قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

 سجده سهو

در نماز چند نوع اعمال داریم:

1- اعمالی که رکن هستند.

2- اعمالی که واجب هستند.

3- اعمالی که سنت یا مستحب هستند.

 

حال:

- اگر کسی عمدا رکن یا عمل واجبی را ترک کند، نمازش باطل است، و باید از نو نمازش را بخواند.

- اگر کسی سهواً رکنی را ترک کرد، نمازش باطل نیست، و اگر از جاى نماز بلند شده باشد و رفته باشد، باید حتما بازگردد و آن عمل را انجام دهد و در انتها بعد از سلام دو سجده ی سهو ببرد و دوباره سلام دهد. اگر بازنگردد و آنرا انجام ندهد، دیگر با سجده ی سهو جبران نخواهد شد و نمازش باطل است و لذا باید از نو نمازش را بخواند، مگر آنکه هنوز مدت زیادی از تمام شدن نمازش نگذشته باشد که در اینحالت باید بازگردد و از جایی که رکن را ترک کرده نمازش را ادامه دهد و بعد از سلام دو سجده ی سهو ببرد.

- اگر کسی سهوا واجبی را ترک کرد، نمازش باطل نیست ولی چنانکه قبل از آنکه به رکن بعد از آن عمل واجب نرسیده بود، و بیاد آورد که عملی واجب را انجام نداد، در اینصورت باید زود بازگردد و آن عمل واجب را انجام دهد، ولی اگر به رکن بعد رسید، نباید بازگردد ولی در عوض قبل از سلام دو سجده ی سهو ببرد.

- اگر کسی عمداً یا سهواً سنتی از نماز را ترک کند، نمازش باطل نیست ولی اگر خواست می تواند قبل از سلام دو سجده ی سهو ببرد، بعد سلام دهد.

 

حال باید بدانیم که ارکان نماز و واجبات و مستحبات آن کدام هستند.

 

ارکان نماز 

[ارکان نماز] عبارتند از:

 اقوال و افعالی که حقیقت و ماهیت نماز بر آنها استوار است، و چنانچه از یکی از ارکان تخلف شود نماز محقق نخواهد شد و شرعا نماز محسوب نمی شود و فرد بریء الذمه نخواهد شد و با سجده ی سهو نیز جبران نمی شود.

هر کس رکنی از نماز خود را ترک کند، خالی از دو حالت زیر نیست:

الف) یا رکن را عمدا ترک کرده که به اتفاق نماز او باطل است.

ب) یا رکن را سهوا و یا از روی جهل ترک گفته؛ که در اینصورت اگر ممکن بود که رکن ترک شده را جبران نماید پس به اتفاق بر وی واجب می شود، و اگر جبران آن ممکن نبود در آنصورت بر اساس مذهب حنفیه نمازش فاسد می شود، ولی بر طبق رای جمهور که راجح نیز است فقط رکعتی که در آن رکن ترک شده ملغی می شود، مگر اینکه آن رکن ترک شده گفتن تکبیرة الاحرام آغازین نماز باشد زیرا ترک آن چه سهوا و چه عمدا باعث ابطال نماز است و باید از نو نمازش را بخواند.

 

واجبات نماز 

[واجبات نماز] عبارتند از:

 آنچه که انجام یا گفتن آن در نماز واجب باشد. و اگر سهوا ترک شود با سجده ی سهو جبران می شود اما اگر عمدی ترک شود نماز باطل می گردد. و این تعریف نزد حنفیه و حنابله است بجز اینکه حنفیه معتقد نیستند که ترک عمدی واجبات باعث باطل شدن نماز باشد بلکه ترک عمدی آنها موجب عقاب و فسق نمازگزار می شود. اما نزد مالکیه و شافعیه چیزی بنام واجبات نماز تعریف نشده است بلکه آنها معتقد به وجود ارکان و سنن نماز هستند.

اما فرق بین رکن و واجب: همانطور که اشاره شد؛ رکن نباید نه عمدا و نه سهوا ترک شوند در غیر اینصورت نماز باطل است و با سجده ی سهو جبران نمی شوند؛ اما ترک واجبات از روی فراموشی باعث ابطال نماز نیست و با سجده ی سهو جبران می شود.

 

سنتهای نماز 

[سنتهای نماز] عبارتند از:

 اقوال و افعالی که بجا آوردن آنها در نماز مستحب است و انجام دهنده ی آنها پاداش می گیرد و با ترک آنها نماز باطل نمی شوند چه عمدی باشد و چه سهوا ترک شوند. و برخی گفته اند که مراد از سنتهای نماز عبارتند از هر آنچه که جزو ارکان یا واجبات نماز نباشند.

سنتهای نماز بسیارند؛ برخی از آنها قولی و برخی دیگر فعلی هستند، برخی از فقها سنتهای قولی را نزدیک به هفده سنت و سنتهای فعلی را تا پنجاه و پنج سنت شمرده اند. و اگر کسی یکی از این سنتها را ترک کند نمازش باطل نخواهد شد هرچند که عمدی باشد بر خلاف ارکان و واجبات نماز که اگر عمدا ترک شوند نماز باطل می شود.

