قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

سرية زيد بن حارثه

اين سريه آخرين و پيروزمندترين مانور رزمي بود که مسلمانان پيش از جنگ احد ترتيب دادند، و در ماه جمادي‌الاخرة سال سوم هجرت روي داد.
تفصيل مطالب اينکه پس از جنگ بدر، قريشيان همواره با نگراني و پريشاني دست به گريبان بودند. فصل تابستان رسيد و موسم سفر تجارتي تابستاني قريش به شام نزديک شد، و بر پريشاني و نگراني آنان افزود.
در اين سال، براي کاروانسالاري قافلة تجارتي قريش صفوان بن اميه را انتخاب کرده بودند. صفوان بن اميه خطاب به قريشيان گفت: محمد و يارانش بازرگاني ما را متوقف ساخته‌اند. واقعاً نمي‌دانيم با ياران وي چه کنيم که لحظه‌اي از ساحل دور نمي‌شوند؟! با ساحل‌نشينان نيز سازش کرده، و همگي آنان با او همراه شده‌اند! نمي‌دانيم از چه راهي برويم؟! اگر هم در اين شهر و ديار خودمان بمانيم، سرمايه‌هايمان را خواهيم خورد، و ديگر سرمايه‌اي برايمان باقي نخواهد ماند. زندگاني ما در مکه وابسته به تجارتمان با شام در تابستان، و با حبشه در زمستان است!
گفتگو دربارة اين مسئله بسيار شد و به درازا کشيد. اسودبن عبدالمطلب بن صفوان گفت: از ساحل راهت را جدا کن، و راه عراق را پيش بگير، که راهي بسيار طولاني است و بياباني بي‌آب و علف و پهناور را بسوي شام قطع مي‌کند، و با فاصلة بسيار زيادي با مدينه از سمت شرق مدينه مي‌گذرد! قريشيان اين جاده را هيچ نمي‌شناختند. آسود بن عبدالمطلب به صفوان پيشنهاد کرد که فرات بن حيان را- از بني بکر بن وائل- به عنوان راهنما با خود ببرد تا دليل راه وي در اين سفر تجارتي باشد.
کاروان قريش، به کاروانسالاري صفوان بن‌اميه، از جادة جديد، راهي شام شد؛ از آن طرف، خبر به راه افتادن کاروان و خط سير جديدش، مثل برق، به مدينه رسيد. داستان از اين قرار بود که سَليط بن نُعمان- که مسلمان شده بود- در يک بزم ميگساري- البته پيش از تحريم شراب- با نعيم‌بن مسعود اشجعي- که هنوز اسلام نياورده بود- هم پياله بود. وقتي کلة نعيم حسابي داغ شد، زبان باز کرد و به تفصيل، قضية کاروان و خط سير آن را بازگفت. سَليط نيز شتابان نزد پيامبر اکرم -صلى الله عليه وسلم- رفت و داستان را براي ايشان حکايت کرد.
رسول خدا -صلى الله عليه وسلم- فوراً، دسته‌اي از رزمندگان مسلمان را که شمارشان يکصد سوار بود به فرماندهي زيدبن حارثة کلبي آمادة کارزار گردانيدند. زيد شتابان به راه افتاد و غافلگيرانه در هنگام سرگرمي و غفلت کاروانيان به قافله حمله‌ور گرديدند. کاروان تجارتي قريش بر سر برکة آبي در سرزمين نجد- به نام قَرْدَه- فرود آمده بود. زيدبن حارثه تمامي آن کاروان را مصادره کرد، و صفوان و ديگر نگهبانان قافله چاره‌اي جز فرار- بدون هيچ مقاومتي- نيافتند.
مسلمانان راهنماي کاروان قريش- فرات بن حيان- را به اسارت گرفتند. به قولي دو نفر ديگر نيز همراه وي اسير کردند. غنيمت فراواني به چنگ مسلمانان افتاد، شامل انواع ظروف نقره‌آلات که آن کاروان با خود داشت، و بهاي آن را يکصد هزار برآورد کرده‌اند. رسول‌خدا -صلى الله عليه وسلم- اين غنائم را پس از کنار گذاشتن خُمس آن به افراد سريه تقسيم کردند. فرات بن حيان نيز به دست آنحضرت اسلام آورد [1].
اين نيز فاجعه‌اي نکبت‌بار و مصيبتي جانگداز بود که به دنبال شکست جنگ بدر، دامنگير قريشيان گرديد، و بر نگراني و اندوه و پريشاني قريش باز هم افزود. قبيلة بزرگ و نام‌آور قريش دو راه بيش پيش روي نداشت؛ يا بايد هيمنه و سلطه و کبرياي خويش را زير پاي مي‌گذاشت و با مسلمانان از در مسالمت و صلح و سازش درمي‌آمد، يا اينکه بايد جنگي فراگير را تدارک مي‌ديد تا شکوه و عظمت ديرينة قريشيان را به ايشان بازگرداند، و نيروهاي رزمي مسلمانان را مي‌بايست آنچنان از پاي درمي‌آورد که ديگر به هيچ‌وجه بر هيچ چيز سيطره و سلطه‌اي پيدا نکنند!
مکه راه دوم را اختيار کرد، و بر خونخواهي از دست رفتگان قريش پافشاري و اصرار کرد، و بنا را بر آن نهاد که براي نبردي جانانه با مسلمانان آماده شود، و بامسلمانان در دل سرزمينشان بجنگد.
با اين ترتيب، اين سريه و حوادث پيش از آن، زمينه‌سازي مؤثّر و انگيزه‌اي پرتوان براي جنگ اُحُد بود.


[1]- سيرةابن هشام، ج 2، ص 50-51.

(از کتاب: خورشيد نبوّت، ترجمه فارسي «الرحيق المختوم» مؤلف: شيخ صفي الرحمن مبارکفوري، برگردان : دکتر محمدعلي لساني فشارکي)
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com