قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

نماز خواندن بر جنازه مسلمان فرض کفايه است، و در مورد تكبيرات نماز جنازه، هر چند چهار يا پنج الي نُه تکبير از پيامبر صلى الله عليه و سلم وارد شده است، ولى در اينجا فقط مسائل مربوط به چهار تكبير بصورت زير با بيان ميكنيم:



1- نماز ميت فقط قيام دارد و ركوع و سجده و ساير اركان نماز خوانده نميشود.

2- در نماز ميت چهار يا پنج الي نُه تکبير گفته مي‌شود.

3- پس از تكبير اول، فقط سوره فاتحه، و يا همراه سوره اى ديگر بصورت سرّى (نه جهرى) ميخواند.

4- پس از تكبير دوم، بر پيامبر صلى الله عليه و سلم صلوات ميفرستد، همانطور كه در نمازهاى معمولى در تشهد خوانده ميشود، يعنى ميگويد: "اللهم صل على محمد و على ال محمد كما صليت على ابراهيم و على ال ابراهيم ..." تا آخر تشهد.

5- پس از تكبير سوم، براى ميت دعاء ميكند.

6- پس از تكبير چهارم، براى عموم مسلمين دعاء ميكند.

7- پس از اتمام نماز، ايستاده يك سلام به طرف راست، و يا اينكه دو سلام مانند سلام نمازهاى معمولى داده ميشود.



دليل اين چند مورد بشرح زير است:



در نماز ميت چهار يا پنج الي نُه تکبير گفته مي‌شود. پيامبر صلى الله عليه و سلم هر بار به يکي از اينها عمل مي‌کرد. دليل چهار تکبير حديث ابوهريره است : "أن رسول الله صلى الله عليه و سلم نعي النجاشي في اليوم الذي مات فيه فخرج إلي المصلي فصف بهم و کبر أربعا" (متفق عليه)، يعنى: «روزي که نجاشي فوت کرد، پيامبر صلى الله عليه و سلم خبر مرگ او را به مردم اعلام کرد و به طرف مصلي خارج شد و مردم را صف کرد و چهار تکبير گفت».



و دليل پنج تکبير حديث عبدالرحمن بن ابي ليلي است : "کان زيد بن أرقم يکبر علي جنائزنا أربعا، و إنه کبر علي جنازة خمسا، فسألته، فقال : کان رسول الله صلى الله عليه و سلم يکبرها" (روايت مسلم 957/659/2، يعنى: «زيد بن أرقم بر جنازه‌هاي ما چهار تکبير مي‌گفت، و بر جنازه‌اي پنج تکبير گفت، از او (علت را) پرسيدم، گفت پيامبر صلى الله عليه و سلم پنج تکبير مي‌گفت».



و درباره شش و هفت تکبير، بعضي آثار موقوف آمده است که در حکم مرفوع‌اند، چون بعضي از بزرگان صحابه آن را در حضور ديگر صحابه انجام داده‌اند بدون اينکه کسي به آنها اعتراض کند:

از عبدالله بن معقل روايت است : "أن علي بن أبي طالب صلي علي سهل بن حنيف، فکبر عليه ستا، ثم التفت إلينا فقال : إنه بدري" (صحيح – روايت حاكم 409/ و بيهقى 36/4)، يعنى: «علي بن ابي طالب بر سهل بن حنيف نماز خواند و شش تکبير گفت، سپس رو به ما کرد و گفت او بدري است».



از موسي بن عبدالله بن يزيد روايت است : "أن عليا صلي علي أبي قتادة فکبر عليه سبعا، و کان بدريا" (صحيح – روايت بيهقى 36/4)، يعنى: «علي بر ابوقتاده نماز خواند و هفت تکبير گفت، ابوقتاده بدري بود».



