قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

ظلم و ستم

 ظلم و ستم
 

دکتر عفیف عبد الفتاح طباره

ترجمه: محمد صالح سعیدی

شایان ذکر است که اسلام نسبت به جامعه اعتنا و توجه خاصی دارد، و طبیعی است افراد جامعه نسبت به همدیگر مرتکب اقسام خطاهها و ظلم و ستمها می شوند، و با انواع لغزشها و کارهای خلاف شوؤن اجتماعی دچار می گردند، و پاره ای از انواع این ظلمها و لغزشها ی اجتماعی را بیان می کنیم، زیرا که خطر آنها همراه با مشکل ترین سختیها و زیانهایشان دامنگیر جامعه می شود، و گرفتاری و وبال آنها نیز بر افراد جامعه بر می گردد، و لذا بر ان شدیم که آنها را بر مردم بنمایانیم و ایشان را از آنها بر حذر داریم، زیرا آزار، و زیان آنها سخت به افراد خطاکار و سپس به تمام جامعه می رسد:

واژه ظلم در لغت به معنی ستم، تجاوز از حد، قرار دادن چیزی در غیر جای خود، کاستن و نادیده گرفتن حق است.

در اصطلاح شریعت اسلام، ظلم یعنی تجاوز بر حق دیگران، میل و گرایش به باطل، و بنا به قولی به معنی تصرف در ملک دیگری و تجاوز از حدود قانون الهی است.

همچنین(ظالمون)یا ستمکاران، به کسانی می گویند که مانع حقوق بر حق دیگران می شوند بنابراین کسی که بر مال دیگری تعدی می کند و ظالم است، و ان فرد قاضی که در صدور حکمش از حق خارج می شود ظالم است، و آن شریکی که به فرد قاضی که در صدور حکمش از حق خارج می شود ظالم است، و ان شریکی که به فرد شریکش خیانت می نماید ظالم است، و ان شوهری که نسبت به زن و فرزندانش بدرفتاری می کند ظالم است، و آن زنی که حقوق شوهر خود را رعایت نمی کند و نسبت به تربیت فرزندانش کوتاهی و سهل انگاری می ورزد ظالم است .

بطور کلی هر کاری که در ان خلاف حق، و تجاوز بر دیگری اعمال شود ظلم وستم می باشد،و بنابر همین معنی و مفهوم است که خداوند شرایع را نازل فرموده است، شرایعی که در آنها عدالت مطلق برای ریشه کن ساختن هر نوع ظلم وستمی در میان مردم ملحوظ می باشد.و تردید نیست نادیده گرفتن آن، و حرکت کردن برخلاف مقتضای آن نهایت ستم می باشد، و خداوند نیز بطور صراحت در این رابطه فرموده است:

« وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (مائده-45

(. و كسي كه بدانچه خداوند نازل كرده است حكم نكند ( اعم از قصاص و غيره ) او و امثال او ستمگر بشمارند)

و باز می فرماید:« وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (بقره- 229

(و هركس از حدود و مرزهاي ( اوامر و نواهي ) الهي تجاوز كند ( ستمگر بوده و ) بي‌گمان اين چنين كساني ستمگرند ( و به خود و به جامعه‌اي كه در آن زندگي مي‌كنند ستم مي‌نمايند)

براستی ظلم و ستم یک بیماری اجتماعی است،و باید ریشه کن شود، و گرنه خطر آنهمه مردم را در برمی گیرد، و قرآن نیز ما را به این حقیقت بیدار می سازد و می فرماید،«وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ» (انفال-25

(خويشتن را از بلا و مصيبتي به دور داريد كه تنها دامنگير كساني نمي‌گردد كه ستم مي‌كنند ( بلكه اگر جلو ستمكاران گرفته نشود ، خشك و تر به گناه آنان مي‌سوزد ) و بدانيد كه خداوند داراي كيفر سخت و مجازات شديد است)

گرایش به سوی ستمکاران و تن در دادن به اعمال آنان، و همچنین مشارکت در امیال و آرزوهای ایشان منجر به عذاب دوزخ می گردد. وخداوند می فرماید:« وَلاَ تَرْكَنُواْ إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّار...» (هود- 113

