قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

حبيب بن مسلمه فهري از سرداران فتوحات در عهد عثمان رضي الله عنه

 
حبيب بن مسلمه، سرداري بود که از همان آغاز جوانيش در ميادين مختلف کارزار حاضر شد و اين نخستين ميدان کارزاري بود که او تجربه مي‌نمود. نقل است که عمر چون اندام تنومند و محکم او را ديد، او را در بوته آزمايش قرار داد تا ببيند که حبيب چگونه مرديست، او را در انتخاب پول يا اسلحه مخير نمود و حبيب اسلحه را برگزيد و اين انتخاب سرداران و مردان جنگ بود که عشق به آن در اعماق روح و جان حبيب رسوخ پيدا کرده بود. او در جنگ يرموک، فرماندة «کردوس» شد و حال آن‌که تنها بيست و چهار سال سن داشت و اين بيانگر ظهور زود هنگام علائم شجاعت و رشادت سرداران در او بود. عمر بن خطّاب او را فرمانده و سرپرست منطقه جزيره نمود و اين مسئوليتي نبود که عمر هر کسي را بدان منصوب نمايد، زيرا عمر در کارگزاران خود، خصوصيات و امتيازهايي را جستجو مي‌کرد که در هر انساني يافت نمي‌شد. پس عمر، حبيب را والي أرمنستان و آذربايجان کرد. ولايت و إمارت اين مناطق به دليل بعد راه و دوري آن‌ها از مرکز خلافت، مراکز قدرت مسلمانان و نيز شورش‌هاي مردمان آن ديار بسيار سخت مي‌نمود. او در عهد عثمان نيز همچنان مناصب لشکري و کشوري را در اختيار داشت. در مورد شجاعت و رشادت کم نظير او روايت مي‌کنند که چون با شش هزار سرباز عزم منطقه موريان نمود، سپاهي هفتاد هزار نفره را پيش روي خويش ديد، حبيب ندا بر آورد و خطاب به سربازانش چنين گفت: اگر هم آنان و هم شما در اين کارزار استقامت ورزيد، بدانيد که خداوند پشتيبان شما خواهد بود، اما اگر آنان استقامت ورزند و شما از خود ضعف و ترس نشان دهيد، خداوند عزوجل آنان را بر شما پيروز خواهد نمود که او پشتيبان صابران است. چون شب فرا رسيد، حبيب فرمان حمله صادر نمود و چنين دعا نمود: پروردگارا! ماه را پنهان کن، ما را از باران حفظ کن، از جان سربازانم محافظت بفرما و آنان را جزو شهدا به حساب بياور. خداوند نيز دعاي او را مستجاب نمود و او را فاتح ميدان ساخت.[1]
شبانه او بر اردوگاه دشمن بود که سبب شد روحيه آنان از بين برود و فرار را بر قرار ترجيح دهند.[2]
او براي سربازانش نمونه والاي شجاعت و دليري بود، به نحوي‌که خود در مواقع حمله، پيشاپيش سپاهيان حرکت مي‌کرد و از ماندن در پشت جبهه و به خطر نيانداختن جان خويش امتناع مي‌ورزيد. نقل است که چون قصد شبيخون بر سپاهيان موريان داشت، همسرش از قضيه با خبر شد و از حبيب پرسيد: ميعادگاه ما در ميدان کارزار کجا باشد؟ او نيز پاسخ داد که يا خيمه موريان، فرمانده سپاهيان دشمن، يا بهشت ميعادگاه آنان باشد. هنگامي که حبيب بر سپاهيان موريان يورش برد و توانست خود را به خيمه موريان رساند، مشاهده نمود که همسرش قبل از او خود را به خيمه رسانيده است.[3]
تنها خود او نبود که الگوي والاي شجاعت و جنگاوري محسوب مي‌شد، بلکه همسر او نيز در شجاعت و ايثار و فداکاري زبانزد همگان بود.[4]
