قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

زيارت قبور از اهداف تا آداب


اسلام دين علم و معرفت و نخستين آيات آن پيامبر گرامي «صلي الله عليه و آله وسلم» را به خواندن فرمان ميدهد. اين فرمان انسان را بسوي اهدافي روشن و آينده‌ي روشن تر از آن نويد ميدهد. اسلام از نخستين روز طلوع مبارکش خواسته که اعمال و حرکات انسان را معياري و ضابطه مند بسازد و او را متوجه اهدافي روشن کند. از اين روي براي انسانها قالبهاي عبادت و بندگي را معين داشته و مسير تقرب و نزديک شدن به پروردگار را روشن نموده است، طوريکه براي هيچ کس مجال آن را باقي نگذاشته تا اعمالي را براي مردم مقرر و عبادت بنامد.

ناگفته نماند که در اسلام هر عملي که بتوان آنرا عبادت ناميد ناگزير بايد ريشه در قرآن کريم و سنت صحيح رسول الله «صلي الله عليه و آله وسلم» داشته و چارچوب (چوکات) آنرا شريعت معين کرده باشد، در غير اين صورت ما نميتوانيم اعمال بدون سند و ريشه را عبادت بناميم و از آن انتظار اجر و پاداش داشته باشيم. 
بعد از اين مقدمه کوچک بايد خاطر نشان ساخت که زيارت قبور بعنوان يک سنت اسلامي که در اين نوشته مورد بحث مي باشد، لازم است که آنرا با رهنمودهاي اسلامي معياري بسازيم و ضابطه هايي(چوکاتي) را که اسلام براي آن تعيين نموده است مشخص و اهداف آنرا روشن نمائيم تا نشود، که ناآگاهانه تحت پوشش عبادت، در لجنزار فتنه و گمراهي فرو رويم!

نخست لازم است که در روشنائي رهنمود هاي رسول الله «صلي الله عليه و آله وسلم» هدف از زيارت قبور را بعنوان يک سنت مشخص داشته و در نهايت، آداب زيارت قبور را از نظر اسلامي برشمرده تا باشد که جامعه اسلامي در پرتو رهنمود هاي نبوي «صلي الله عليه و آله وسلم» از همه انحرافهايي که در اين زمينه بوجود آمده است در امان باشند. 

هدف از زيارت قبور و حکمت آن:
در اين بخش ابتدا احاديثي را از رسول الله «صلي الله عليه و آله وسلم» پيشکش حضور شما عزيزان نموده و از خلال بررسي اين رهنمودهاي گهربار اهداف اين سنت نبوي را از خود ايشان جويا مي شويم: 

پند و عبرت:
يکي از اهداف مهم و عمده زيارت قبور پندگرفتن از سرنوشت گذشتگان است. انديشيدن برحال انسانها که روزي، نيرو و جواني داشتند، قدر و مقام و خانه و خانوده داشتند.... و حالا باهمه آرزوها و آرمانهاي طولاني، اسير خاک شدند، انسان را بايد بخود مشغول کند و روزگار ايشان آموزگارما گردد. از همين رهگذراست که رسول الله «صلي الله عليه و آله وسلم» مي فرمايند: «إنى نهيتكم عن زياره‌ي القبور فزوروها فإن فيها عبره‌ي» (أحمد عن أبى سعيد) [المناوى]أخرجه أحمد (3/38 ، رقم 11347) ، قال الهيثمى (3/58) : رجاله رجال الصحيح . وأخرجه أيضًا : الحاكم (1/530 ، رقم 1386) ، وعبد بن حميد (ص 303 ، رقم 985) .أخرجه الديلمى (2/294 ، رقم 3341)

من شما را از زيارت قبرها باز داشته بودم حالا به ديدرا قبرها برويد که براي شما پند و عبرت است» 