(و به كافران و مشركان تكيه مكنيد ( كه اگر چنين كنيد ) آتش دوزخ شما را فرو مي‌گيرد)

بدیهی است اشاعه ظلم وفساد در میان مردم منجر به حاکمیت و به قدرت رسیدن انسانهای شرور و ناباب می شود، و در نتیجه تمام مردم طعم انواع ظلمها و بدیها، و تصرف و دخالتهای نابجای آنان را می چشند، و خداوند نیز می فرماید:« وَكَذَلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ » (انعام -129

و همان گونه ( كه ستمگران ، در اين جهان پشتيبان يكديگر و رهبر و راهنماي هم هستند ، در جهان ديگر نيز آنان را به يكديگر وامي‌گذاريم و ) برخي از ستمگران را همنشين برخي ديگر مي‌گردانيم ، و اين به خاطر اعمالي است كه ( در جهان گذران ) انجام مي‌داده‌اند.) .

بیگمان جامعه ای که ظلم وفساد در آن حکفرما باشد چنین جامعه ای مستحق نفرین و شایسته عذاب خدا در دنیا و اخرت می باشد، و خداوند می فرماید:« ‏وَتِلْكَ الْقُرَى أَهْلَكْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِم مَّوْعِداً ‏»(کهف- 59)

و اينها شهرها و آباديهائي است ( از عاد و ثمود و قوم لوط و امثال ايشان ) كه ما ( در رساندن عذابشان شتاب ننموده‌ايم و بلكه ) موعدي براي هلاكشان تعيين كرده‌ايم و زماني آنها را نابود ساخته‌ايم كه ايشان ظلم و ستم پيشه كرده‌اند .

و باز خداوند می فرماید:« ‏يَوْمَ لَا يَنفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ‏»(غافر -52)

(آن روزي كه عذرخواهي ستمگران بديشان سودي نمي‌رساند ، و نفرين ( و طرد از رحمت خدا ) بهره آنان خواهد بود و سراي بد ( دوزخ ) از آن ايشان خواهد شد.)

و باز می فرماید: «‏ وَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ غَافِلاً عَمَّا يَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا يُؤَخِّرُهُمْ لِيَوْمٍ تَشْخَصُ فِيهِ الأَبْصَارُ ‏.» (ابراهیم-42)

(( اي پيغمبر ! ) گمان مبر كه خدا از كارهائي كه ستمگران مي‌كنند بي‌خبر است . ( نه ، بلكه مجازات ) آنان را به روزي حوالت مي‌كند كه چشمها در آن ( از خوف و هراس چيزهائي كه مي‌بيند ) باز مي‌ماند))

روایاتی چند از رسول خدا(ص)درباره توسعه ظلم و رواج فساددر جامعه، و بیان عاقبت وخیم آن نقل شده اند، از جمله: رسول خدا از قول پروردگار خویش می گوید:(یا عبادی إنی حرمت الظلم علی نفسی، و جعلته بینکم محرما" فلا تظالمون) :(ای بندگان من بدرستی من ظلم وستم را از خود دور ساخته ام و آن را در میان شما بعنوان امری حرام قرار داده ام، پس به همدیگر ظلم وستم نکنید.

باز پیامبر اکرم(ص)می فرماید: إن الله لیملی للظالم حتی إذا أخذه لم یفلته ) :خداوندظلم شخص ستمکار را به تأخیر می اندازد و هر گاه مرتکب ان شد و (توبه نکرد)او را رها نخواهد کرد و بدنبال ان این آیه را خواند:« ‏وَكَذَلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِيَ ظَالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ ‏»(هود-102

(عقاب پروردگار تو اين چنين است ( كه درباره قوم نوح و عاد و ثمود و مدين و غيره گذشت ) هرگاه كه ( بر اثر كفر و فساد ، اهالي ) شهرها و آباديهائي را عقاب كند كه ستمكار باشند . به راستي عقاب خدا دردناك و سخت است.) .