از عبد خير روايت است : "کان علي رضي الله عنه يکبر علي أهل بدر ستا، و علي أصحاب النبي صلى الله عليه و سلم خمساً، و علي سائر الناس أربعا" (روايت دارقطنى 7/73/2 و بيهقى 37/4)، يعنى «علي رضي الله عنه بر اهل بدر شش تکبير و بر (ديگر) اصحاب پيامبر صلى الله عليه و سلم پنج تکبير و بر ساير مردم چهار تکبير مي‌گفت».



و دليل نه تکبير حديثي است که عبدالله بن زبير روايت کرده که : "أن النبي صلى الله عليه و سلم صلي علي حمزة فکبر عليه تسع تکبيرات...) (صحيح – الجنائز البانى ص 49)، يعنى: «پيامبر صلى الله عليه و سلم بر حمزه نماز خواند و نه تکبير گفت».



براي نمازگزار مشروع است که دستهايش را فقط در تکبير اول بلند کند. از عبدالله بن عباس روايت است : "أن رسول الله صلى الله عليه و سلم کان يرفع يديه علي الجنازة في أول تکبيرة ثم لايعود" (كتاب الجنائز البانى ص 116)، يعنى: «پيامبر صلى الله عليه و سلم در تکبير اول نماز ميت دو دستش را بلند مي‌کرد و (در تکبيرات بعدي) اين کار را نمي‌کرد».


سپس بعد از تکبير اول، سوره فاتحه و سوره‌اي ديگر مي‌خواند. از طلحه بن عبدالله بن عوف روايت است : "صليت خلف ابن عباس رضی الله عنه علي الجنازة، فقرأ بفاتحة الکتاب و سورة، و جهر حتي أسمعنا، فلما فرغ أخذت بيده فسألته؟ فقال : إنما جهرت لتعلموا أنها سنة و حق" (روايت نسائى 75/4)، يعنى: «پشت سر ابن عباس رضي الله عنه نماز جنازه خواندم، سوره فاتحه و سوره‌اي ديگر را با صداي بلند خواند تا ما آن را بشنويم، وقتي نماز تمام شد، دستش را گرفتم و (در اين باره) از او سؤال کردم، گفت به اين خاطر با صداي بلند خواندم که بدانيد اين سنت و حق است».



نماز ميت به صورت سري خوانده مي‌شود؛ به دليل حديث ابو أمامه بن سهل که گفت : "السنة في الصلاة علي الجنازة أن يقرأ في التکبيرة الأولي بأم القرآن مخافتة، ثم يکبر ثلاثا، و التسليم عند الآخرة" (روايت نسائى 75/4)ن يعنى: «سنت در نماز ميت اين است که بعد از تکبير اول سوره فاتحه به صورت سري خوانده شود، سپس سه بار تکبير گفته شود و سلام بايد بعد از آخرين تکبير باشد».



سپس تکبير دوم را بگويد و بر پيامبر صلى الله عليه و سلم صلوات بفرستد، به دليل حديث أبو أمامه که قبلاً بيان شد و گفت: مردي از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و سلم به من خبر داد که : "أن السنة في الصلاة علي الجنازة أن يکبر الإمام، ثم يقرأ بفاتحة الکتاب بعد التکبيرة الأولي سرا في نفسه، ثم يصلي علي النبي صلى الله عليه و سلم و يخلص الدعاء للجنازة في التکبرات الثلاث، لايقرأ في شي منهن، ثم يسلم سرا في نفسه" (صحيح – روايت بيهقى 39/4)، يعنى: «سنت در نماز ميت اين است که امام تکبير بگويد، سپس بعد از تکبير اول، سوره فاتحه را به صورت سري بخواند، سپس در سه تکبير باقيمانده بر پيامبر صلى الله عليه و سلم صلوات بفرستد و خالصانه براي ميت دعا کند، و در هيچ کدام از آنها قرآن نخواند، سپس آهسته سلام دهد».