 

 در اینجا به معرفی ارکان و واجبات و برخی از سنتهای نماز می پردازیم:

 

اول: ارکان نماز 

[ارکان نماز] چهارده رکن هستند:

1- قیام برای نمازهای فرض برای کسی که بر انجام آن توانا باشد.

2- تكبیرة الإحرام، یعنی: گفتن الله أكبر در آغاز نماز.

3- قرآئت فاتحه.

4- ركوع، که حداقل آن انحنای پشت به اندازه ای است که شخص بتواند با کف دستهایش زانوی خود را بگیرد، و اکمل آن حالتیست که کمر تماما کشیده شده و سرش را در راستای پشتش قرار دهد.

5- برخواستن از رکوع.

6- ایستاده درآمدن بعد از رکوع.

7- سجده، که کاملترین حالت آن قرار دادن کامل اعضای وضو یعنی؛ پیشانی، بینی، دو کف دست، زانوهایش، و انگشتان پا در محل سجده است، و حداقل آن قرار گرفتن جزئی اعضای وضو بر محل سجده است.

8- بر خواستن از سجده .

9- نشستن بین دو سجده، و سنت آنست که به حالت افتراش در بین دو سجده بنشیند.

10- آرامش و سکون در تمامی ارکان فعلی نماز.

11- تشهد آخر .

12- نشستن برای تشهد و سلام دادن.

13- دو بار سلام دادن و گفتن: "السلام علیكم ورحمة الله" که در نماز سنت و جنازه گفتن یکبار آن کافیست.

14- ترتیب اركان به صورت فوق، یعنی اگر کسی عمدا قبل از رکوع سجده ببرد نمازش باطل است و اگر سهوا باشد باید به محل رکوع بازگردد و رکوع نماید و از آنجا نمازش را ادامه دهد.

 

 دوم: واجبات نماز 

[واجبات نماز] هشت مورد هستند:

1- تمامی تكبیر گفتن ها در منتقل شدن بین ارکان.

2- گفتن : "سمع الله لمن حمده" برای امام و منفرد.

3- گفتن : ربنا ولك الحمد .

4- گفتن : "سبحان ربی العظیم" حداقل یکبار در ركوع .

5- گفتن : "سبحان ربی الأعلى" حداقل یکبار در سجده.

6- گفتن دعای : "رب اغفر لی" بین دو سجده .

7- تشهد اول .

8- نشستن برای خواندن تشهد اول.

 

 سوم: سنتهای قولی نماز 

[سنتهای قولی نماز] یازده مورد هستند:

1- دعای استفتاح.

2- استعاذه، یعنی: "أعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم" قبل قرائت فاتحه و سوره در تمامی رکعتها.

3- بسمله.

4- گفتن آمین بعد از انتهای قرائت فاتحه.

5- خواندن سوره ی بعد از فاتحه در رکعت اول و دوم .

6- جهری خواندن قرائت فاتحه و سوره در دو رکعت اول نماز های صبح و مغرب و عشاء توسط امام.

7- گفتن "ملء السماوات، وملء الأرض، وملء ما شئت من شیء بعد" بعد از (ربنا و لک الحمد).

8- سه بار خواندن تسبیح در رکوع.

9- سه بار خواندن تسبح در سجده.

10- اضافه خواندن بر "رب اغفر لی" در جلوس بین دو سجده.

11- صلوات در تشهد آخر بر آل بیت پیامبر صلی الله علیه وسلم و دعای بعد از آن.

 

 چهارم: سنتهای فعلی یا هیئات نماز:

1- بالا بردن دستها در هنگام تکبیرة الاحرام آغازین نماز.

2- بالا بردن دستها در هنگام رفتن به ركوع .

3- بالا بردن دستها در هنگام برخواستن از رکوع.

4- قرار دادن دست راست بر روی دست چپ.

5- نگاه کردن به محل سجده.

6- فاصله انداختن بین دو پا هنگام قیام.

7- گرفتن زانوها با کف دستها هنگام رکوع.

8- تمكین أعضای سجود بر زمین.

9- فاصله انداختن بازوها از پهلو، و شکم از رانها، و رانها از ساق پا، و نوک انگشتان دست و پا رو به قبله، و چسپاندن پاشنه ی پاها به هم و بلند کردن آرنجها از زمین، و قرار دادن سر بین دو کف دست.

10- افتراش در جلوس بین دو سجده ، و در تشهد أول ، وتورک در تشهد دوم.

11- گذاشتن دستها بر روی رانها در جلوس بین دو سجده، و در تشهد علاوه بر آن باید تمام انگشتان دست راست را ببندد فقط انگشت اشاره را باز می کند.

12- رو کردن به طرف راست و چپ هنگام سلام دادن.
البته در برخی از موارد ذکر شده ی فوق مابین علما اختلاف وجود دارد، چنانکه فعلی نزد برخی واجب ولی نزد دیگری سنت است و بالکعس،که در کتابهای فقهی مبسوط است.

 
سایت جامع فتاوی اهل سنت به زبان فارسی
IslamPP.Com