قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

جهاد در راه الله 

تعریف جهاد :

جهاد در لغت از کلمه ( جهد) به فتح یا ضم جیم به معنی قدرت و مشقت و سختی است .
و اجتهاد ، به معنی نهایت سعی برای چیزی بدست آوردن .
اما در دین و شریعت دو نوع تعبیر دارد .
الف : تعبیر خاص که منظور آن بکار گرفتن نهایت سعی و تلاش در قتال و جنگ با کفار و طاغیان است .
ب : تعبیر عام طبق تعریف ابن تیمیه رحمه الله می گوید :« جهاد ، حقیقت سعی و تلاش در بدست آوردن آنچه الله آنرا دوست می دارد از باورها و کردارهای نیک و دفع آنچه الله برآن خشم می گیرد مثل کفر و فساد و طغیان. » کتاب مجموع الفتاوی 10/191
با این تعریف هر آنچه که مومن در بدست آوردن آن درراه ایمان به الله و فرمانبری او تلاش نماید مثل مقاومت در برابر شر و بدیها و انحرافات ، ثابت قدم ماندن در دین الله ، استقامت در مقابل وسوسه های شیطان ، از جمله جهاد در راه الله محسوب می شود .

انواع جهاد :
جهاد طبق تعبیرهایش اینگونه تقسیم می شود :
1- جهاد بانفس : با کسب علوم شرعی که منجر روشنایی بصیرت انسان می گردد و با استقامت براعمال نیک مبنی بر علم صحیح ، راه درست زیستن برای انسان واضح و روشن می شود .
و از جمله جهاد با نفس : ایستادن در برابر خواسته های نفسانی و تمایلات درونی انسان برای غوطه ور شدن در اعماق شهوتهای حرام می باشد و الله تعالی در آیه 69 سوره عنکبوت می فرمایند : {وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا} ( کسانی که در راه ما تلاش و جهاد نمایند، آنان را به راههای خود رهنمود می کنیم) .
و همچنین از جمله جهاد با نفس : بخشیدن مال و خرج نمودن در راههای خیر بطور عام و بخشش برای جهاد فی سبیل الله بطور خاص می باشد . الله سبحانه در آیه 60 سوره انفال می فر مایند :{وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ } ( هر آنچه در راه الله صرف نمایید ، پاداش آنرا به تمام و کمال به شما داده می شود و هیچگونه ستمی نمی بینید) .
2- ایستادگی در برابر شیطان : شیطان انسان را با شبه های گمراه کننده و میل به حرام اغواء می کند که مقاومت در برابر مکرهای شیطان نوعی از جهاد محسوب می شود .
3- تلاش و مجاهدت در مقابل فاسقین : بوسیله دعوت دادن به اعمال نیک و نهی کردنشان از اعمال بد و آنها را با بهترین روش توجیح و راهنمایی نمودن .
4- تلاش و کوشش در برابر افراد منافق صفت : که با امر به معروف و نهی از منکر و شبهات آنان را باطل کنیم و و بی ارزش و پوچ بودن ادعا های آنان را اعلام کنیم .
5- ایستادگی در برابر کفار : با دعوت دادن و جنگیدن با آنها به کتاب ( زاد المعاد ابن قیم 3/5) مراجعه شود .

