قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

زندگی نامه امام ترمذی -رحمه‏الله- 

صفحات تاریخ اسلام همواره شاهد شخصیت‏های بلندپایه‏ای در زمینه‏های مختلف علمی و عرفانی بوده است، اما در این میان محدثین نقش بسزائی را در پیشبرد اهداف کتاب‏الله و سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم ایفا نموده‏اند.
بیوگرافی و سیره‏ی علما و اندیشمندان اسلامی، بخش مهمی از تاریخ اسلامی است، زیرا فرد مسلمان می‏تواند با مطالعه و الگو قرار دادن سیره بزرگان دین، کمبودها و نواقص خویش را جبران نموده و برای آینده‏ای درخشان برنامه‏ریزی کند. بزرگانی که به حق، وارث علم رسول اکرم صلی الله علیه وسلم و طلایه‏دار علم و تمدن اسلامی و بشری بوده‏اند. یکی از شخصیت‏هایی که جهان علم و حدیث را شیفته و شیدای خویش گردانید، امام محمد بن عیسی ترمذی است.
درباره امام ترمذی، این محدث بزرگ، نویسندگان، مطالب ارزشمندی نوشته‏اند و شخصیت علمی و دینی ایشان را معرفی نموده‏اند.
امام ترمذی نه تنها در فن حدیث، بلکه در چندین رشته از علوم زمان خویش تبحر داشته‏اند. ایشان یکی از پیشتازان علم حدیث در قرون اولیه ظهور اسلام و از بزرگان علم و صاحبان اثر در دین می‏باشند.
بدون تردید بیان زندگی این چرچم‏دار احادیث نورانی رسول اکرم صلی الله علیه وسلم کاری بس سخت و دشوار است اما به قول معروف «ما لایدرک کله لایترک کله»؛
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر جرعه‏ای باید چشید
نام ایشان "محمد بن عیسی بن سورة بن موسی" است. کنیه ایشان "ابوعیسی" و نسبتشان "ترمذی"، منسوب به وطن وی می‏باشد.
"ابن رسته"، که یکی از جغرافی‏نویسان مسلمان است و کتاب خود را در دهه آخر قرن سوم تالیف کرده است، "ترمذ" را از شهرهای خراسان دانسته است، در حالی که برخی دیگر از جمله؛ "ابن حوقل"، ترمذ را از شهرهای ماوراءالنهر شمرده است. ترمذ در قرن چهارم بزرگترین شهر ساحل جیحون بوده است. امام مقدسی رحمه الله جغرافیدان قرن چهارم در این مورد می‏نویسد: «ترمذ باشکوه‏ترین شهر کنارۀ رود جیحون است، تمیز و خوش آب وهوا و بازارهای آن آجرفرش است و آب بر دو کرانۀ آن جاری است و کشتی‏ها از هر سو به آن شهر می‏آیند و سه دروازه در آن شهر وجود دارد».
"احمد یحیی بلاذری"، مورخ بزرگ قرن سوم هجری (متوفی 279هـ)، در کتاب "فتوح‏البلدان" می‏نویسد: «ترمذ به وسیله موسی بن عبدالله فتح شده است».
علما و محدثین بزرگی همچون "ابوعبدالله بن علی"، معروف به حکیم ترمذی، و سید برهان‏الدین ترمذی، که به سید حسن ترمذی معروف است، از این شهر ظهور نموده‏اند.
امام ترمذی در سال 209هـ دیده به جهان گشود. علوم ابتدائی را در زادگاه خویش فراگرفت. بعد از آن برای کسب علوم عالیه رهسپار مصر، حجاز، شام، کوفه و ... شد و از محضر اساتیدی همچون امام بخاری، امام مسلم، امام ابوداود، قتیبه بن سعید و بزرگان دیگری کسب فیض نمود.
امام ترمذی از اساتید امام بخاری نیز محسوب می‏شود و از نظر فضل و شرف همین کافی است که امام بخاری خطاب به امام ترمذی فرمود: «ما انتفعت بک أکثر مما أنتفعت بی»؛( آنچه من از تو بهره بردم، بیشتر از آن چیزی است که تو از من فراگرفته‏ای) امام ترمذی شخصی بسیار ذهین بوده و از حافظه‏ای بسیار قوی برخوردار بود.
یکی از بارزترین خدمات امام ترمذی به جهان علم و حدیث، کتاب"جامع اللترمذی" می‏باشد که مانند ستاره‏ای تابناک در آسمان حدیث می‏درخشد و به اتفاق امت اسلام در زمره صحاح ستة داخل است. نخستین بار ابوعبدالله حاکم نیشابوری (متوفی 405هـ) و مولف کتاب "المستدرک"، این کتاب را که پیش از آن به سنن معروف بوده است، "الجامع الصحیح" نام نهاد.
امام ترمذی در مورد کتاب جامعش می‏فرماید: «من کان عنده هذا الکتاب الجامع فکأن عنده نبیا یتکلم» (هر کس این کتاب جامع (جامع ترمذی) را در اختیار داشته باشد، گویا پیامبری در نزد او سخن می‏گوید).
یکی از خصوصیات بارز کتاب ترمذی آن است که هم جامع است و هم سنن. همچنین امام ترمذی در این کتاب التزام کرده است که مذاهب فقها را با ذکر دلائلشان بیان کند، به همین خاطر کتاب ترمذی در باب حدیث و فقه، کتابی ارزشمند محسوب می‏گردد. همچنین در تدریس صحاح سته، این کتاب از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است زیرا علمای کرام تمامی مباحث تفسیری، فقه و حدیث را بیش از همه در این کتاب ارائه نموده‏اند، لذاست که در رابطه با این خصوصیات، جامع ترمذی در ردیف صحیح بخاری است.
فایده: حافظ ابوالفضل محمد بن طاهر مقدسی (متوفی 507هـ) چنین می‏فرماید: «درمحضر ابواسماعیل عبدالله بن محمد انصاری بودم، سخن از ترمذی و کتاب جامع او به میان آمد. انصاری رحمه الله فرمود: "کتاب جامع ترمذی در نظر من سود بخشتر از صحیح بخاری و صحیح مسلم است زیرا بهره‏گیری از آن دو کتاب برای همگان ممکن نیست و ویژه متخصصان است در حالی که از کتاب ترمذی همگان بهره‏مند می‏شوند"».
امام ترمذی شاگردان و راویان بسیار زیادی داشته است. از جمله شاگردان امام ترمذی، می‏توان به احمدبن عبدالله بن داود مروزی، هیثم بن کلیب شامی، محمودبن نمیر، ابوالحارث اسدبن حمدویه و محمدبن المنذربن سعیدالهروی اشاره کرد. ولی معروف‏ترین شاگردان ایشان، محمدبن احمدبن محبوب، ابوالعباس محبوبی مروزی (متوفی 366هـ) است که سالار همه محدثان مرو و از بازرگانان محترم آن شهر بوده است.