ياد آخرت 
آخرت گرايي و بياد آخرت بودن در بينش اسلامي از اهميت والايي برخورد است. ياد آخرت سلوک انسان را استوار و انسان را در همه حرکاتش هدفمند مي سازد و همه هوش و حواسش را به اين معطوف ميدارد که هر تصميمش بايد رضاي الله را در پي داشته باشد و هر گامش بايد او را بخدا نزديک تر سازد و خانه‌ي آخرتش را آباد بگرداند. و يکي از مهمترين وسايلي که اين حس آخرت گرايي را زنده مي کند و بايد هم زنده کند زيارت قبور است، چرا که رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» مي فرمايند:« زوروا القبور فإنها تذكركم الآخره‌ي» (أخرجه ابن ماجه عن أبى هريره‌ي) (1/500 ، رقم 1569) " به قبرستان ها سر بزنيد، که شما را به ياد آخرت مي اندازد "

نجات از سنگدلي:
سنگ دلي و قساوت قلب هم در عرف انساني ناپسند است و هم در نگرش ديني، و در نقطه‌ي مقابل آن نرم دلي و خوش قلبي وجود دارد، که هم از ديد انساني پسنديده است و هم در شرايع آسماني بويژه شريعت اسلامي از آن ستايش بعمل آمده است. 

همچنين در حديثي وارد شده است: کسي که از نرم خويي محروم باشد از همه خوبي ها محروم گشته است.
و در حديثي ديگر آمده است: هيچ گاه رفق و نرم خويي در جايي به کار برده نشده است مگر آنکه آن را زيبا کرده است و هر گاه هم تندي و سنگدلي بوده آن عمل را نازيبا کرده است.

نرم دلي و رقت قلب و چشم اشکبار داشتن در پيشگاه خدا و به حال ستمديدگان، گوهرترين صفت انساني و نشان آدميت است. و يکي از وسايل مهم دست يابي به اين صفت والا، زيارت قبور است همان گونه که رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» فرموده اند:«كنت نهيتكم عن زيارة القبور ...فزوروها فإنها ترق القلب وتدمع العين ....» (أخرجه الحاكم ، وابن النجار عن أنس) الحاكم (1/532 ، رقم 1393) « شما را از ديدار قبرستان بازداشته بودم اما حالا زيارت کنيد که قلب را نرم و چشم را اشکبار مي کند.»

دوري از دنيا پرستي و آزمندي:
رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» مي فرمايند که محبت دنيا در قلب بنده اي جاي نمي گيرد مگر اينکه پروردگار قلبش را به سه مرض مبتلا مي کند، به آرزوي هايي که به نهايت نمي رسد، به فقري که غنايش درک نمي گردد و دل مشغولي که از آن رهايي ندارد» (رواه ديلمي) در واقع منشأ همه زد و بندها و خصومتهاي بشري محبت دنيا است و همين دنيا گرايي محض است که دلها را از هم دور مي کند و انسان را از دايره‌ي اخلاق بدر مي آورد و عزتش را زير سؤال مي برد. دنيا دوستي بيماري قلبي بشمار مي رود که بايد علاج شود. يکي از مهمترين راه هاي علاج آنرا رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» معرفي داشته اند که همانا زيارت قبور است و ايشان مي فرمايند: «كنت نهيتكم عن زيارة القبور فزوروا القبور فإنها تزهد فى الدنيا وتذكر الآخرة» (ابن ماجه عن ابن مسعود) أخرجه ابن ماجه (1/501 ، رقم 1571) ، وقال البوصيرى (2/42) : هذا إسناد حسن) «شمارا از بازديد قبرستانها باز داشته بودم پس به زيارت سر بزنيد که ديدار قبرستان شما را نسبت به دنيا بي رغبت مي سازد(محبت دنيا را از قلب تان مي زدايد) و شما را به ياد آخرت مي اندازد».

مختصر سخن اين که هدف از رفتن به زيارت و ديدار از قبرستان آن است که انسان از سرنوشت گذشتگان پند گرفته سلوک و اعمال خود را مورد بررسي و بازنگري قرار بدهد. با توجه به آخرت هر عملي را به اميد دريافت پاداشي انجام دهد. با ديدار از قبرستان و بياد آوردن وحشت قبر و بازجويي شديد ماموران اللهي دلش نرم شود و با چشماني مملو از اشک ندامت در محراب توبه و استغفار بنشيند و زندگي و حيات آرام و خدا پسندانه‌ اي را آغاز نمايد.