حبيب در تمام مراحل کارزار با سرداران خود مشورت مي‌نمود و هرگز فردي خودکامه و مستبد نبود. او ديدگاه‌ها و طرح‌هاي سرداران را مي‌شنيد و هر کدام را که بهتر و مفيدتر مي‌دانست، اجرا مي‌کرد. گويند که چون يک روز در ميان اردوگاه خود قدم مي‌زد، صداي مردي را شنيد که مي‌گفت: اگر حبيب به سخنان من گوش مي‌داد، راهي را به او نشان مي‌دادم که به اميد خداوند، فتح و پيروزي را به ارمغان مي‌آورد. حبيب نيز نزد آن مرد رفت و به سخنان او گوش فرا داد و چون نزد سرداران بازگشت به آنان گفت: مردي به من گفته است که نخست سربازان سواره به جانب دشمن گسيل‌دار و سپس خود و سربازان پياده از پس آنان حرکت کن. چون در نيمه‌هاي شب دو سپاه به کارزار پردازند، من و سربازان پياده به ميدان نبرد وارد مي‌شويم، اين باعث خواهد شد که دشمن فکر کند، نيروهاي کمکي به سپاه ما محلق شده است. و اين روحيه آنان را به شدت تضعيف خواهد نمود.[5]
حبيب نيز همين کار را کرد و شبانگاه سربازان سواره را به جانب دشمن روانه کرد و خود پشت سر آنان به راه افتاد. چون سحرگاه به ميدان کارزار رسيد او و همراهانش بر صفوف دشمن يورش بردند و به اين ترتيب توانستند دشمن را شکست دهند و به غنايم بسياري دست يابند.[6]
حبيب مردي بود زيرک که در مورد جنگ‌هايش نخست مي‌انديشيد و همه جوانب را در نظر مي‌گرفت، سپس با سردارانش به مشورت مي‌پرداخت و نظر آنان را نيز جويا مي‌شد. او به بررسي ميدان جنگ مي‌پرداخت و تلاش مي‌کرد به اطلاعات جامعي از دشمن دست پيدا کند.
آن‌گاه با علم و بصيرت لازم، به طرح نقشه جنگ مبادرت مي‌ورزيد. اقدامات حبيب در ميادين جهاد، برنامه‌هايي از پيش تعيين شده بود و نه اقداماتي بالبداهه و بدون طرح و نقشه و نيز به همين خاطر نيز در ميادين کارزار، به پيروزي و نصرت دست مي‌يافت. اين خصوصيت مهم در کنار ديگر خصايل برجسته او، از حبيب مؤمني راستين و شجاع ساخته بود که چون با دشمن به نبرد مي‌پرداخت و يا بر قلعه‌اي چيره مي‌شد، خدا را به ياد مي‌آورد و چنين مي‌گفت:
لا حَولَ و لا قُوَّهَ إِلاّ بِاالله العَلِّي العَظِيمِ[7]
او توانست تمام صفات اين سرداران بزرگ را که عبارت بودند از استعدادي خداداد، علم و دانش، تجربه‌اي عظيم و ايمان و توکل به پروردگار قادر و توانا، در خود فراهم آورد و به سرداري کم نظير تبديل شود.[8]
بيقين حبيب بن مسلمه، خدماتي را به فتوحات آن دوران نمود که هرگز فراموش نمي‌شود. او از جمله‌ي بزرگترين و پر افتخارترين سرداران عهد عثمان به شمار مي‌آيد که پس از عمري جهاد و نبرد در راه خدا و اعتلاي پرچم اسلام، در سال چهل و دوم بعد از هجرت و در پنجاه و چهار سالگي نداي حق را لبيک گفت و به ديار باقي شتافت.
اگر جه عمر او کوتاه بود اما براستي که افتخاراتي عظيم را فراهم آورد که با گذشت قرن‌هاي متمادي در تارک تاريخ اسلام، جاودان مانده است. خداوند اين صحابي جليل القدر، مدير خردمند، سياستمدار با تجربه، سردار فاتح را به مقام رضوان خويش نائل آورد و از او خشنود باشد.[9]
 


[1]- تهذيب ابن عساکر (4/37).
[2]- قادة الفتح الإسلامي في أرمينية،189.
[3]- قادة الفتح الإسلامي في أرمينية،189.
[4]- قادة الفتح الإسلامي في أرمينية،189.
[5]- تهذيب ابن عساکر (4/37).
[6]- قاده الفتح الإسلامي في أرمينية،190.
[7]- تهذيب ابن عساکر (4/37).
[8]- قادة الفتح الإسلامي في أرمينية،192.
[9]- قادة الفتح الإسلامي في أرمينية،192.



به نقل از: ترجمه شناخت سيره عثمان بن عفّان رضي الله عنه، تأليف: دکتر علي محمد محمد صلابي