قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تبرک يک واژه عربي است.
- تبرک در زبان عرب:
تبرک مصدر تبرک، يتبرک، تبرکا، مي باشد و به معناي طلب خير است. و تبرک جستن به شيئي يعني طلب نمودن خير و نيکي به واسطه آن شيء.
- در اصطلاح شرع :
تبرک يعني خواهان و طالب رسيدن به خير و سعادت،بگونه اي که الله تعالي در کتاب روشنگرش و در سنت رسول الله صلي الله عليه وسلم آنرا براي مومنان تشريع فرموده است.
معني برکت :
با تأمل در آيات وتفاسير آن معلوم مي شود که منظور از برکت عبارت است از:
1- ثبات خير و دوام آن
2- فراواني خيرو زياد شدن آن
به عبارت ديگر برکت به معني اعطا خير وسپس دوام آن مي باشد.
هر نوع خير و برکتي فقط از جانب الله تعالي و در دست اوست.
الله تعالي مي فرمايند:
« قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاء وَتُعِزُّ مَن تَشَاء وَتُذِلُّ مَن تَشَاء بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ »(آل عمران- 26).
يعني: بگو بار خدايا تويى كه فرمانفرمايى هر آن كس را كه خواهى فرمانروايى بخشى و از هر كه خواهى فرمانروايى را باز ستانى و هر كه را خواهى عزت بخشى و هر كه را خواهى خوار گردانى همه خوبيها به دست توست و تو بر هر چيز توانا هستي.
امام طبري رحمه الله در تفسير خود مي نويسد:« منظور از (بِيَدِكَ الْخَيْرُ)يعني تمام انواع خير در دست تو و از طرف توست،احدي بر آن توانايي ندارد،زيرا فقط تو بر خلاف مخلوقاتت ،بر هر چيزي توانا هستي» تفسير طبري(3/222).
پس اگر تمامي خيرات و نعمتها در دنيا و آخرت از فضل الله تعالي بر بندگانش است، ثبوت و دوام آن نيز همگي از جانب اوست و اين همان معني حقيقي برکت است. و خير و برکت همگي از جانب الله تعالي است و بس.
اما آنچه که در قرآن دلالت بر اين دارد که برکت از جانب الله تعالي است در آيه زير :
« قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلاَمٍ مِّنَّا وَبَركَاتٍ عَلَيْكَ »(هود-48) يعني: (گفته شد اى نوح با درودى از ما و بركتهايى بر تو). و يا
« قَالُواْ أَتَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللّهِ رَحْمَتُ اللّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَّجِيدٌ»(هود-73) يعني: گفتند آيا از كار خدا تعجب مى‏كنى رحمت‏خدا و بركات او بر شما خاندان [رسالت] باد بى‏گمان او ستوده‏اى بزرگوار است.
و از جمله دلايل صريح از سنت صحيح پيامبر ع،حديثي است از عبدالله ابن مسعود س ،آن هنگام که با پيامبر ع همسفر شده و با کمبود آب مواجه مي شوند،پيامبر ع دستان خود را در ظرف آب مي گذارند و سپس مي فرمايند: «حَيَّ عَلَى الطَّهُورِ الْمُبَارَكِ وَالْبَرَكَة مِنَ اللَّهِ» فَلَقَدْ رَأَيْتُ الْمَاءَ يَنْبُعُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِ رسول الله صلي الله عليه وسلم . صحيح بخارى- 3579‏
يعني:« بسوي آب مبارك بشتابيد و بركت آن از جانب خداست». (ابن مسعود مي گويد:)همانا ديدم كه آب از ميان انگشتان رسول خدا صلي الله عليه و سلم فواره مي کرد».
هدف ازتبرك:
هدف از آن مي تواند دنيوي، اخروي و يا هردوي آنها باشد. مثلا تبرک جستن به بعضي از امورات مي تواند هم خير دنيوي داشته باشد و هم اخروي؛ مانند قرآن و يا رمضان. ولي بعضي ديگر فقط منفعت دنيوي دارند ( مانند باران يا ميوه زيتون) و يا فقط اخروي(مانند اقامه نماز در مسجدالحرام ).و معمولا شخص به دليل يکي از آن اهداف تبرک مي جويد.