جامع ترمذی و احادیث موضوع
یکی از سوالات مهمی که از دیر باز مطرح بوده است، این است که آیا در جامع ترمذی حدیث موضوع وجود دارد یا خیر؟ ابن جوزی رحمه الله در موضوعات کبری، 23حدیث جامع ترمذی را موضوع قرار داده است. ولی لازم به ذکر است که امام ابن جوزی در زمینه جرح و تعدیل بسیار متشدد است، وی یک حدیث از صحیح بخاری و یک حدیث از مسلم را نیز موضوع قرار داده است. حافظ سیوطی در "القول الحسن فی الذب عن السنن" تمامی احادیثی را که ابن جوزی، موضوع خوانده است، تحقیق نموده و ثابت کرده که هیچ کدام از آن احادیث موضوع نیستند.

شروح جامع ترمذی
خداوند تبارک و تعالی، جامع ترمذی را از مقبولیت فوق‏العاده‏ای برخوردار نموده است. علما و محدثین بسیار زیادی بر این کتاب، شروحات و حواشی نوشته‏اند. از جمله معروف‏ترین شروحات ترمذی، عبارتند از:
1- اللباب فی شرح الترمذی و فی الباب؛ این کتاب، تالیف حافظ ابن حجر عسقلانی رحمه الله است. وی در این کتاب احادیثی را تخریج کرده که امام ترمذی با گفتن "وفی الباب" به آنها اشاره کرده است.
2- العرف الشذی تقریر جامع الترمذی؛ این کتاب تقریر ترمذی حضرت علامه انورشاه کشمیری رحمه الله است.
3- شرح ابن الملقن؛ این کتاب، از تصانیف علامه سراج الدین ابن الملقن رحمه الله است. وی از علمای قرن هفتم می‏باشد.
4-عارضه الاحوذی بشرح جامع الترمذی؛ تصنیف قاضی ابوبکربن العربی رحمه الله است. وی از فقها و محدثین بزرگ مالکی می‏باشد. احکام القرآن و العواصم من القواصم نیز از مصنفات ایشان می‏باشد.

دیدگاه علما در مورد امام ترمذی
علماء و محدثین بسیارزیادی، امام ترمذی را ستوده‏اند؛ امام ابواحمد نیشابوری درباره امام ترمذی چنین می‏فرماید: «محمدبن اسماعیل بخاری درگذشت و در خراسان از لحاظ علم وحفظ و زهد کسی همچون ابوعیسی محمدبن‏عیسی ترمذی بر جای ننهاد». امام سمعانی در "الانساب" می‏نویسد: «هو إمام عصره بلامدافعة، صاحب التصانیف و أحدالائمة الذین یقتدی فی علم الحدیث»؛( او بالاتفاق پیشوای زمانه خویش و صاحب تصانیف و از جمله ائمه‏ای بود که در علم حدیث به آنها اقتدا می‏شد.) ابن‏العماد حنبلی در "شذرات الذهب" می‏نویسد: «کان مبرزا علی الاقران، آیة فی الحفظ و الاتقان»؛(او بر افراد زمان خویش برتری داشته و نمونه ای از حفظ و اتقان بود).

مذهب امام ترمذی
حضرت علامه انورشاه کشمیری رحمه الله در "فیض‏الباری" بر این نظر است که ایشان شافعی مذهب بوده است. اما علامه ابن تیمیه رحمه الله در"توجیه النظر" می‏نویسد: امام ترمذی اهل حدیث بوده است.
توجه: منظور از اهل حدیث کسانی هستند که به علم حدیث اشتغال دارند.
از حضرت شاه ولی الله دهلوی منقول است که ایشان فرموده است که امام ترمذی مجتهد منتسب به امام احمد و اسحاق هستند.

آثار امام ترمذی
از آثار ماندگار علمی امام ترمذی می‏توان به "جامع الترمذی"- "کتاب الشمائل"- "کتاب العلل"- "کتاب الزهد"- "رساله فی الخلاف والجدل" اشاره کرد.
امام ترمذی در سال 279هـ دار فانی را وداع گفت و با رفتن ایشان محفل علم و حدیث از وجود بزرگمردی نمونه خالی شد.
آخرین بروز رسانی ( پنجشنبه, 30 ارديبهشت 1389 ساعت 11:09 )