قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

نمونه ای از دعاهای انبیاء علیهم السلام در قرآن مجید
 

دكتور نظام الدين «نافع»
 

وقتی ما قرآن مجید را تلاوت مینماییم در بسا سوره های قرآن کریم به مناجات و راز و نیازهای حضرات انبیاء علیهم السلام آگاهی پیدا میکنیم. و می بینیم که این علم برداران توحید و رادمردان و بزرگان تاریخ بشریت به حضور پروردگار خویش دست دعا بلند نموده با عجز و انکسار به راز و نیاز می پردازند، و از خدای خویش عرض مسئلت مینمایند بطور نمونه:
1- حضرت ابو البشر آدم علیه السلام چنین التجا میکند: ﴿رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ﴾([1]).
ترجمه: (پروردگارما! ما بر خویشتن ستم کردیم، و اگر تو ما را نیامرزی و بر ما رحمت خویش را ارزانی نفرمایی، ما یقینا از زمرۀ زیانکاران میباشیم).
2- حضرت نوح علیه السلام این طور عرض و نیاز به پروردگار خویش مینماید: ﴿فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانتَصِرْ﴾([2]). نوح علیه السلام به پروردگار خویش چنین نیایش کرد: من مغلوب شده ام پس (مرا) یاری فرما). و فرمود: ﴿رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ﴾([3]).
 ترجمه: ای پروردگارمن! پدر و مادر من را بیامرز و (نیز) کسی را که (بصفت) مسلمان به خانۀ من داخل میشود، و همۀ مردان مؤمن و زنان مؤمنه را).
3- حضرت هود علیه السلام باین عبارت به پروردگار خود تضرع مینماید: ﴿إِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللّهِ رَبِّي وَرَبِّكُم﴾([4]).
ترجمه: همانا من به پروردگار خود و پروردگار شما توکل کردم).
4- حضرت ابراهیم بت شکن علیه السلام این چنین با پروردگار خویش راز و نیاز میکنند: ﴿رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِن ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاء * رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ﴾([5]).
 ترجمه: (ای پروردگار من، مرا برپادارندۀ نماز بگردان، و از اولاد من (نیز). ای پروردگارما، دعای مرا قبول بفرما، ای پروردگارما، مرا و (نیز) مادر و پدر مرا و همۀ مسلمانان را در روزیکه حساب برپا میشود بیامرز). و زمانیکه حضرت ابراهیم علیه السلام بیمار میگردد این چنین به خدای خویش عرض و نیاز مینماید: ﴿وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ﴾([6]).
ترجمه: (و زمانیکه مریض شوم او (خداوندY ) مرا شفا میدهد). و بار دیگر باین عبارت از پروردگار خویش در خواست میکند: ﴿رَبِّ هَبْ لِي حُكْمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ * وَاجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآَخِرِينَ * وَاجْعَلْنِي مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِيمِ﴾([7]).
ترجمه: (پروردگارا! برمن حکمت ارزانی کن، و مرا به صالحان پیوست گردان، برای من در(میان امتهای) آینده ذکر خیر قرار ده، و مرا از وارثان بهشت (پر از) نعمتها بگردان).
5- حضرت اسماعیل علیه السلام
حضرت ابراهیم و پسر ارجمندش حضرت اسماعیل علیهما السلام زمانیکه به امر پروردگار خویش خانۀ کعبه مکه مکرمه را بنا مینمایند چنین التجا و تضرع میکنند: ﴿رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ * رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾([8]).
ترجمه: (پروردگارما! (این خدمت را) از ما بپذیر واقعاً که تو و تنها توئی شنوا و دانا، پروردگارما، ما را فرمانبردار خود بگردان، و از نسل ما (نیز) امتی بیافرین (مسلمان) که تسلیم فرمان تو باشند، مناسک ما را بما نشان بده، توبۀ ما را بپذیر حقا که تو و تنها تویی توبه پذیر مهربان).
6- حضرت لوط علیه السلام چنین تضرع مینماید: ﴿قَالَ رَبِّ انصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ﴾([9]).
ترجمه: (لوط (علیه السلام) گفت: ای پروردگار من، مرا برین قوم فساد پیشه پیروز گردان).
7- حضرت یوسف علیه السلام بعد از فراق و دوری زیاد از پدر و اقارب خویش وقتیکه با پدر محبوب و دوست داشتۀ خود ملاقات میکند و با برادران که ایشانرا مورد اذیت و آزار خویش قرار داده بودند مصالحه مینماید چنین با پروردگار خویش به راز و نیاز می پردازد و میفرماید: ﴿رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ﴾([10]).
ترجمه: (ای پروردگار من! واقعاً مرا از قدرت برخوردار گردانیدی و بمن از (علم) تعبیر خوابها آموختی، ای  آفریدگار آسمانها و زمین، تو در دنیا و آخرت کار ساز منی مرا مسلمان بمیران، و مرا با صالحان پیوست گردان).
8- حضرت ایوب علیه السلام:
حضرت ایوب علیه السلام زمانیکه مریض میگردد از عجز و نا توانی خویش باین عبارت به بارگاه کبریایی خداوند عرض مسئلت میکند: ﴿وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ﴾([11]).