انواع تبرك:
تبرک دراسلام مشروع و جايز شمرده شده است. ولي اين مشروعيت مطلق نمي باشد. چنانکه تبرک جستن به هر چيزي جايز نيست .بلکه تبرک به بعضي صحيح و به بعضي ديگر ممنوع هستند.به عبارتي، شارع حکيم تبرک جستن به بعضي از امورات و اشياء را مستحب و حتي طلب برکت را از بعضي واجب نموده است و تبرک به بعضي ديگر را حرام و نزديک به شرک قرارداده است.
پس در اسلام دو نوع تبرک تعريف شده است:
1- تبرکي که جايز مشروع و حتي مستحب است.
2- تبرکي که انجام آن حرام و گاهي شرک است.
تبرک مشروع عبارتند از آن دسته از تبرکهايي که شرع مسلمانان را براي تبرک به آنها تشويق کرده است، مثلا تبرک به نماز يا روزه يا ساير عبادات، زيرا بر طبق تعريف، تبرک يعني طلب خير و قطعا کسي که نماز مي خواند يا عبادتي ديگر انجام مي دهد، خير و ثواب براي خود بدست مي آورد. و يا تبرک به قرآن با قرائت آن و يا عمل به مفاهيم آن و ..
و يا تبرک به ذات و جسم پيامبر صلي الله عليه وسلم ، چنانکه صحابه رضي الله عنهم به آب دهان يا موهاي مبارکشان و حتي عصا و کفشهايشان تبرک مي جستند، البته اين نوع تبرک فقط مخصوص انبياي الهي است و تبرک به غير آنها حرام است.
و تبرک ممنوع و حرام هم عبارتند از آن دسته تبرکهايي که در شرک دليلي بر جواز آنها وجود ندارد، مانند تبرک به دار و درخت يا سنگ و يا ضريح قبور يا ذات و جسم اولياء الله يا پارچه و يا هر شي ء ديگري.. بجز آب زمزم و حجرالاسود و رکن يماني در کعبه، که البته تبرک به آنها هم بايد آنگونه باشد که شرع تعيين کرده است مثلا: حجر الاسود را مي توان بوسيد و بر آن سلام داد ولي بر رکن يماني فقط سلام جايز است و بوسيدن آن ممنوع مي باشد. علت آن امور هم سنت نبوي اصحابش رضي الله عنهم است که فقط چنين کرده اند و بيشتر از آن انجام نداده اند، پس ما هم تابع آنها هستيم و حق نداريم در اموري که تبرک به آنها جايز نشده متبرک شويم.
بعبارتي تبرک مشروع هم بايستي بر طبق ظوابط شرعي انجام پذيرد، در غير اينصورت در دام بدعت گرفتار آمده و در مسير تبرک نامشروع خواهيم افتاد، زيرا بسياري از تبرکهاي نامشروع بدليل بدعت هايي است که بوجود آورده اند. لذا ملتزم شدن به آنچه که شرع بيان نموده ،ما را از منکرات آن دور خواهد کرد.
بنابراين تبرک به اشيائي که شرع تبرک به آنها را جايز ندانسته است از قبيل تسبيح و يا پارچه و يا دار و درخت و غيره همگي بدعت و حرام هستند و دوحالت دارد:
1- اگر کسي که به اين اشياء تبرک مي جويد گمان کند که اين عمل سبب حصول خير است، عمل او حرام و بدعت است و راهي را به سوي شرک هموار کرده است.
2- اگر گمان کند که تبرک به آن اشياء خود مايه ي خير و جلب نفع و شفاي مرض است، تبرک او شرک اکبر است.
پيامبر صلي الله عليه وسلم مي فرمايد:
« ..... فعليكم بسنتي و سنة الخلفاء الراشدين المهديين،تمسكوا بها وعضوا عليها بالنواجذ،واياكم و محدثات الامور فان كل محدثة بدعه،وكل بدعة ضلالة، و کل ضلالة في النار».( ابو داوود -امام احمد-ترمذي- ابن ماجه- صحيح).