آداب زيارت: 

در نظر داشتن اهداف زيارت قبور: 

اولين گام در راستاي آداب زيارت، توجه به اهدافي است که شريعت مقرر داشته و ما در فوق به تفصيل از آن سخن گفته ايم و بطور فشرده پند پذيري، بي رغبتي به دنيا، ياد آخرت و نرمي قلب، اهداف عمده‌ي زيارت قبور مي باشد. 

سلام بر اهل قبرستان: 
پيام اسلام در همه ميدانها پيام سلامتي و رحمت است، حتي بر ساکنان قبرستانها، از همين روي پيامبر«صلي الله عليه و آله و سلم» وقتي بسوي قبرستان بيرون مي رفت به يارانش مي فرمود تا بگويند: (السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين، ويرحم الله المستقدمين منا والمستأخرين، وإنا إن شاء الله بكم لاحقون) (أخرجه مسلم ، والنسائى عن عائشه‌ي)(2/669 ، رقم 974) ، والنسائى (4/91 ، رقم 2037)، «سلام بر شما، اي اهل اين منزل از مؤمنان و مسلمانان، خداوند بر گذشتگان شما و آيندگان ما رحم کند و هرگاه خدا بخواهد بشما مي پيونديم.» 

دوري از راه رفتن و نشستن بر قبرها:
احترام به کرامت انساني هنگام زندگي و هم بعد از وفات از اخلاق سترگ اسلامي بشمار مي رود و نشستن بر سر قبرها و يا لگد مال کردن آنها نوعي بي احترامي و بي حرمتي بشمار مي رود. ادب اسلامي و اخلاق خواهان آن است که از اين عمل پرهيز شود زيرا رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» مي فرمايند: «لأن يجلس أحدكم على جمرة فتحرق ثيابه فتخلص إلى جلده خير له من أن يجلس على قبر » (أحمد ، ومسلم ، وأبو داود ، والنسائى ، وابن ماجه عن أبى هريره‌ي) 
«اگر يکي از شما بالاي شعله ي آتش بنشيند و جامه اش را بسوزاند و برجسمش اثر کند، برايش بهتر از آن است که بر قبري بنشيند.» 

تبرك نجستن و کمک نخواستن:
در اين راستا، يک نکته‌ي ظريف عقيدتي را نبايد فراموش کنيم که خداوند«عز و جل» عبادت مي شود و اطاعت، اما پيامبران «عليهم السلام» و صالحين تنها اطاعت مي شوند وبس؛ عبادت فقط حق خداوند است و در اين حق نبايد هيچ کس با او شريک قرار داده شود. دعا و نيايش، توکل، استعانت و ياري خواستن، طلب حل مشکل و شفاي امراض از جمله‌ي عبادات به شمار مي روند و تنها و تنها با خدا در ميان گذاشته مي شود و صلاحيت رد و پذيرش هم از آن الله «عز و جل» مي باشد. حل مشکلات و شفاي بيماران و افزايش روزي و... نه تنها حق و در توان بشر حتي انبياء و صالحين نيست که اين عمل سبب شريک نمودن انبياء و صالحين در حقوق و عبادت خدا باعث ناراحت شدن روح ايشان گرديده و خشم الهي را در پي دارد! در اين زمينه پيامبر گرامي «صلي الله عليه و آله وسلم» به ابن عباس «رضي الله عنه» مي فرمايند: (إذا سألتَ فاسأل الله، وإذا استعنت فاستعن بالله) «هرگاه درخواستي داشتي فقط از خدا بخواه، و اگر ياري مي جويي تنها از خدا بجو!» 

