قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

رویت الله ...

بدان که بهشت پاداش بزرگ مومنان در برگیرنده نعماتی است که هیچ چشمی به خود ندیده و هیچ گوشی وصف آن را نشنیده و حتی بر قلب هیچ بشری خطور نکرده است.
و در آن بهشت هر آنچه که نفس بطلبد و چشم از آن لذت برد وجود دارد چنانکه الله تعالی می فرماید: 
...وَفِيهَا مَا تَشْتَهِيهِ الْأَنفُسُ وَتَلَذُّ الْأَعْيُنُ وَأَنتُمْ فِيهَا خَالِدُونَ { زخرف/71}: 
هرچه دل بخواهد و هرچه چشم از آن لذّت ببرد ، در بهشت وجود دارد ، و شما در آنجا جاودانه خواهيد بود .
و اوج لذت و شادابی مومنان در رویت پرودگار جل و علا است همچنانکه الله تعالی می فرماید: 
وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ * إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ { قیامه/22و 23} 
در آن روز چهره‌هائي شاداب و شادانند. به پروردگار خود مينگرند . 
اما نظر به وجه پروردگار تنها خاص به مومنین است و کافران از آن محروم هستند چنانکه الله تعالی می فرماید: 
{ كَلا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ } [المطففين: 15].
هرگزاهرگز ! قطعاً ايشان(کافران) در آن روز از (رویت) پروردگارشان در حجابند.
امام شافعی می فرماید: این آیه دلالت دارد که مومنان از نظر به پرودگار در حجاب نیستند.{ تفسیر ابن کثیر}
پیامبر صلی الله عیه و سلم در تفسیر آیه مبارکه 26 سوره یونس می فرماید: 
{ لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ الْحُسْنَى وَ زِيَادَةٌ....ترجمه: كساني كه كارهاي نيكو ميكنند ، منزلت نيكو تر( يعني بهشت ) از آن ايشان است و افزون ( بر آن هم )دارند}
مراد از حسنی بهشت و مراد از" زِيَادَةٌ " نظر به وجه پرودگار است.
عن عبد الرحمن بن أبي ليلى عن صهيب عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: إذا دخل أهل الجنة الجنة قال يقول الله تبارك وتعالى تريدون شيئا أزيدكم فيقولون ألم تبيض وجوهنا ألم تدخلنا الجنة وتنجنا من النار قال فيكشف الحجاب فما أعطوا شيئا أحب إليهم من النظر إلى ربهم عز وجل حدثنا أبو بكر بن أبي شيبة حدثنا يزيد بن هارون عن حماد بن سلمة بهذا الإسناد وزاد ثم تلا هذه الآية" للذين أحسنوا الحسنى وزيادة "{ صحیح مسلم/ کتاب الایمان/باب رویه المومنین فی الاخره ربهم سبحانه}
ترجمه: هنگامی که اهل بهشت وارد بهشت می شوند الله تعالی می فرماید: آیا چیز دیگری می خواهید که زیاده از ( نعمات) به شما بدهم؟...آنها می گویند: بارالها مگر روسفیدمان ننمودی! ..مگر ما را وارد بهشت نکردی و از آتش نرهانیدی! ..پیامبر می فرماید: پس حجاب کنار زده می شود و هیچ چیزی خوشایندتر و محبوب تر از نظر به پروردگار برای آنها نیست و سپس این آیه را خواند " للذين أحسنوا الحسنى وزيادة" 
از احادیثی متواتر این حقیقت بیشتر آشکار می شود چنانکه در حدیثی متفق علیه آمده :
إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ كَمَا تَرَوْنَ الْقَمَرَ لَيْلَةَ الْبَدْرِ ، لَا تُضَامُونَ فِي رُؤْيَتِهِ ، فَإِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَلَّا تُغْلَبُوا عَلَى صَلَاةٍ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَصَلَاةٍ قَبْلَ غُرُوبِهَا ؛ فَافْعَلُوا
ترجمه: هم چنانکه که ماه شب چهارده را می بینید و در مشاهده آن شلوغی نمی کنید و هیچ کدام برای دیگری مزاحمتی ایجاد نمی کنید ( یا اینکه در مشاهده آن هیچ شکی ندارید) پرودگارتان را نیز خواهی دید پس اگر توانستید نماز قبل از طلوع خورشید( نماز صبح) و قبل از غروب (نماز عصر) را از دست ندهید.
و این تشیه پیامبر از جهت تشبیه رویت ما بندگان است (رویه) و از جهت تشبیه ماه با خداوند نیست(مرائی).
و احادیث بسیار دیگری که به درجه تواتر رسیده اند در کتب حدیث معتبر اهل سنت وجود دارد.
{ بخاری/ احادیث رقم 521- رقم 539- رقم4215- رقم4473- رقم4501- رقم6088- رقم 6882- 6883-6884- 6885-6886- ....مسلم/احادیث 267-269- 1002- 5270- و ... }


