قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

شیخ عبدالله بن جبرین رحمه الله

برگرفته از سایت رسمی علامه ابن جبرین رحمه الله (با اندکی تصرف)

نام و نسب:

ایشان عبدالله بن عبدالرحمن بن ابراهیم بن فهد بن حمد بن جبرین از آل رشید هستند، که اصل‌شان به قبیلهٔ بنی‌زید برمی‌گردد. بنی‌زید قبیلهٔ مشهوری در نجد در عربستان سعودی است.

تولد و تربیت:

شیخ ابن جبرین به سال ۱۳۵۲ ه‍ ق در یکی از روستاهای «القویعیة» به دنیا آمد و در روستای «الرین» بزرگ شد. آموزش را در سال ۱۳۵۹ آغاز کرد، اما از آنجایی که مدارس آنجا به صورت مستمر فعالیت نمی‌کردند، تحصیلش دیرتر به پایان رسید، اما با این وجود تا سن ۱۲ سالگی قرآن را به خوبی فراگرفت و نوشتن و قواعد املاء را آموخت. سپس به حفظ قرآن پرداخت و تا سال ۱۳۶۷ هجری آن را به پایان رساند. پیش از آن مبادی علم نحو را نزد پدرشان آموخت که شامل آغاز اجرومیه بود. علاوه بر آن متن رحبیه در علم میراث و متن اربعین نووی در علم حدیث را حفظ کرد و قسمتی از عمدة الاحکام را نیز حفظ نمود. پس از حفظ قرآن به نزد شیخ دومش ـ پس از پدر ـ یعنی شیخ عبدالعزیز بن محمد شثری معروف به ابوحبیب رفت. بیشتر قرائت ایشان نزد شیخ ابوحبیب در کتب حدیث بود که صحیح مسلم و سپس صحیح بخاری و مختصر سنن ابی‌داود و قسمتی از سنن ترمذی با شرح تحفة الأحوذی و سبل السلام، شرح بلوغ المرام و شرح ابن رجب بر اربعین که به نام «جامع العلوم والحکم» معروف است و قسمتی از نیل الأوطار و تفسیر ابن جریر و ابن کثیر و کتاب التوحید همراه با برخی از شروح آن را خواند. ایشان در فقه حنبلی، متن «الزاد» را حفظ نمود و بیشتر شرح آن را خواند و همچنین کتب دیگری را در ادبیات و تاریخ و تراجم (شرح حال) را تا آغاز سال ۷۴ هجری خواند، سپس همراه با شیخ خود به ریاض رفت و در معهد (دبیرستان) وابسته به دانشگاه امام محمد بن سعود آغاز به تحصیل نمود.

ایشان در سال ۱۳۷۷ هجری مدرک دبیرستان را با موفقیت دریافت کرد. وی در میان دانش‌آموزان موفق هم‌دورهٔ خود رتبهٔ دوم را به دست آورد. وی سپس در سال ۱۳۸۱ ه‍ قمری مدرک لیانس خود را با رتبهٔ اول در دانشکدهٔ شریعت به دست آورد و در سال ۱۳۸۸ در دانشکدهٔ عالی قضاء مشغول به تحصیل شد و در سال ۱۳۹۰ هجری با رتبهٔ بسیار خوب فوق لیسانس گرفت.

شیخ ابن جبرین ده سال بعد برای دریافت مدرک دکتری در دانشکدهٔ شریعت در ریاض ثبت نام کرد و سرانجام در سال ۱۴۰۷ هجری قمری با رتبهٔ ممتاز دکترای خود را دریافت کرد. ایشان در همین اثنا و پیش از آن نزد علمای کبار علم می‌آموخت و در جلسات و مجالس درس آنان حاضر می‌شود.

وضعیت اجماعی:

ایشان در سال ۱۳۷۰ هجری با دختر عموی بزرگوارش ازدواج نمود. ایشان بانویی دیندار و صالحه و اهل نصیحت و اخلاص بود. شیخ از ایشان صاحب ۱۲ فرزند شد که برخی در کودکی از دنیا رفتند و هم‌اکنون سه پسر و شش دختر در قید حیات هستند. ایشان از زرق و برق دنیا به دور بود و تا سال ۱۴۰۲ در خانه‌ای گلی زندگی می‌کرد؛ سپس به دلیل غیر قابل استفاده بودن آن به خانهٔ جدید خود منتقل شد.