فضیلت جهاد :
جهاد و جنگ و پیکار با کفار در راه الله قله و بالاترین درجه اسلام است و بوسیله این فریضه دینی بود که پرچم اسلام در شرق و غرب بر افراشته شد واین امر از بالاترین و مهمترین عملهایی است که قرب و نزدیکی به الله را بدنبال دارد و از بارزترین عبادتها است .و برای بلند شدن کلمه الله مشروع شده و یک نوع راهی برای دعوت عموم مردم است و آیات و احادیث زیادی دال بر فضیلت این امر مهم وجود دارد ، در آیه 111 سوره توبه می خوانیم { إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقّاً فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ }
( بیگمان الله جان و مال مومنان را در برابر بهشت خریداری می کند ، اینکه در راه الله بجنگند و بکشند و کشته شوند . این وعده ای است که الله در تورات و انجیل و قرآن ، وعده راستین آنرا داده است و چه کسی از الله به عهد خود وفا کننده تر است ؟ پس به معامله ای که کرده اید شاد باشید و این پیروزی بزرگ و رستگاری سترگی است).
و در آیه 20-21-22 سوره توبه می فرمایند : {الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ٭ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُّقِيمٌ ٭خَالِدِينَ فِيهَا أَبَداً إِنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ }
( کسانیکه ایمان آورده اند و مهاجرت کرده اند و درراه الله با جان و مال جهاد نموده اند دارای منزلت والاتر و بزرگتری در پیشگاه الله هستند و آنان رستگاران و به مقصود رسندگان می باشند . ) (پروردگارشان آنان را به رحمت خود و خوشنودی و بهشتی مژده می دهد که در آن نعمتهای جاودانه دارند .) ( همواره در بهشت جاودانه می مانند بیگمان در پیشگاه الله پاداش بزرگی موجود است .)
و همچنین در آیه 169 تا 171 سوره آل عمران می فرمایند : {وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتاً بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ٭ فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ٭ يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ } ( و کسانی که در راه الله کشته می شوند مرده مشمار ، بلکه آنان زنده اند و به ایشان نزد پروردگارشان روزی داده می شود ) ( آنان شادمانند از آنچه که الله به فضل و کرم خود به ایشان داده است و خوشحالند بخاطر کسانی که بعد از آنان مانده اند و به ایشان نپیوسته اند همانا ترس و هراسی بر ایشان نیست و آنان اندوهگین نخواهند شد .) ( شاد و خوشحالند بخاطر نعمتهایی که الله به آنان داده است و فضل و کرمی که به ایشان روا دیده است و همانا الله اجر و پاداش مومنان را ضایع نمی کند .)
امام بخاری مسلم و از ابو هریره رضی الله عنه روایت می کنند از پیامبرسوال شد چه کاری برتر و بهتر است ؟ فرمودند ( ایمان به الله و رسولش) گفته شد سپس چه چیزی ؟ فرمودند ( جهاد در راه الله ) .
همچنین این دو بزرگوار از انس رضی الله عنه روایت می کنند (یک صبحگاه و یک شامگاه جهاد کردن بهتر است از دنیا وآنچه در آن است ) .

حکم جهاد :
علماء مسلمین براین هستند که جهاد با کفار و جنگیدن با آنها بخاطر نشر دین اسلام فرض کفایی است . یعنی زمانیکه گروهی این واجب را انجام دادند فرضیت و گناه آن از دیگران ساقط می شود .
وبدلیل قول الله در آیه 95 سوره نساء {لاَّ يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُوْلِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً...} ( مسلمانانیکه می نشینند با مسلمانانیکه با مال و جان در راه الله جهاد می کنند برابر نیستند الله مرتبه والایی را نصیب مجاهدان نموده است که بالاتر از درجه خانه نشینان است مگر اینکه خانه نشینان دارای غذری باشند...)
ابن قدامه رحمه الله می گویند این آیه دلیلی است بر اینکه آنانیکه جهاد نرفته اند گناه کار نیستند . ( المغنی 13/6 )
و الله تعالی در آیه 122 سوره توبه می فرماید : {وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةً فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي الدِّينِ وَلِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ } ( شایسته نیست که مومنان همگی بیرون بروند بلکه بایستی از هر قوم و قبیله ای عده ای برای یادگیری تعلیمات اسلامی خارج شوند و هنگامیکه بسوی قوم و قبیله خود برگشتند آنان را بترسانند تا برحذر باشند )

