قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

  تجلّی حکمت در فسلفه‌ی پزشکی مستحبات روز جمعه
 

تألیف : محمد عزیز حسامی

در میان سنت‌های روز جمعه که بر پاکیزگی فردی و اجتماعی تأکید دارند، می‌توان به غسل جمعه، استعمال عطر و مواد خوشبو، کوتاه کردن ناخن و مو، مسواک زدن، پوشیدن لباس‌های پاکیزه و برطرف کردن رایحه‌های نامطبوع از بدن، اشاره کرد.
اگرچه انجام این امور برای تمام کسانی که با مردم در ارتباط هستند، مورد تأکید شارع قرار گرفته است [الشربینی؛ ج 1؛ ص 77]، اما با استناد به احادیث زیر، انجام آن‌ها در روز جمعه سنت مؤکده است. حاکم و ابن حبان رحمهما‌الله روایت کرده‌اند که پیامبر  صلی الله علیه و آله و سلم  فرموده است: «من اغتسل یوم الجمعة ولبس أحسن ثیابه ومسّ من طیب إذا کان عنده ثم أتى الجمعة ولم یتخط أعناق الناس ثم صلّی ما کتب الله له، ثم أنصت إذا خرج إمامه حتی یفرغ من صلاته کان کفارة لما بینهما وبین الجمعة التي قبلها» «هر کس روز جمعه غسل کرده، بهترین لباسش را بپوشید و اگر عطر داشت آن را استعمال کند و سپس در نماز جمعه شرکت نماید و (برای حضور در صفوف پیشین) برگردن (و سایر اندام‌های) مردم پا ننهد، سپس آن‌چه را که خدا بر او فرض کرده است، به جا آورد و در هنگام خواندن خطبه توسط امام جمعه تا پایان نماز (جمعه) سکوت نماید، این اعمال کفاره هستند برای آن‌چه (از گناه و معصیت) که از جمعه‌ی قبل تا این جمعه انجام داده است». بیهقی رحمه‌الله از پیامبر روایت کرده است که فرموده‌اند: «من أتی الجمعة من الرّجال والنّساء فلیغسل ومن لم یأتها فلیس علیه غسل» «هر مرد و زنی که در نماز جمعه شرکت می‌کند، غسل (جمعه) را انجام دهد و هر کس که در آن نماز شرکت نمی‌کند، پس بر او غسلی نیست»؛ اما با استناد به احادیث زیر بسیاری از علما انجام غسل جمعه را حتی برای کسانی که در نماز جمعه هم شرکت نمی‌کنند، مستحب دانسته‌اند؛ ترمذی رحمه‌الله روایت کرده است که پیامبر  صلی الله علیه و آله و سلم  فرموده‌اند: «من توضأ یوم الجمعة فبها ونعمت ومن اغتسل فالغسل أفضل» «هر کس روز جمعه وضو بگیرد، کار نیکویی انجام داده است و هر کس که غسل کند پس غسل بهتر است»؛ نسايي رحمه‌الله از آن حضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  روایت می‌کند که فرموده‌اند: «حقّ علی کلّ مسلمٍ أنْ یغتسل في کلّ سبعة أیام یوماً هو یوم الجمعة» «لازم است که هر مسلمانی هر هفته روز جمعه غسل کند».
شروع زمان انجام غسل جمعه از طلوع فجر است، لیکن با در نظر گرفتن بهترین وقت انجام آن که قبل از خروج برای جمعه است می‌توان حکمت آن را که پاکیزگی و دور بودن از هرگونه چرک و آلودگی و بوهای نامطبوع است، به روشنی دریافت.
علاوه بر غسل‌های واجب و نیز غسل سنت جمعه، غسل‌های مستحب متعددی برای کسانی که در اجتماعات حاضر می‌شوند وجود دارد که نهایت توجه اسلام به روابط اجتماعی و تأثیر بهداشت فردی در استحکام آن روابط را به خوبی نشان می‌دهد.
غسل‌های مستحب: 1- عیدفطر 2- عید قربان 3- نماز کسوف 4- نماز خسوف 5- نماز استسقاء 6- غسل برای کسی که مرده را غسل داده است 7- غسل پس از به هوش آمدن برای افرادی که به حالت بی‌هوشی افتاده‌اند.