عقیدهٔ ایشان:

شیخ بر اساس اعتقادی سالم تربیت شد و کتب عقیده از جمله عقیدهٔ واسطیه را خوانده و از حفظ نمود و شرح آن را از مشایخ خود آموخت. ایشان سپس بر روش مشایخ خود به تدریس و شرح کتب مختصر و مشروح عقیده از جمله شرح واسطیهٔ هراس و ابن سلمان و ابن رشید و شرح طحاویه و لمعة الاعتقاد و شروح کتاب التوحید و کتاب‌های شیخ الاسلام ابن تیمیه و ابن قیم و حافظ حکمی و دیگران پرداخت. ایشان در دانشگاه امام محمد بن سعود در بخش عقیده و مذاهب معاصر به تدریس کتاب عقیده اشتغال داشت و بر پژوهش‌های و رسائل دانشگاهی این بخش اشراف داشت و در مناقشهٔ رساله‌های فوق لیسانس و دکتورا مشارکت می‌کرد.

مذهب فقهی:

مشایخی که از آنان فقه را آموخت در مذهب امام احمد بن حنبل متخصص بودند و غالبا از این مذهب خارج نمی‌شدند. ایشان نیز بر پژوهش در مذهب امام احمد اکتفا نمود و مطالعهٔ بسیاری در کتب حنابله داشت. البته آشکار است که مذهب امام احمد به دلیل روایت‌های بسیار در یک مساله، مذهبی است گسترده که معمولا در یک قضیهٔ فقهی دارای چند قول و روایت است که با مذاهب دیگر در توافق است. به همین سبب کسی که در مذهب امام احمد تعمق و پژوهش نماید به آرای دیگر مذاهب نیز احاطه خواهد داشت.

شیوخ ایشان:

نخستین کسی که علامه جبرین از محضرشان بهرهٔ علمی برد، پدر ایشان بود که در سال ۵۹ هجری خواندن و نوشتن را از وی آموخت. ایشان در سال ۱۳۷۷ هجری دیده از جهان فرو بست.

اما از بزرگترین شیوخی که تاثیر بسیاری بر ایشان داشت، شیخ عبدالعزیز بن محمد ابوحبیب شثری است که کتب اصلی حدیث و تفسیر و توحید و عقیده و فقه و ادبیات و نحو و میراث را نزد ایشان خواند و بسیاری از متون را زیر نظر ایشان حفظ نمود و شرح آن را از وی شنید. علامه ابن جبرین از سال ۱۳۶۷ هجری تا وفات ابوحبیب در سال ۱۳۸۷ هجری نزد ایشان شاگردی نمود.

از دیگر علمایی که نزد ایشان زانوی تلمذ بر زمین نهاد، شیخ صالح بن مطلق بود که در یکی از روستاری منطقهٔ «رین» به امامت و خطابت مشغول بود. ایشان سپس به عنوان قاضی در حفر الباطن منصوب گردید. ایشان در سال ۱۳۸۱ هجری دیده از جهان فرو بست.

شیخ ابن جبرین در تحصیل آکادمیک خود از سال ۱۳۷۵ هجری تا پایان تحصیل، در تفسیر و حدیث و نحو و صرف و اصول فقه، از محضر شیخ اسماعیل الانصاری بهره برد. ایشان به مدت سه سال در درس فرائض (میراث) از محضر شیخ عبدالعزیز بن ناصر بن رشید استفاده کرد. وی همچنین در مرحلهٔ فوق لیسانس در درس فقه نیز از ایشان بهره گرفت.

از دیگر علمایی که علامه جبرین نزد آنان تلمذ نمود، شیوخ زیر را می‌توان نام برد: شیخ حماد بن مجد الانصاری، و شیخ محمد البیحانی، و شیخ عبدالحمید عمار الجزائری، و شیخ عبدالله بن محمد بن حمید (متوفای ۱۴۰۲) و شیخ عبدالرزاق العفیفی و شیخ مناع القطان و شیخ عمر المترک و شیخ محمد عبدالوهاب البحیری مصری و شیخ محمد الجندی و شیخ محمد حجازی.

