قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

علم جرح و تعدیل:‏

جهت پالایش احادیث علم بسیار بزرگ دیگری پیدا شده و قواعد و پایه‌ها محکمی برای آن ‏گذاشته شد، و مقیاس و معیار دقیقی برای آن گذاشته شده است که احوال و اوضاع راویان از جهت ‏اطمینان و یا تضعیف آنها کنترل می‌شود، که آن هم «علم جرح و تعدیل» نام دارد، که در میان هیچ ‏ملت و امتی نظیر و شبیهی ندارد. از این علم سه سوال پیدا می‌شود: ‏
اولاً: آن راوی و روایت‌کننده‌ای که حدیثش قبول می‌شود کیست؟ ‏
دوماً: چگونه و چطور به آن راوی اطمینان و اعتماد می‌شود؟ ‏
سوماً: زمانی که بین اطمینان به راوی و تضعیف وی تعارضی رخ دهد چاره چیست و چه چیزی باعث ‏این تعارض شده است؟ ‏
جواب این سوال‌ها: ‏
اولاً: حدیث‌شناسان صفات معین و مشخصی را تعیین کرده‌اند که هر زمان این صفات در فردی معین ‏همزمان جمع شوند روایت او قبول است و به حدیث او استدلال می‌شود. ‏
جمهور ائمه ی حدیث و فقه اتفاق نظر دارند که راوی حدیث زمانی به روایتش استدلال می‌شود که عادل و ‏دارای حافظه ی خوب و هوشیار باشد. و به طور مفصل باید راوی حدیث مسلمان، بالغ، عاقل، و از ‏اسباب فسق و چیزهایی که مروت و جوانمردی را از بین می‌برد به دور باشد، هوشیار باشد و دچار ‏غفلت نگردد، دارای حافظه ی خوب باشد، برای نوشته‌هایش بسیار با دقت و هوشیار باشد. و اگر ‏چنانچه بجای لفظ حدیث، معنی آنرا روایت می‌کند علاوه بر شرایط ذکر شده باید به آنچه باعث تغییر در ‏معنی می‌شود عالم و آگاه باشد. خلاصه آنکه راوی دو شرط عدالت و حافظه را جمع کرده‌ باشد. ‏
دوماً: زمانی به راوی حدیث اطمینان می‌شود که عدالت او در میان مردم پخش شده باشد، و یا اینکه در ‏میان اهل علم به خیر و نیکی شهرت داشته باشد، و یا اینکه یک یا چند فرد عالم و دانشمند ایشان را ‏تایید و عدالت ایشان را قبول کنند. و حافظه و هوشیاری او به وسیله ی مقایسه کردن روایت او با ‏روایت کسانی که مورد اعتماد و باور هستند معلوم و مشخص می‌شود. ‏
تجریح راوی و تضعیف او جز با ذکر دلیل قبول نمی‌شود، چون تجریح راوی با یک چیز حاصل ‏می‌شود، و ذکر و بیان آن مشقتی ندارد. با اینکه مردم در مورد اسباب و علل آن اختلاف نظر دارند. ‏
سوماً: زمانی که در مورد یک راوی معین در مورد عدالت و یا تضعیف آن بین جارحان راوی اختلاف ‏وجود داشت، تضعیف وی انتخاب می‌شود، هرچند کسانی که او را عادل می‌دانند زیاد باشند، البته به ‏شرطی که علت جرح توضیح داده شود و جمهور علما نیز این نظریه را قبول دارند. چون کسی که به ‏علم جرح آشنایی دارد از کسی که به عدالت آگاهی دارد علم بیشتری دارد که او از آن خبر ندارد، کسی ‏که از عدالت راوی بحث می‌کند ظاهر حال او را می‌بیند، ولی کسی که عیب و ایراد راوی را بررسی ‏می‌کند از درون او خبر می‌دهد که این یک شرط مهمی می‌باشد. حدیث‌شناسان عیب و جرح راوی را ‏قبول نمی‌کردند مگر اینکه کاملاً توضیح داده شود و آن را کاملاً بیان کنند.‏
«این علم از عصر اصحاب به بعد، مورد استفاده قرار گرفته است، از اصحاب: ابن عباس (متوفی 96) و انس‌بن مالک (متوفی 93)، و از تابعین: شعبی (متوفی 104) و ابن سیرین (متوفی 110) و در اواخر عصر تابعین اعمش (متوفی 148) و شعبه (متوفی 160) و مالک (متوفی 179)، و از اتباع تابعین ابن مبارک (متوفی 180) و ابن عیینه (متوفی 197) و عبدالرحمن بن مهدی (متوفی 148) عموماً این علم را در جهت رد و قبول روایت‌ها به کار گرفته‌اند، و یحیی بن معین (متوفی 233) و امام احمد بن حنبل (متوفی 241) در تألیفات خود قله ی رفیع این علم را نشان داده‌اند. و از کتاب‌های بسیار مفصل و جامع جرح و تعدیل «طبقات ابن سعد» زهری بصری (متوفی230) می‌باشد که پانزده جلد است. این کتاب بعد از چند قرن توسط امام سیوطی تلخیص گردیده و به نام: «إنجاز الوعد المنتقی من طبقات ابن سعد» نامگذاری گردیده است. و علی ‌بن المدینی (متوفی 234) در تاریخش که ده جلد است و همچنین امام بخاری (متوفی 256) در تاریخ‌های سه‌گانه ی خود، و ابوحاتم رازی (متوفی 327) در کتاب «جرح و تعدیل» و ابن حبان (متوفی 354) در کتاب «اوهام اصحاب التواریخ» که ده جلد است، مفصل از جرح و تعدیل راویان بحث کرده‌اند، و امام ذهبی (متوفی 747) نیز کتاب «میزان الإعتدال» را در جرح و تعدیل راویان تألیف نمود، و ابن حجر عسقلانی (متوفی 852) با تألیف کتاب «لسان المیزان» آن کتاب را مرتب و مهذب ساخته است».[1]


[1] - تاریخ حدیث و ضبط و ثبت احادیث؛ استاد عبدالله احمدیان، ص 155.

از کتاب:
مصطلح الحدیث، مؤلف: علامه محمد بن صالح العثيمين، ترجمه  و تعليق و اضافات: محمد عبداللطيف
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com