هم‌چنین در تمام اجتماعات مراسم حج غسل‌های مستحب وجود دارد که به تفصیل در مبحث «حج» بیان خواهد شد.
در میان غسل‌های سنت مؤکدترین آن‌ها، غسل جمعه و غسل کسی است که مرده را غسل داده است؛ حتی گروهی از علما با استناد به حدیث صحیح «من اغتسل میتاً فلیغتسلْ» «هر کس مرده‌ای را غسل داد، پس خودش نیز غسل کند»، انجام غسل را برای غسل‌دهنده‌ی میت، واجب دانسته‌اند [الشروانی؛ 1997؛ ج 2؛ ص 507].
***
مستحبات و آداب جمعه نمونه‌های بارزی از اهمیت نظافت فردی و اجتماعی در اسلام است. رعایت بهداشت فردی و داشتن ظاهری آراسته نه تنها روحیه‌ی فرد را همواره شاداب نموده و او را در چشم دیگران عزیز جلوه می‌دهد، بلکه سلامت روانی فرد و جامعه را نیز به دنبال دارد.
استفاده از عطر و مواد خوش‌بو در اسلام تا حدی توصیه شده که استعمال زیاد آن از قاعده‌ی اسراف استثنا شده است. تجارب علمی قابل اعتماد از نقش عطر در ایجاد نشاط و شادمانی و درمان انواع بیماری‌ها سخن می‌گوید [اصفهانی، محمد مهدی؛ 1373؛ ص 27].
ناخن گرفتن در بهداشت فردی و پیش‌گیری از بیماری‌ها تأثیر زیادی دارد به این دلیل که زیر ناخن‌ها محیط مساعدی برای رشد انواع میکروب‌هاست. ناخن‌های بلند و کثیف در برقراری روابط اجتماعی تأثیرات منفی داشته، شخصیت فرد را ژولیده و غیراجتماعی نشان می‌دهد.
تأکید شارع در پاکیزه نگه داشتن مو در احکام غسل، طهارت از نجاسات، کوتاه کردن موی سر و زدودن موهای زاید به خوبی آشکار است. ریشه‌ی موها همواره محل مناسبی برای زندگی میکروب‌هاست؛ بنابراین با کوچک‌ترین زخم یا خراش پوستی میکروب‌ها زمینه‌ی ورود به بدن را می‌یابند [پاک‌نژاد، سیدرضا؛ 1349؛ ج 1؛ ص 63].
رعایت بهداشت دهان و دندان سلامت فردی را به دنبال خواهد داشت و عدم استفاده از مسواک و رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان علاوه بر ایجاد زمینه‌های پوسیدگی و بیماری‌های لثه، شخصیت اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
افرادی که بوی بد از دهانشان استشمام می‌شود یا کسانی که دندان‌های پوسیده و زردرنگ دارند، در روابط اجتماعی حتی با اعضای خانواده‌ی خود موفقیت زیادی کسب نمی‌کنند.
پوشیدن لباس‌های پاکیزه روحیه‌ی فردی و اجتماعی را تقویت می‌کند و در تأمین سلامت و پیش‌گیری از بیماری‌های پوستی نقش ویژه‌ای دارد.
غسل و شست و شوی هفتگی بدن در برطرف کردن بوهای بد و نظافت پوست اهمیت بسیار زیاد دارد و به علت ازدحام جمعیت در نماز جمعه این اهمیت دو چندان می‌شود. در نماز عیدفطر و قربان، نماز کسوف و خسوف نیز تراکم جمعیت و طول مدت انجام مراسم مقتضی پاکیزگی و نظافت فردی است.
تشریع حکم وجوب غسل برای کسی که مرده را شست و شو می‌دهد، حکمی بهداشتی و قابل توجه است زیرا علاوه بر احتمال آلودگی جسد به بیماری‌های مختلف، احتمال فساد آن با فعالیت باکتری‌های مختلف نیز، وجود دارد.


از کتاب: تجلّی حکمت در فسلفه‌ی پزشکی احکام، تألیف : محمد عزیز حسامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی (فقه شافعی)