يعني: ...پس بر شما باد به پيروي از طريقهء من، و طريقهء خلفاي راشدين که آنها هدايت کنندگان اند، بر آن با دندانهاي کرسي خويش گزيده و آنرا محکم گيريد، و بر شما باد که از امور بدعت دوري کنيد، زيرا هر امر نوپيدايي گمراهي در پي دارد. و هر گمراهي سرانجامش آتش جهنم است.
در اين حديث، اشاره شده که سرانجام شخص مبتدع جهنم است. زيرا اعمالش ثمري نداشته است وگرنه اگر مفيد واقع مي شدند، جهنم را براي آنها تعيين نمي نمودند.
عبداﷲ بن عمر رضي ﷲ عنهما گفته است:«کل بدعة ضلالة وإن رآها الناس حسنة»
«هر بدعتي گمراهي است اگر چه مردم آنرا خوب ببينند».( دارمي آن را با سند صحيح روايت کرده است)
اما تبرک جستن به آب زمزم جايز است؛ از ابوذر رضي الله عنه درماجراي اسراء ومعراج روايت شده است که: أن رسول الله صلي الله عليه وسلم قال:« ... فنزل جبرئيل عليه السلام ففرج صدري، ثم غسل بها زمزم...» يعني:جبرئيل فرود آمد و سينه مرا شكافت و با آب زمزم شستشو داد. بخارى:349
محمود بن احمد بن موسي ابو محمد بدر الدين العيني حنفي در شرح اين حديث مي گويد:« و اين قطعا دلالت برفضل آب زمزم دارد؛ چرا که جبرئيل شستن سينه پيامبر صلي الله عليه وسلم را مختص آب زمزم گردانيده است.» عمدة القاري 9/277
ابن عباس رضي الله عنه مي فرمايد: پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمودند:« إن الحمي من فيح جهنم، فأبردوها بماء زمزم.» يعني:براستي که تب از(جنس) گرماي جهنم است ،پس آنرا با زمزم خنک گردانيد. مسند امام احمد 1/391
قطعا منتفع شدن از اين همه منافع آب زمزم به توفيق باري تعالي ميسر است و به خاطر برکتي است که الله تعالي در آن آب قرار داده است.
هرچند خصوصيات و ويژگي هاي مبارک ديگري براي آن ذکر کرده اند ولي صحت آنها به إثبات نرسيده اند.
علماء برجايز بودن انتقال آب زمزم به تمامي نقاط و سرزمينهاي ديگر جهت تبرک به آن، اتفاق نظر دارند.علت جواز آن هم حديثي است از ام المونين عايشه رضي الله عنها که وي آب زمزم را با خود حمل مي کرد و مي گفت: پيامبر صلي الله عليه و سلم نيزهمين کار را مي کردند.( ترمذي 3/295 حديث حسن وغريب است)
ابن تيميه رحمه الله مي گويد: جايز است هرکس مقداري ازآب زمزم را با خود به جايي ديگر حمل کند زيرا که سلف صالح چنين کرده اند. (رسائل الکبري ابن تيميه 2/1413).
خلاصه اينکه، آب زمزم داراي خصلتها و ويژگيهايي است که الله تعالي به لطف خود در آن نهاده که ساير آبهاي ديگر از داشتن آن ويژگيها محرومند و اين فضل الله تعالي به مخلوقاتش است که در هرکس و هرچيز بخواهد قرار مي دهد:
«ذَلِكَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»(مائده 54)
يعني: اين، فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شايسته ببيند) مى‏دهد؛ و (فضل) خدا وسيع، و خداوند داناست.
و تبرک به آب زمزم در شرع ثابت شده و حتي تبرک به آن در شرع مستحب است، ولي بايد درنظر داشت که کسي که از آن مي نوشد تا مريضيش شفا يابد شفا را همواره از جانب الله تعالي بداند و آب زمزم را با اين نيت بنوشد که خداوند آن آب را سببي براي شفايش قرار داده است.


والله اعلم
وصلي الله وسلم علي محمد وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين
سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com