ابن عباس رضی الله عنه در تفسير: (هدي للمتقين) ميگويد: «متقين كساني هستند كه ازمجازات خداوند جل جلاله پرهيز كرده و هدايتي را كه ميشناسند، فرونميگذارند، و درتصديق به آنچه كه از سوي وي آمده است، به رحمتش اميد دارند». درحديث شريف آمده است: «لا يبلغ العبد أن يكون من المتقين حتى يدع ما لا بأس به حذراً مما به بأس: بنده به جايگاه متقيان و پرهيزگاران نميرسد تا آنگاه كه آنچه رادر آن مانع و ايرادي نيست، بهخاطر پرهيز از ارتكاب آنچه كه در آن مانع وايرادي هست، ترك نكند». از ابوهريره رضی الله عنه روايت شده است كه مردي به ويگفت: «تقوي چيست؟ ابوهريره رضی الله عنه از وي پرسيد: آيا تاكنون با مسير پر از خاريمواجه شدهاي؟ آن مرد گفت: آري! ابوهريره رضی الله عنه فرمود: در آن هنگام چهكردهاي؟ مرد گفت: چون خار را ديدم، از آن برجسته، يا از رفتن به آن راهمنصرف گشتهام. ابوهريره رضی الله عنه فرمود: تقوي يعني همين!»
شكي نيست كه تقوي كانون تمام خوبيها، سفارش الهي به گذشتگان وآيندگان و بهترين صفتي است كه انسان مؤمن ميتواند به آن آراسته گردد.چنانكه ابودرداء رضی الله عنه نيز چنين گفته است.
آنگاه خداوند متعال چهار صفت را براي متقين ذكر ميكند، نخستين صفتاين است:
الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ (٣)
«آنان كه به غيب ايمان ميآورند» ايمان: در لغت، تصديق و باور محض است، ولي آنگاه كه به طور مطلق به كار برده شود؛ مراد از آن همان ايماني است كه شامل هر سه اصل اعتقاد، قول و عمل باشد. كه بيشتر ائمه براين نظرند. احمدبنحنبل و شافعي گفته اند: «اجماع بر آن است كه ايمان عبارت از: قول وعمل هر دو ميباشد». گفتني است كه ايمان به آنچه خداي عزوجل نازل فرموده،تجزيه پذير نميباشد. اما «غيب»: هرآن چيزي است كه عقلها به آن راه نمييابدو رسول خدا صلی الله علیه و سلم از وجود آن خبر دادهاند، مانند نشانههاي قيامت، عذاب قبر، نشر و حشر، صراط، ميزان، بهشت و دوزخ. در حديث شريف آمده است كهرسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند: «الإيمان أن تؤمن بالله وملائكته وكتبه ورسله واليومالآخر، وتؤمن بالقدر خيره وشره: ايمان آن است كه خدا، فرشتگان، كتابها، پيامبرانش و روز آخرت را باور كني و همچنين قدر را در خير و شر آن تصديقنمايي». همچنين در حديث شريف آمده است كه ابوعبيده جراح رضی الله عنه گفت: يارسولالله! آيا كسي از ما اصحاب بهتر هم هست؛ با توجه به اين كه ما به شماايمان آورده و همراه شما جهاد كردهايم؟ فرمودند: «آري! بعد از شما كساني خواهند آمد كه به من در حاليكه مرا نديدهاند ايمان ميآورند، آنها از شما بهترند»
دومين صفت متقيان اين است: «و نماز را برپا ميدارند» برپاداشتن نماز: ادايآن، با رعايت اركان، سنن و آداب آن در اوقات تعيين شده آن است.
ابن عباس رضی الله عنه در تفسير { وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ} ميگويد: «يعني نمازهاي پنجگانه را برپا ميدارند». همچنين او ميگويد: «بر پاداشتن نماز؛ يعني بجا آوردن كامل ركوع، سجده، تلاوت و خشوع در آن». قتاده ميگويد: «بر پاداشتن نماز؛ يعني نگاه داشتن وقت، وضوء، ركوع و سجده آن». خلاصه اين كه: تقواپيشهگان نماز را بر وجه كامل ـ با رعايت شروط، اركان، آداب و خشوع آن ـ برپا ميدارند. بنابراين، نماز بي حضور همانند پيكر بي روح است.
سومين صفت متقيان اين است: «و از آنچه به ايشان روزي دادهايم، انفاقميكنند» ابن عباس رضی الله عنه ميگويد: «يعني زكات اموالشان راميپردازند». اماابنجرير طبري ميگويد: «آيه كريمه عام است و شامل زكات فرض و صدقات نفل - همه - ميشود، بي هيچ گونه تفاوتي ميان صدقه فرض و صدقه نفل و ميان انفاق بر نزديكان و غير آنان». رأي صحيحتر نيز همين رأي است. ابن كثير ميگويد: «خداوند جل جلاله نماز و انفاق مال را در بسياري از آيات باهم ذكر ميكندزيرا نماز؛ حق خداوند متعال و انفاق مال؛ نيكي و احسان به مخلوقات وي است»
{وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ (٤) }
چهارمين صفت متقيان اين است: «و آنان كه به آنچه به سوي تو نازل شده و بهآنچه پيش از تو نازل شده است، ايمان ميآورند» يعني: تو را در آنچه كه از جانب خداوند جل جلاله به همراه آوردهاي و نيز آنچه را كه پيامبران قبل از تو به همراه آوردهاند، تصديق ميكنند و ميان پيامبران الهي: هيچ گونه تفاوتي قايل نشده وآنچه را كه ايشان از بارگاه پروردگار خويش آوردهاند، انكار نميكنند. درحديث شريف آمده است كه رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند: «سه تناند كه پاداششان را دوبار دريافت ميكنند:
1- شخصي از اهل كتاب كه هم به پيامبر خويش و هم به من ايمانآورده. 2 - بردهاي كه حق خدا و حق مالكانش را ادا كرده است. 3 - شخصي كه به كنيزك خويش آدابي نيكو آموخته سپس آزادش ساخته و باوي ازدواج كرده است». «و آنانند كه به آخرت يقين دارند» مراد اين است كه آنان بي هيچ گونه شكي به برانگيخته شدن پس از مرگ، حشر و نشر و ديگر امور آخرت باور دارند، نه آن گروهي كه ميپندارند به پيامبران و كتابهاي آسماني پيشين ايمان آوردهاند، در حالي كه به آنچه تو به همراه آوردهاي، كفر ميورزند.
از تفسير انوار القرآن
نوشته: عبدالرؤوف مخلص