ترجمه: (و ایوب (را بیاد آور) هنگامیکه به پروردگار خود نیایش کرد (وگفت:) همانا بیماری بمن روی آورده و تو مهربانترین مهربانی، ما دعای او را اجابت کردیم، وبیماری اش را برطرف ساختیم، و خانوادۀ او را باو بازدادیم، و بر ایشان (همانند) تعداد شانرا افزون گردانیدیم، از روی مرحمتی که از جانب ما (بر ایشان) بود و پندی برای پرستش کنندگان).
9-     حضرت شعیب علیه السلام:
وقتیکه عدۀ از مستکبران قوم شان از دعوت شان اباء می آورند و تصمیم میگیرند که حضرت شعیب علیه السلام و مسلمانانی را که بایشان ایمان آورده اند از سرزمین شان اخراج نمایند باین مضمون به خدای خویش به التجا می پردازد: ﴿رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَيْرُ الْفَاتِحِينَ﴾([12]).
ترجمه: (ای پروردگارما! میان ما و قوم ما به حق فیصله کن، و تو بهترین فیصله کنندگانی).
10- حضرت موسی علیه السلام:
حضرت موسی علیه السلام با عبارت بسیار دلگیر وپر مفهوم به راز و نیاز به بارگاه ذات اقدس احدیت می پردازد و چنین میگوید: ﴿قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي﴾([13]).
ترجمه: (گفت: پروردگارا! سینه ام را برای من فراخ گردان، و کار من را برایم آسان ساز، و گره را از زبانم بگشای، تا سخنم را بفهمند). و در جای دیگر این چنین به دعای خویش سر میدهد: ﴿رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ﴾([14]). ترجمه: (ای پروردگار من! به خیری که بمن ارزانی نمودی نیاز مندم).
10   - حضرت هارون علیه السلام:
حضرت موسی و هارون علیهما السلام زمانی که از بیدادگری و ظلم و ستم فرعون و فرعونیان بستوه می آیند به خدای خویش باین عبارت شیوا به مناجات می پردازند: ﴿عَلَى اللّهِ تَوَكَّلْنَا رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ * وَنَجِّنَا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾([15]).
ترجمه: (بر خدا توکل نمودیم، پروردگارا! ما را (وسیلۀ) آزمایش مردم ستمگار مگردان، و ما را برحمت خود از گروه کافران نجات ده).
12- حضرت سلیمان علیه السلام:
خداوند به حضرت سلیمان علیه السلام لسان پرندگان و طریق افهام و تفهیم میان حیوانات را تعلیم داده بود ایشان زمانیکه از سرزمین مورچگان گذر نمودند و مورچگان میان خود به گفتگو پرداختند، حضرت شان همینکه سخنان مورچگان را فهمیده بحیث یک بندۀ شکر گذار راستین به بارگاه پروردگار خویش دست دعا بلند نموده باین مضمون دعا فرمود: ﴿رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ﴾([16]).
ترجمه: (پروردگارا! مرا برآن وادار تا شکرنعمتی را نمایم که بمن و به پدر و مادرمن عنایت کردی، و عمل صالحی انجام دهم که مورد رضای تو گردد، و به مرحمت خود مرا در صف بندگان صالح خود قرار ده).
13- حضرت یونس علیه السلام:
حضرت یونس علیه السلام در داخل شکم ماهی به دعا و تضرع پرداخته و به پروردگار خویش باین عبارت به عرض نیاز روی می آورد: ﴿لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾([17]).
ترجمه: (نیست معبودی جز تو، پاکی تو، همانا من از جملۀ ستمگاران بودم).
14- حضرت زکریا علیه السلام:
حضرت زکریا علیه السلام زمانی که احساس تنها صورتی میکند از خداوند خویش میخواهد که برایش فرزند صالح و نیکوکار عطا فرماید چنین دعا میکند: ﴿رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْداً وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ﴾([18]).
ترجمه: (پروردگارا! مرا تنها مگذار، و تو بهترین وارثانی). و حضرت شان بار دیگر باین مضمون دعا مینماید: ﴿رَبِّ هَبْ لِي مِن لَّدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً﴾([19]). ترجمه: (ای پروردگارمن! تو از جانب خویش بمن فرزند پاکیزه ای ببخش).
15- حضرت محمد  صلی الله علیه و سلم  :
جناب سرور کائنات و خلاصۀ زبدۀ موجودات در چندین جاهای قرآنکریم دعا و تضرع نموده و با پروردگار خویش راز و نیازهای کرده اند از آنجمله:
﴿حَسْبِيَ اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ﴾([20]).  ترجمه: (خداوند مرا بسنده است، جز او معبودی نیست، بر او توکل کردم و او است پروردگار عرش عظیم). و بار دیگر به خداوند خویش از شر شیطان پناه برده این چنین دعا فرمودند: ﴿رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ * وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحْضُرُونِ﴾([21]). ترجمه: (پروردگارا! من از وسوسه های شیاطین به تو پناه میگیرم، ای پروردگار من از (نزدیکی) و حضور (شیطانها) به تو پناه می برم).
و نیز از خداوند خویش باین عبارت طلب زیادتی علم و دانش نمودند: ﴿رَّبِّ زِدْنِي عِلْماً﴾([22]). ترجمه: (پروردگارا! بر علم و دانشم بیفزای).