ایشان از محضر شیخ عبدالعزیز بن باز نیز خارج از تحصیل آکادمیک استفادهٔ بسیار برد. همینطور از شیوخ دیگری مانند شیخ محمد بن ابراهیم المهیزع و شیخ عبدالرحمن بن محمد بن هویمل و مشایخ دیگری که ذکر نام همهٔ آن‌ها مجال بسیاری را می‌طلبد.

وظایف و فعالیت‌های شیخ:

نخستین مسئولیت ایشان شرکت در یک گروه دعوی بود که به دستور ملک سعود و مشورت شیخ محمد بن ابراهیم و ریاست شیخ عبدالعزیز الشثری در سال ۱۳۸۰ هجری به مناطق مرزی ارسال شد. این گروه دعوی به مدت چهار ماه در مرزهای سعودی با کویت و امتداد مرز عراق و اردن و مرزهای شمال و غرب عربستان و بسیاری مناطق دیگر به فعالیت علمی و دعوی پرداختند و کتب مفید را در عقیده و ارکان اسلام میان مردم منتشر نمودند. بسیاری از ساکنان صحرانشین این مناطق در آن دوران در جهل مطلق نسبت به احکام اسلام به سر می‌بردند.

ایشان سپس در شعبان سال ۱۳۸۱ هجری به عنوان استاد در دبیرستان «امام الدعوة» منصوب شد و تا سال ۱۳۹۵ این مسئولیت را بر عهده داشت، سپس به دانشکدهٔ شریعت در ریاض منتقل شد و به تدریس توحید برای سال اول دانشکده مشغول شد. ایشان در توحید کتاب متن تدمریه و آغاز شرح طحاویه را تدریس می‌کرد.

در سال ۱۴۰۲ به عنوان عضوِ افتاء و پاسخگوی شرعی برای سوالات تلفنی و نامه‌ها و تقسیم ارث و دیگر کارها به ادارهٔ «پژوهش‌های علمی و فتوی و دعوت و ارشاد» پیوست.

سپس از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ به امات مسجد آل حماد در ریاض منصوب شد. ایشان به صورت داوطلبانه در مساجد به تدریس برخی از دروس از جمله فرایض و توحید و اصول ثلاثه و کشف الشبهات و عقیدهٔ واسطیه و دیگر کتب همت گماشت. این دروس معمولا یک یا دوساعت پس از نماز صبح و پس از نماز شهر و عصر و میان نماز مغرب تا عشاء برگزار می‌شد. دروس مذکور در مسجد آل حماد برگزار می‌شد تا آنکه درس‌های ایشان به مسجد حمادی منتقل شد.

از سال ۱۳۹۸ هجری، ایشان به صلاحدید علامه عبدالعزیز بن باز به مسجد جامع کبیر منتقل شد تا در غیاب وی نمازهای پنجگانه را امامت کند. درس‌های شیخ نیز به این مسجد تغییر مکان داد.

ایشان در منزل خود نیز به درخواست برخی از جوانان درسی را در عقیده پس از نماز عشاء برگزار می‌کرد که با نقل مکان به منزل جدید در سال ۱۴۰۲ به آنجا منتقل شد.

در سال ۱۳۸۲ یکی از نیکوکاران مدرسه‌ای خیریه را به نام «دارالعم» تاسیس نمود که شیخ ابن جبرین برخی از دروس دینی مانند حدیث و توحید و فقه را بر اساس سطح دانش‌آموزان برای آنان تدریس می‌کرد.

شیخ ابن جبرین علاوه بر این‌ها دروس دیگری را در دیگر مساجد برگزار می‌کرد.

وی به سال ۱۴۰۸ هجری، تدریس فقه را در معهد عالی قضاء وابسته به دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود بر عهده گرفت.