رد بر منکران رویت پروردگار: 
منکران با استدلال به آِیه 103 سوره انعام منکر رویت پروردگار در دنیا و قیامت هستند :
لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ { انعام/103}
چشمها او را درنمييابند ، و او چشمها را درمييابد ( و به همه دقائق و رموز آنها آشنا است ) و او دقيق ( است و با علم كامل و اراده شامل خود به همه ريزهكاريها آشنا ، و از همه چيزها ) آگاه است .
اهل سنت در رد بر این استدلال گفته اند: 
اولا با نصوص صحیح دیگر رویت خداوند برای مومنان در قیامت ثابت است.
دوما در این آیه از "ادراک" سخن به میان آمده که ادراک با رویت تفاوت دارد. ادراک به معنای دیدن همراه با احاطه کامل است و رویت به معنای دیدن پرودگار بدون احاطه است ... پس نفی ادراک مستلزم نفی رویت نیست...هم چنانکه عقل وجود خداوند را می داند اما علم آن(عقل) بر او احاطه ندارد.
عرب می گوید: رأيت الشيء وما أدركته : آن چیز را دیدم اما آن را در نیافتم ( حقیقت را ندانستم) ..پس ادراک مرحله خاصی از رویت است و عقلا اتفاق دارند که نفی خاص مستلزم نفی عام نیست ( اضواء البیان)
فخر رازی در تفسیر این آیه بسیار زیبا استدلال می کند که این آیه علی رغم صورت ظاهری آنبر رویت پروردگار دلالت دارد او می گوید: 
" لا یدرکه الابصار" مستفید مدح پروردگار بوده و اگر چیزی فی نفسه قابل دیدن نباشد مدحی برای آن نیست بلکه زمانی قابل مدح و تعظیم است که آن چیز رویتش جایز باشد اما قدرت کامل و تدبیر لطیفش ابصار را از رویتش بازدارد این بر عظمت و مدح او دلالت دارد. پس این آیه بر جواز رویت پرودگار اشاره دارد. 
-------
یکی دیگر از دلایل منکران رویت آیه 143 سوره الاعراف است که خداوند می فرماید: 
وَلَمَّا جَاء مُوسَى لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ قَالَ لَن تَرَانِي وَلَكِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكّاً وَخَرَّ موسَى صَعِقاً فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ { الاعراف/43}
ترجمه : هنگامي كه موسي به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت ، ( و كلامي را شنيد كه به كلام كسي نميماند ، خواست ذاتي را هم ببيند كه چيزي مثل او نيست . لذا ) عرض كرد : پروردگارا ! ( خويشتن را ) به من بنماي تا تو را ببينم ( و جمال والاي تو را بنگرم . تا افتخار گفتار و ديدار نصيبم گردد . خدايش بدو ) گفت : ( تو با اين بنيه آدمي و در اين جهان مادي تاب ديدار مرا نداري و ) مرا نميبيني . وليكن ( براي اطمينان خاطر از اين كه تاب ديدن مرا نداري ) به كوه ( كه همچون تو ماده و بسي نيرومندتر از تو است ) بنگر ، اگر ( در برابر تجلّي ذات من ) بر جاي خود استوار ماند ، تو هم مرا خواهي ديد . امّا هنگامي كه پروردگارش خويشتن به كوه نمود ، آن را درهم كوبيد و موسي بيهوش و نقش زمين گرديد . وقتي كه به هوش آمد گفت : پروردگارا ! تو منزّهي . من به سوي تو برميگردم و من نخستينِ مؤمنان ( به عظمت و جلال يزدان در اين زمان ) هستم . 