و بعد از تکبير دوم، بقيه تکبيرات را بگويد و در آن خالصانه براي ميت دعا کند : به دليل فرموده پيامبر صلى الله عليه و سلم : "إذا صليتم علي الميت فأخلصوا له الدعاء" (صحيح – روايت ابن ماجة 669)، يعنى: «هرگاه بر ميت نماز خوانديد، خالصانه براي او دعا کنيد».



در نماز ميت بايد دعاهايي خوانده شود که از پيامبر صلى الله عليه و سلم نقل شده‌اند. از جمله اين دعاها دعايي است که از عوف بن مالک روايت است : پيامبر صلى الله عليه و سلم بر جنازه‌اي نماز خواند و قسمتي از دعايي را که مي‌خواند حفظ کردم. او مي‌فرمود : "اللهم اغفرله و ارحمه و عافه واعف عنه، و أکرم نزله، و وسع مدخله، و اغسله بالماء و الثلج و البرد و نقه من الخطايا کما ينقي الثوب الأبيض من الدنس، و أبدله دارا خيرا من داره و أهلا خيرا من أهله و زوجا خيرا من زوجه و أدخله الجنة و أعذه من عذاب القبر و عذاب النار قال : فتمنيت أن أکون أنا ذلک الميت" (روايت مسلم 963/662/2)، يعنى: «خداوندا! او را بيامرز و به او رحم کن، و او را از عذاب نجات ده، و او را مورد عفو خويش قرار بده و مکانش را در بهشت رفيع گردان و جايگاهش را (در قبر) فراخي و وسعت ده، و او را (از گناهان) با آب و برف و تگرک بشوي و او را از خطاها پاک کن همچنانکه پارچه سفيد از چرک پاک مي‌شود، و براي او خانه‌اي بهتر از خانه‌اش و اهلي بهتر از اهلش و همسري بهتر از همسرش جايگزين بفرما، و او را وارد بهشت کن و او را از عذاب قبر و عذاب آتش دور بفرما، (عوف بن مالک) گفت : آروز داشتم که آن ميت من مي‌بودم».



مشروع آن است که دعا بين تکبير آخر و سلام باشد؛ به دليل حديث ابويعفور ازعبدالله بن أبي أوفي رضي الله عنه که گفت : "شهدته کبر علي جنازة أربعا، ثم قام ساعة – يعني – يدعوا ثم قال : أتروني کنت أکبر خمسا؟ قالوا : لا، قال : إن رسول اللهr کان يکبر أربعا" (صحيح – روايت بيهقى 35/4)، يعنى: «او را ديدم که هنگام خواندن نماز ميت چهار تکبير گفت، سپس مدتي ايستاد و دعا کرد و گفت : آيا پنج تکبير گفتيم؟ گفتند خير، گفت : پيامبر صلى الله عليه و سلم چهار تکبير مي‌گفت».

سپس مانند نماز واجب دو سلام بدهد يکي به طرف راست و ديگري به طرف چپ، به دليل حديث عبدالله بن مسعود رضی الله عنه : "ثلاث خلال کان رسول الله صلى الله عليه و سلم يفعلهن ترکهن الناس، إحداهن التسليم علي الجنازة مثل التسليم في الصلاة" (صحيح – روايت بيهقى 43/4)، يعنى: «سه خصلت است که پيامبر صلى الله عليه و سلم آنها را انجام مي‌داد ولي مردم آنها را ترک کرده‌اند، يکي از آنها سلام بر جنازه است که مانند سلام نماز است».



مي‌توان به سلام اول هم اکتفا کرد به دليل حديث ابوهريره : "أن رسول الله صلي علي جنازة فکبر عليها أربعا و سلم تسليمة واحدة" (روايت حاكم 360/1 و بيهقى 43/4)، يعنى: «پيامبر صلى الله عليه و سلم بر ميتي نماز خواند و چهار تکبيرگفت و يک سلام داد».



وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین

سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com