[1]- سوره أعراف، آية 23.
[2]- سوره قمر، آية: 10.
[3]- سوره نوح، آية: 28. 
[4]- سوره هود، آية: 56.  
[5]- سوره ابراهيم، آيه هاي: 40-41. 
[6]- سوره شعراء آية: 80. 
[7]- سوره شعراء، آيه هاي: 83-85.
[8]- سوره بقره، آيه هاي: 127- 128.
[9]- سوره عنكبوت، آية: 30.
[10]- سوره يوسف، آية: 101. 
[11]- سوره انبياء، آيه هاي: 83- 84. 
[12]- سوره اعراف، آية: 89.
[13]- سوره طه، آيه هاي: 25- 28.
[14]- سوره قصص، آية: 24.
[15]- سوره يونس، آيه هاي: 85- 86 
[16]- سوره نمل، آية: 19.
[17]- سوره انبياء، آية: 87. 
[18]- سوره انبياء، آية: 89. 
[19]- سوره آل عمران، آية: 38.
[20]- سوره توبه، آية: 129.
[21]- سوره مؤمنون، آيه هاي: 97- 98. 
[22]- سوره طه، آية: 114.

به نقل از: اذكار صالحين، جمع و ترتيب از: دكتور نظام الدين «نافع» (استاد پوهنتون (دانشگاه) اسلامی بین المللی اسلام آباد- پاکستان)