حالاتی که در آن جهاد واجب می شود :
علماء گفته اند در سه حالت جهاد واجب می شود:
1- زمانیکه دو لشکر اسلام وکفربا هم روبه رو شدند دیگر حق نداری به معرکه پشت دهی ، در آیه 15و16 سوره انفال آمده : {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ ٭ وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ } ( هنگامیکه با انبوه کافران روبه رو شدید بدانان پشت نکنید٭هر کس در آن هنگام به آنان پشت کند و فرار نماید گرفتار خشم الله خواهد شد و جایگاه او ، دوزخ خواهد بود و جهنم بدترین جایگاه است)
2- زمانیکه کفار به شهر معین حمله ور شود بر اهل آن شهر جنگیدن واجب است زیرا دفاع از نفس واجب است . الله سبحانه در آیه 190 سوره بقره می فرماید: {وَقَاتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبِّ الْمُعْتَدِينَ } ( و در راه الله بجنگید با کسانی که با شما می جنگند و تجاوز و تعدی نکنید).
3- زمانیکه ولی امر مسلمین گروهی را موظف کرد به اینکه برای جهاد به منطقه ای بروند ، همانطور که درآیه 38 و39 سوره توبه آمده {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ٭إِلاَّ تَنفِرُواْ يُعَذِّبْكُمْ عَذَاباً أَلِيماً وَيَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَيْئاً وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ }
( ای مومنان ! چرا هنگامیکه به شما گفته می شود در راه الله حرکت کنید سستی می کنید و دل به دنیا می دهید ؟ آیا به زندگی این جهان به جای زندگی آن جهان خشنودید ؟ خوشی و کالای این جهان در برابر خوشی و کالای آن جهان چیز کمی بیش نیست ٭ اگر برای جهاد بیرون نروید الله شما را عذاب دردناکی می دهد قومی را جایگزینتان می سازد که جدای از شما آیند و هیچ زیانی به الله نمی رسانید و الله برهرچیزی توانا است)

چه زمانی جنگ ، جهاد در راه الله محسوب می شود ؟
جنگیدن و نبرد از دو قصد و نیت خارج نیست :
1 ـ لبیک گفتن به دستور الله ، بخاطر انتشاز عقیده یگانگی و دفاع از حیثیت اسلام و سرزمین مسلمین و برای افراشته شدن کلمه الله ، در راه او قربانی شدن، جهاد در راه الله محسوب میشود .
2 ـ اما نیتی بر عکس آن باشد ، مثل اینکه بخاطر شجاعت یا تعصب قومیت یا کسب ثروت و مال و یا شعارها و اهداف باطل ، بجنگد اینها هیچ کدام جزء جهاد در راه الله محسوب نمی شود .
از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد مردی که بخاطر شجاعت و یا تعصب و یا ریا جنگ کند پرسیدند : آیا جهاد در راه الله محسوب می گردد ؟ فرمودند : ( کسی که بخاطر اینکه حکم الله اجرا شود بجنگد آن جنگ و نبرد در راه الله محسوب می شود . ) بروایت امام بخاری و امام مسلم رحمهما الله .

جهاد تا روز قیامت باقی است :
از حکمت های الله این است که کشمکش و درگیری بین حق و باطل تا روز قیامت باقی بماند و تا زمانی که این درگیری و کشمکش وجود دارد جهاد هم وجود دارد و به وقت معینی محدود نشده است تا زمانی که باطل و گمراهی و کفر وجود دشته باشد جهاد هم باقی است و فضیلت آن بر حسب همه زمانها و مکانها بر جای خود وجود دارد . الله تعالی در آیه 217 سوره بقره می فرماید : ( .. وَلاَ يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّىَ يَرُدُّوكُمْ عَن دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ .. ) < پیوسته با شما خواهند جنگید تا اگر بتوانند شما را از دین و آئینتان بربگردانند > .
و امام مسلم از جابر رضی الله عنه از پیامبر روایت می کنند که فرمودند : ( همیشه گروهی از امت من بخاطر حق در جنگ و کارزار هستند و تا روز قیامت وجود خواهند داشت .)
و پیامبر می فرمایند : ( خیر و خوبی تا روز قیامت در اسبها وجود دارد ) اشاره به این است که تا قیامت جهاد وجود دارد . بروایت امام بخاری و امام مسلم رحمهما الله .

علي بن عبدا لعزيز الراجحي
ترجمه : نوار اسلام
IslamTape.com