بنده‏اش در یاری رساندن به برادر مسلمانش است).
در مورد نمونه‏ای جایز از درخواست کمک و یاری از غیر خدا می‏توان به درخواست ذوالقرنین از قومش اشاره کرد آنگاه که می‏گوید: (فأعیونی بقوة) (کهف/95) (مرا با نیرویتان یاری دهید).
1-این آیه (ایاک نعبد و ایاک نستعین) که مسلمان دهها بار آن را در نماز روزانه تکرار می‏کند، خلاصه شده سوره فاتحه است. و سوره فاتحه بزرگترین سوره از حیث معنا و محتوا در قرآن است.
2-در این آیه توحید الوهیت – پرستش – وجود دارد، توحیدی که همه پیامبران در طول تاریخ مردم را به سوی آن دعوت کرده‏اند. خداوند می‏فرماید:
(و لقد بعثنا فی کل أمة رسولا أن اعبدوالله و اجتنبوا الطاغوت) (نحل/36) (و حقیقتاً در میان هر قومی پیامبری فرستادیم تا به مردم ابلاغ کند که خدای یکتا را بپرستید و از فرعونیان و بتان دوری کنید).
طاغوت دو دسته است:
الف- کسی که مردم را به سوی پرستش دعوت می‏کند و مردم چه او را بپرستند و چه نپرستند او طاغوت و ظالم است.
ب- کسی که مردم او را می پرستند ولی او مردم را از پرستش خود منع نمی‏کند و به آن راضی است، طاغوت و ظالم است.


[1] - ترمذی.
[2] - ترمذی.
[3] - مسلم.

(تفسیر بزرگترین سوره قرآن (فاتحة الكتاب)، مؤلف:  محمد بن جمیل زینو، ترجمه: علی صارمی)