علاوه بر همهٔ مناصب و مسئولیت‌ها، شیخ ابن جبرین برای برگزرای سخنرانی یا خطبه یا پاسخ به سوالات، هر یک ماه یا دو ماه به مناطق مختلف عربستان سفر می‌کرد و ضمن دیدار با مردم محلی دربارهٔ مشکلات‌شان با آنان صحبت می‌کرد و گاه به بازدید مناطق دور افتاده می‌رفت که برخی مواقع یک یا دو هفته به طول می‌انجامید.

آثار علامه ابن جبرین:

نخستین اثر ایشان، رسالهٔ فوق لیسانس‌شان تحت عنوان «أخبار الآحاد في الحدیث النبوي». ایشان با وجود آنکه این رساله را در مدتی کوتاه نوشته بود، توانست فوق لیسانس را با درجهٔ «عالی» به دست آورد. از ایشان تالیفات بسیاری در زمینه‌های مختلف علمی و دعوی به جای مانده که بالغ بر هفتاد اثر می‌باشد:

1.   أخبار الآحاد في الحديث النبوي.

2.   التدخين مادته وحكمه في الإسلام.

3.   الجواب الفائق في الرد على مبدل الحقائق.

4.   الشهادتان معناهما وما تستلزمه كل منهما.

5.   البدع المنتشرة لدى الحجاج والمعتمرين

6.   حقيقة الحجاب والغيرة على الأعراض

7.   حوار حول الاعتكاف

8.   حوار رمضاني

9.   خواطر رمضانية

10.                  ذم اتباع الهوى

11.                  رسائل مفيدة في الصلاة والحج

12.                  شرح أصول السنة

13.                  الدعوة إلى الله

14.                  شرح العقيدة الواسطية

15.                  شفاء العليل

16.                  شهر رمضان - استقباله - قيامه - أصناف الناس فيه

17.                  طلب العلم وفضل العلماء

18.                  فتاوى الزكاة

19.                  فتاوى رمضانية

20.                  فتاوى في التوحيد

21.                  فتاوى في الطهارة

22.                  فتاوى في المسح على الخفين

23.                  فتاوى في سجود التلاوة

24.                  فتاوى في صلاة الاستخارة

25.                  فتاوى في صلاة الكسوف والخسوف

26.                  فتاوى وأحكام في نبي الله عيسى

27.                  فتن هذا الزمان

28.                  البدع والمحدثات في العقائد والأعمال

29.                  فصول ومسائل تتعلق بالمساجد

30.                  فضل الصحابة وذم من عاداهم

31.                  فوائد من شرح منار السبيل (سه جلد)

32.                  محرمات متمكنة في الأمة

33.                  مسألة محيرة

34.                  (۶۰) سؤالاً في المسح على الخفين

35.                  (۷۰) مخالفة تقع فيها النساء

36.                  فتاوى وتوجيهات لكل فتاه

37.                  حقيقة الالتزام

38.                  أحكام المسابقات التجارية

39.                  أخبار الآحاد

40.                  آداب الصيام

41.                  الإجابات البهية في المسائل الرمضانية

42.                  الأجوبة الفقهية على الأسئلة التعليمية التربوية

43.                  الآداب والأخلاق الشرعية

44.                  الإرشاد شرح لمعة الاعتقاد

45.                  الإسلام بين الغلو والجفاء

46.                  الإعلام بكفر من ابتغى غير الإسلام

47.                  الأمانة

48.                  التدخين

49.                  الثمرات الجنية

50.                  الجهل وآثاره السيئة

51.                  الجواب الفائق في الرد على مبدل الحقائق

52.                  الحج منافعه وآثاره

53.                  الحسد

54.                  السراج الوهاج للمعتمر والحاج

55.                  الشباب والفراغ

56.                  الشهادتان ومعناهم وما تستلزم كل منهما

57.                  السلف الصالح بين العلم والإيمان

58.                  الصلاة والحج

59.                  الصيام آداب وأحكام

60.                  العلم فضله وآدابه ووسائله

61.                  الفتاوى الجبرينية

62.                  الفتاوى النسائية

63.                  القمار - حكمه وأدلة تحريمه

64.                  الكسب الحلال - أهميته وآثاره

65.                  الكنز الثمين

66.                  اللؤلؤ المكين

67.                  الولاء والبراء

68.                  جمال رفيعة حول كمال الشريعة

69.                  حاجة البشر إلى الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر

70.                  الإسلام بين الإفراط والتفريط

وفات علامه بن جبرین:

ایشان پس از عمری تلاش علمی و دعوی، به تاریخ ۲۰ رجب ۱۴۳۰ برابر با ۱۳ ژولای ۲۰۰۹ میلادی در بیمارستان تخصصی ملک فیصل در ریاض دیده از جهان فرو بست. ایشان به هنگام وفات ۸۰ سال داشتند.

نماز میت در مسجد جامع امام ترکی بن عبدالله در ریاض اقامه شد پیکر ایشان در مقبرهٔ «العود» در ریاض با شرکت هزاران تن به خاک سپرده شد.

برگ‌هایی نورانی از زندگی علامه بن جبرین

محمد بن ابراهیم العبیلی (با اندکی تغییر و تصرف)

جبرئیل و ابن جبرین!

شیخ جبرین رحمه الله هر تابستان به هدف نشر علم و توحید و دعوت و ارشاد، به مناطق و شهرها و روستاهای گوناگون عربستان سفر می‌کرد. یکی از اساتید بزرگوار می‌گوید: تعدادی از طلاب علم برای دعوت و ارشاد و روشنگری به روستایی دورافتاده در عربستان رفته بودند؛ اما چیز عجیبی که مشاهده کردند، وجود برخی کتاب‌ها و جزوه‌های علمی بود. از اهل روستا پرسیدند: چه کسی این‌ها را برای شما آورده؟ گفتند: شیخ بزرگی به نام جبرئیل! بعدا مشخص شد منظورشان شیخ ابن جبرین ـ رحمه الله ـ بوده. علم شیخ تنها به طلاب و دور و بری‌های خودش محدود نبود و تلاش‌های ایشان را نمی‌توان در این مجال اندک برشمرد.

تواضع علامه ابن جبرین

یادم هست یک بار شیخ را برای جشن پایانِ حفظِ حافظان قرآن در مسجد علی بن ابی‌طالب ـ رضی الله عنه ـ در محلهٔ شفا دعوت کرده بودند. هنگام دادم جوایز، یکی از کودکان حافظ قرآن که برای دریافت جایزهٔ خود از دست شیخ آمده بود، دست ایشان را بوسید. شیخ ـ رحمه الله ـ نیز دست او را بوسید؛ کودک دوباره دست شیخ را بوسید و شیخ نیز دوباره این کار را تکرار کرد و این در حضور گروه زیادی از مردم بود.

بار دیگر که شیخ در یکی از مساجد ریاض در انتظار نماز بود، پیرمردی بدون آنکه شیخ متوجه شود از پشت به ایشان نزدیک شد و سر شیخ را بوسید. شیخ نیز به سرعت سر آن پیرمرد را بوسید!

بار دیگر یکی از دعوتگران جوان که در حال سخنرانی برای مردم بود، ناگهان در حین سخنرانی متوجه حضور شیخ شد و چنان تحت تاثیر تواضع ایشان قرار گرفت که نتوانست سخنرانی خود را طولانی کند و پس از پایان سخنرانی به سوی شیخ رفت و سر ایشان را بوسید.

شهادت شیخ ابن عثیمین رحمه الله برای شیخ ابن جبرین

یکی از طلاب می‌گوید: شیخ ابن عثیمین رحمه الله دربارهٔ دروس شیخ ابن جبرین از وی پرسید؛ او در پاسخ گفت: بعضی وقت‌ها بدون کتاب و با ذهن مشغول به جلسات درس ایشان می‌رفتم اما آرامش عجیبی در درس ایشان احساس می‌کنم حتی اگر خوب به درس توجه نکنم. شیخ ابن عثیمین در پاسخ او گفته بود: این دلیل حسن نیت شیخ و اخلاص ایشان است. الله متعال علمای امت را مورد رحمت گستردهٔ خود قرار دهد.