منکران رویت پروردگار در اعتراض بر اهل سنت گفته اند: کلمه " لن" در " لَن تَرَانِي": هرگز مرا نخواهی دید" برای ابد است یعنی برای همیشه او را نخواهیم دید.
اهل سنت در رد بر این استدلال گفته اند: 
اولا: " لن" در این آیه برای ابدی بودن عدم رویت پروردگار در دنیا است چنانکه در نمونه های دیگر قران آمده : 
وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمينَ { بقره/ 95}
ترجمه : 
ولي آنان به خاطر ( اعمال بدي كه انجام دادهاند و ) آنچه پيش از خود فرستادهاند ، هرگز آرزوي مرگ نميكنند ، و خداوند از حال ستمگران ( چون ايشان ) آگاه است ( و بهشت از آن پرهيزگاران است ؛ نه خاصّ افرادي همسانشان ) .
و در آیه ای دیگر آمده که کافران در قیامت آرزوی مرگ می کننند: 
وَنَادَوْا يَا مَالِكُ لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ قَالَ إِنَّكُم مَّاكِثُونَ { زخرف/77}
ترجمه: آنان فرياد ميزنند : اي مالك ! پروردگارت ما را بميراند و نابودمان گرداند ( تا بيش از اين رنج نبريم و از اين عذاب دردناك آسوده شويم . او بديشان ) ميگويد : شما ( اينجا ) ميمانيد ( و مرگ و مير و نيستي و نابودي در كار نيست ) . 
پس می بینیم کلمه " لن" در آیه 95 سوره بقره دلالت بر نفی ابدی در دنیا و آخرت ندارد بلکه به معنای عدم تمنای مرگ تنها در دنیا است.
نتیجه اینکه کلمه " لن" در آیه مذکور نیز ( اعراف/143) دلالت بر نفی رویت پروردگار در دنیا دارد که قرائن دیگر آیه نیز شاهد گفته اهل سنت هست:
1- سوال موسی علیه السلام نشان از امکان پذیر بودن رویت پروردگار است چرا که او کلیم الله بوده و مستقیما با پرودگار صحبت کرده است و قدر مشخص از منکران رویت ، نسبت به اوصاف پرودگار آشناتر بوده است. و اگر رویت پروردگار برای همیشه ممتنع بوده چرا موسی آن را درخواست کرده است؟
2- خداوند در آیه رویتش را به استقرار کوه معلق ساخته و خود را نیز به کوه نشان داد..اگر رویت خداوند برای همیشه ممتنع بود خداوند آن را به چیزی دیگر معلق نمی ساخت.
3- خداوند بالفعل خود را به کوه نشان داد و کوه از جمادات است پس دیدن اصفیا و محبانش بالاولی ممتنع نخواهد بود.
پس " لن ترانی" دلالت بر نفی رویت خداوند در دنیا دارد و این بخاطر ضعف قوت دید بشر از رویت پروردگار است و در قیامت بهشتیان دارای قدرت بیشتری از رویت و مشاهده هستند به طوریکه جهنمیان را علی رغم بعد مکانی خواهند دید و اگر رویت خداوند برای همیشه و ابد ممتنع می بود با کلمات دیگر مرادش را بیان می کرد مانند: 
إِنِّي لَا أُرَى ، أَوْ لَا يَجُوزُ رُؤْيَتِي ، أَوْ لَسْتُ بِمَرْئِيٍّ . .
من دیده نخواهم شد...دیدن من جایز نیست..من قابل دیدن نیستم و ..
و این حقیقت در حدیثی از پیامبر به این شکل آمده که می فرماید: ( إنكم لن تروا ربكم حتى تموتوا ): شما خداوند را نمی بینید تا اینکه می میرید {مسند احمد/21701}
در صحیح مسلم نیز به صورت مرفوع از ابن خزیمه نیز آمده که "إنكم لن تروا ربكم حتى تموتوا" : شما خداوند را نمی بینید تا اینکه می میرید.
از خداوند جل و علا برای خود و همه مسلمانان رویت جمال ایشان را در فرودس برین مسالت دارم... .


 

وبلاگ قرآن و سنت  

محمد امین .ک