روایت شده که پیامبر اکرم(ص) می فرماید:(من کانت له مظلمة لأحد من عرضه أو شیء فلیتحلله منه الیوم قبل أن یکون دینار و لا درهم إن کان له عمل صالح أخذ منه بقدر مظلمته و إن لم تکن له حسنات أخذ من سیئات صاحبه فحمل علیه):هر کس ظلم وستمی از قبیل مسائل ناموسی و حیثیتی، و یا هر چیز دیگری بر گردن کس دیگری دارد پس او را امروز:(در این دنیا )حلال کند، قبل از آنکه روزی بیاید(آخرت فرا رسد) که در آن دینار و درهم فایده ای ندارد، بلکه اگر شخص ظالم عمل نیکی داشته باشد به اندازه ظلم وستمی که کرده است از او گرفته می شود (و به فرد مظلوم داده می شود) و اگر اعمال نیک نداشت از بدیها و گناهان شخص ستم دیده گرفته می شود و بر گناهان او افزوده می شود.

باز پیامبر اکرم(ص) می فرماید:«آتدرون من المفلس؟ قالوا: المفلس فینا من لا درهم له و لا متاع،فقال:إن المفلس من امتی من یأتی یوم القیامة بصلاة و صیام و زکاة، و یأتی و قد شتم هذا، و قذف هذا، و أکل مال هذا، و سفک دم هذا، و ضرب هذا، فیعطی هذا من حسناته و هذا من حسناته، فإن فنیت حسناته قبل أن یقضی ما علیه أخذ من خطایاهم فطرحت علیه ثم طرح فی النار»

پیامبر خدا (ص)گفت: آیا می دانید مفلس کیست؟ مردم گفتند: در نظر ما مفلس کسی است که نه درهم و دیناری داشته باشد، و نه ثروت و کالائی، رسول خدا (ص) فرمود مفلس امت من کسی است در روز قیامت با نماز و روزه و زکات حاضر شود(اما در نامه عملش) هست: به این یکی دشنام داده و به آن یکی تهمت زده است، و مال این یکی را خورده و خون آن یکی را ریخته و این یکی را زده است، پس بعضی از نیکیهایش به این یکی، و بعضی دیگر به آن یکی داده می شود، اگر قبل از آنکه حق دیگران ادا شود نیکیهایش به اتمام رسیدند، گناهان آنان بر گردن او انداخته می شوند، سپس به داخل آتش دوزخ پرت می گردد.

روایت شده است هنگامی که رسول خدا (ص)معاذ را به یمن فرستاد به او گفت:«إتق دعوة المظلوم فإنها لیس بینها و بین الله حجاب»: از دعای شخص مظلوم و ستمدیده بر حذر باش زیرا که در میان دعای مظلوم و خدا هیچ مانعی برای استجابت و پذیرش آن نیست.

همچنین از رسول خدا (ص)روایت شده که گفت: «أنصر أخاک ظالما" أو مظلوما"،فقال رجل: یا رسول الله أنصر ه إذا کان مظلوما"، أفرأیت إن کان ظالما" فکیف أنصره؟قال: تحجزه أو تمنعه عن الظلم فإن ذلک نصره» برادر(نوعی)خود را چه ظالم و چه مظلوم، یاری کن، مردی عرض کرد: ای رسول خدا هر گاه او مظلوم باشد یاریش می دهم (اما)اگر او ظالم باشد چگونه یاریش بدهم؟ فرمود: او را از ظلم وستم باز بدار این خود یاری نمودن به اوست.

سخن خود را به این دو بیت از یک شاعر به اتمام می رسانیم:

لا تظلمن إذا کنت مقتدرا" فالظلم ترجع عقباه الی الندم

تنام عیناک و المظلوم متنبه یدعو علیک و عین الله لم تنم

هر گاه توانا و صاحب قدرت هستی ظلم مکن زیرا که سرانجام ظلم و ستم پشیمانی است.چشمانت می خوابند حال اینکه مظلوم بیدار است و بتو می گوید: خدا آگاه و بیناست.

-------------------------------------------------------------

منبع :گناهان و لغزشها از دیدگاه اسلام
تألیف : دکتر عفیف عبد الفتاح طباره
ترجمه: محمد صالح سعیدی
ناشر : نشر احسان
نوبت چاپ: چاپ اول 1375

به قنل از سایت نوگرا