به اين دعاي رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» توجه فرمائيد:«اللهم لا تجعل قبرى وثنا يصلى إليه فإنه اشتد غضب الله على قوم اتخذوا قبور أنبيائهم مساجد» (حديث عطاء بن يسار : أخرجه مالك (1/172 ، رقم 414) پروردگارا قبرم را بتي قرار مده که بسويش نماز خوانده شود! همانا پروردگار بشدت بر قومي که قبرهاي پيامبران خود را محل سجده و نيايش قرار دادند خشم گرفته است.» در حديث ديگر مي فرمايند:«ألا وإن من كان قبلكم كانوا يتخذون قبور أنبيائهم و صالحيهم مساجد ألا فلا تتخذوا القبور مساجد إنى أنهاكم عن ذلك» (خرجه مسلم عن جندب (1/377 ، رقم 532) آگاه باشيد، کساني قبل از شما بودند که قبر پيامران و صالحان را سجده گاه خود ساختند و من شما را از اين عمل منع مي کنم». 

پيامبر گرامي«صلي الله عليه و آله و سلم» بخاطر خطرات قبر پرستي، تنها به نهي کردن هم اکتفا نمي کنند بلکه بخاطر اينکه زشتي اين عمل را نشان بدهند، لب به نفرين يهود - نخستين بدعت گزاران قبر پرستي- مي گشايند:«قاتل الله اليهود اتخذوا قبور أنبيائهم مساجد» (أخرجه البخارى (1/168 ، رقم 426) ، ومسلم (1/376 ، رقم 530) «خداوند يهود را هلاک کند که قبر پيامبران خويش را مساجد ساختند»

مسجد قرار دادن قبرها يعني قبرها را محل عبادت و پرستش ساختن زيرا مسجد مکان انواع عباداتهايي است که تقديم پروردگار مي شود و علت اينکه پيامبر «صلي الله عليه و آله و سلم» يهود را نفرين مي کنند اين است که با توجه به غير خدا در نيايش و دعا، به حقوق خدا تجاوز کرده اند. بجاي خدا بندگانش را مورد پرستش قرار داده اند! 

ترک خنده و بازي در قبرستان: 
همان گونه که در ابتدا ياد آور شديم قبرستان جاي يادآوري مرگ است و مکان عبرت و پند، بنابراين از آداب اسلامي است که ما اين هدف را فراموش نکنيم. از جانب ديگر انسان هم در زندگي وهم پس از مرگ محترم است. اخلاق اسلامي خواهان آن است که مقام انساني را پاس بداريم و در قبرستان اعمالي انجام ندهيم که بي حرمتي به اهل آن باشد! 

تمجيد از مردگان: 
نکوهش و بدگويي مردگان نه تنها يک امر دور از اخلاق است که خلاف جوانمردي و مروءت هم بشمار مي رود بنابراين سزاوار است که مردگان را جز بخير و نيکي ياد نکنيد همان گونه که رسول الله«صلي الله عليه و آله و سلم» فرموده اند:«لا تذكروا هلكاكم إلا بخير» (أخرجه النسائى عن عائشه‌ي) (4/52 ، رقم 1935) «مردگانتان را جز به نيکي ياد نکنيد.» و مي فرمايند«لاتسبوا الأموات فإنهم قد أفضوا إلى ما قدموا » (أحمد ، والبخارى ، والنسائى عن عائشه‌ي) «مردگان را دشنام ندهيد، زيرا آنان به آنچه پيش فرستادند، رسيدند.» و درحديث ديگري مي فرمايند: "لا تسبوا الأموات فتؤذوا الأحياء" (أحمد ، والترمذى ، والطبرانى عن المغيره‌ي بن شعبه‌ي) "مردگان را دشنام ندهيد و سبب آزار زندگان نشويد".