با وجود کثرت مشاغل، همه را به حضور می‌پذیرفت

با وجود سن بالای شیخ و مشغولیت‌ها بسیار ایشان از جمله دروس و سخنرانی‌ها و ارتباط با خانواده و طلاب و دوستدارانش، هر روز پس از نماز عصر، مردم را در خانهٔ خود به حضور می‌پذیرفت و به مشکلات و نیازهایشان می‌رسید و پرسش‌های آنان را پاسخ می‌گفت، و حتی عقد نکاح آنان را در خانهٔ خود جاری می‌کرد. یک بار همراه با دوستان برای دیدار با علما برنامه‌ریزی می‌کردیم؛ با هر یک از مشایخ تماس می‌گرفتیم به علت مشغولیت‌ها عذرخواهی می‌کردند یا در دسترس نبودند؛ یکی از برادران گفت: بگذارید با شیخ ابن جبرین تماس بگیرم. گفتیم: به خاطر مشغولیت‌های شیخ خیلی بعید است قبول کند... او با شیخ تماس گرفت و در کمال تعجب ایشان به ما خوش‌آمد گفت و برای روز بعد، بعد از نماز عصر به ما وقت ملاقات داد. وقتی به خانهٔ ایشان رفتیم دیدیم دفتر ایشان پر از مردم است؛ اما ایشان دستور داد ما را به مجلس خانه‌شان بردند و خودشان پس از ده دقیقه آمدند.

طالبی که نمی‌توانست در درس شیخ حاضر شود

شیخ ابن جبرین ـ رحمه الله ـ دوست داشت به مردم نفع برساند و هر درخواستی را برای برگزاری دروس می‌پذیرفت. یکی از برادران می‌گوید: یکی از طلاب نمی‌توانست در درس شیخ حضور یابد و بارها برای اینکه حتی یک بار در دروس شیخ شرکت کند تلاش کرد ولی موفق نشد. در این باره با شیخ حرف زد و شیخ به وی گفت: مشکلی نیست؛ با من در وقت مشخصی تماس بگیر و هر مساله‌ای را که بخواهی برایت شرح خواهم داد. مشکل آن طالب در عقیدهٔ واسطیهٔ بود و با شنیدن سخن شیخ بسیار خوشحال شد.

تلاش علامه ابن جبرین در راه نشر علم

شیخ در بذل خیر مشهور بود؛ از جمله آنکه ایشان وقت خود را برای طلاب علم صرف کرده بود. دروس ایشان در طول هفته در مسجد جامع و برخی از مساجد نزدیکِ خانهٔ ایشان برگزار می‌شد. یکی از بازرگانان خانه‌ای را در نزدیکی مسجد جامعی که دروس شیخ در آن برگزرا می‌شد به ایشان هدیه داده بود تا ایشان به مسجد نزدیک‌تر باشند و از سوی دیگر خانهٔ خود شیخ نیز قدیمی شده بود، اما شیخ آن خانه را مخصوص طلاب علمی که از خارج ریاض می‌آمدند قرار داده بود.

شیخ ابن جبرین و قرآن

در یکی از دیدارهایی که در سال‌های پایانی زندگی شیخ با ایشان داشتیم دربارهٔ وقتی که برای قرآن می‌گذارد از ایشان پرسیدیم. ایشان گفت: الله المستعان؛ پیش‌تر هر هفته یا زودتر، قرآن را ختم می‌کردیم، اما الان که همت‌ها ضعیف شده هر دو هفته یک بار آن ختم می‌کنیم. همچنین شیخ رحمه الله می‌گفت پیش‌تر در ماه رمضان هر سه شب یک بار قرآن را در نماز تراویح ختم می‌کردند.

الله متعال شیخ را شامل رحمت گستردهٔ خود قرار دهد و امت را برای مصیبت از دست دادن ایشان صبر و اجر دهد و در عمر علمایی که در میان ما هستند برکت اندازد. از خداوند خواهانیم ما و او را در فردوس اعلی به همراه پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان یکجا گرداند و ما را در زمرهٔ سرور پیامبران ـ صلی الله علیه وآله و صحبه و سلم ـ محشور گرداند. آمین.