نماز نخواندن بطرف قبرها:
از آداب ديگر زيارت قبور اين است که به طرف قبرها نماز خوانده نشود. دراين زمينه رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» مي فرمايند:« لاَ تُصَلُّوا إِلَى الْقُبُورِ وَلاَ تَجْلِسُوا عَلَيْهَا » (مسلم عَنْ أَبِى مَرْثَدٍ الْغَنَوِىِّ) به سوي قبرها نماز نخوانيد و بالاي آن ننشينيد» 

ترک گريه و شيون:
انسان مسلمان بايد صابر و شيکبا باشد، بنابراين از ديگر آداب زيارت قبور اين است که از گريه و شيون و فريادهاي جاهلانه دست بکشيد تا از دايره راه و روش امت محمدي همان گونه که رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» مي فرمايند بيرون نشويم :«لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَطَمَ الْخُدُودَ ، وَشَقَّ الْجُيُوبَ ، وَدَعَا بِدَعْوَى الْجَاهِلِيَّه‌ي » (بخاري) از ما نيست کسي که بر صورت خود بکوبد گريبان پاره کند و فرياد جاهلانه سردهد».

درس تقوا و پرهيزگاري:
كميل فرزند زياد مي گويد که على بن أبى طالب را همراهي مي کردم و ايشان در بلندي کوهي قرار گرفتند و به طرف قبرستاني رو نمودند فرمودند:«اي اهل قبرستان، و اي اهل بلاها و خانه هاي مخوف نزد شما چه خبر است؟! اما اخباري که نزد ماست اين است که مال ها تقسيم، فرزندان يتيم و همسران تبديل گرديدند! اين است اخبار ما و نزد شما چه خبر است؟ سپس به طرف من رخ نموده گفتند: اي كميل اگر اجازه جواب را مي داشتند حتما مي گفتند که بهترين توشه تقوا است. سپس به گريه افتاده و فرمودند: يا كميل «قبر صندوق عمل است و اين حقيقت هنگام مرگ روشن مي شود» (الدينورى ، وابن عساكر) (كنز العمال 8495).

بايد گفت که زيارت قبور با در نظر داشت اهداف عالي اخلاقي ميتواند نقش بسيار موثري در سمت و سو دادن سلوک انسان داشته و انسان را به زيور تقوا و پرهيز گاري مزين گرداند.

اين بود آنچه بطور خلاصه توفيق يافتم در باب زيارت قبور، اهداف و آداب آن بنگارم تا باشد که جامعه و مردم ما بتوانند در روشنائي حقايق ديني و رهنمود هاي نبيوي «صلي الله عليه و آله و سلم» حق را از باطل و سنت را از بدعت و حقيقت و معرفت را از خرافه تميز داده و بدانند که خرافاتي مانند انتظار شفاي مريض، بينا شدن نابينايان و صحت يابي معيوبين برسر قبرها، شرک محض بوده و هيچ اساسي ندارد و روح اسلام و تعاليم نجات بخش آن از اين تهمت هاي ناروا بيزار است. جامعه حقيقت جو و مومن ما بايد آگاه باشند که مراد خواستن از غير خدا، بستن گهواره در زيارتها به اميد بچه دار شدن، خوردن ريگ و کلوخ قبرها به قصد شفا، بستن تکه هاي رنگارنگ به قبرهاي صالحين بعنوان نذر و عبادت، و باور داشتن به اين که فلان ولي و دوست خدا ضامن شفاي مرض فلان است و ديگري ضامن فراواني روزي، عقايد و باورهاي باطل و مخالف باشريعت اسلامي و روح مذهب امام ابو حنيفه و امام شافعي -رحمت الله عليهما- مي باشد. سزاوار است ما بعنوان کساني که به دين اهميت ميدهيم باورها و عقايد خويش را با قرآن و سنت و رهنمودهاي سلف صالح مقايسه ساخته و از گمانهاي باطل و خواب خيالهاي بدعت گزاران و خرافه شعاران دين فروش، خود را دور بداريم و ريشه هر عمل خود را در قرآن و رهنمود هاي اصيل پيامبر گرامي«صلي الله عليه و آله و سلم» جستجو کنيم.

نويسنده: عبدالقدير صالحي 
مصدر: سايت نوار اسلام
IslamTape.Com