قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

برخی از احادیث ضعیف و صحیح در بیان فضایل ماه مبارک رمضان و روزه

الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم ‏الدین و اما بعد ‏:‏

در مورد فضایل ماه مبارک رمضان احادیث زیادی وارد شده اند؛ که البته همه ی آنها صحیح نیستند و حتی بعضی از آن احادیث دروغ و ساختگی هستند.

از اینرو هر مسلمانی باید مراقب باشد که احادیث را بشناسد و قبل از بیان آن از صحت حدیث اطمینان حاصل کند، خصوصا خطباء و دعوتگران که باید نسبت به این قضیه حساستر باشند تا مبادا اذهان مخاطبان خود را بخاطر احادیث ضعیف یا دروغین منحرف کنند، و بجای آنکه داعی خیر باشند دعوتگر به سوی انحراف باشند!

ما در اینجا به حول و قوه الهی چندین حدیث ضعیف و صحیح را در مورد فضایل ماه رمضان ذکر می کنیم، و ابتدا با احادیث ضعیف شروع می کنیم تا خوانندگان گرامی ابتدا با این احادیث ناصحیح آشنایی یابند و آنگاه پس از ذکر چند حدیث ضعیف مشهور، به ذکر احادیث صحیح در باب فضایل رمضان و روزه خواهیم پردخت.

الف) چندین حدیث ضعیف یا موضوع در بیان فضایل رمضان:

1- حدیث مشهور سلمان را که ابن خزیمه در صحیح خود روایت کرده و گفته: بابی در مورد فضائل ماه رمضان اگر خبر صحیح باشد! سپس می گوید: حدثنا على بن حجر السعدي حدثنا يوسف بن زياد حدثنا همام بن يحيى عن علي بن زيد بن جدعان عن سعيد بن المسيب عن سلمان قال: خطبنا رسول الله صلى الله عليه وسلم في آخر يوم من شعبان فقال: «أيها الناس، قد أظلكم شهر عظيم، شهر مبارك، شهر فيه ليلة خير من ألف شهر، جعل الله صيامه فريضة، وقيام ليله تطوعاً، من تقرب فيه بخصلة من الخير كان كمن أدى فريضة فيما سواه، ومن أدى فيه فريضة كان كمن أدى سبعين فريضة فيما سواه، وهو شهر الصبر، والصبر ثوابه الجنة، وشهر المواساة، وشهر يزداد فيه رزق المؤمن، من فطر فيه صائماً كان مغفرة لذنوبه، وعتق رقبته من النار، وكان له مثل أجره من غير أن ينتقص من أجره شيء. قالوا : ليس كلنا نجد ما يفطر الصائم، فقال: يعطي الله هذا الثواب من فطر صائماً على تمرة أو شربة ماء أو مذقة لبن، وهو شهر أوله رحمة ، وأوسطه مغفرة، وآخره عتق من النار، من خفف عن مملوكه غفر الله له، وأعتقه من النار، فاستكثروا فيه من أربع خصال: خصلتين ترضون بهما ربكم ، وخصلتين لا غنى بكم عنهما: فأما الخصلتان اللتان ترضون بهما ربكم: فشهادة أن لا إله إلا الله، وتستغفرونه، وأما اللتان لا غنى بكم عنهما : فتسألون الله الجنة، وتعوذون به من النار، ومن أشبع فيه صائماً سقاه الله من حوضي شربةً لا يظمأ حتى يدخل الجنة».

یعنی: سعید ابن مسیب از سلمان رضی الله عنه روایت می کند که او گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم در روز آخر ماه شعبان برای ما خطبه ای ایراد فرمودند و گفتند: « ای مردم! ماه بزرگی بر شما وارد خواهد شد، که ماه مبارکی است، و در آن شبی هست که از هزار ماه بهتر است، خداوند متعال روزه این ماه را فرض کرده است، و قیام شب آنرا سنت و مستحب قرار داده، هرکسی که در این ماه با عمل نیکی به خدا تقرب جوید بمانند آنست که در غیر ماه رمضان فریضه ای انجام داده باشد، و هرکس در آن فریضه ای انجام دهد بمانند آنست که هفتاد فرض را در غیر رمضان انجام داده باشد. و رمضان ماه صبر است، و ثواب صبر نیز بهشت است، و ماه همدردی و غمخواری است. و ماهی است که در آن رزق مومن زیاد می گردد، هرکسی که در این ماه روزه داری را افطار دهد این عمل موجب آمرزش گناهانش می شود، و از آتش جهنم رهایی می یابد، و همانند اجر روزه دار نصیب وی می شود بدون آنکه چیزی از ثواب او (روزه دار) کاسته شود».

صحابه گفتند: همه ی ما توان افطار دادن روزه دار را نداریم. فرمودند: « خداوند متعال این ثواب را برای کسی که روزه داری را با یک خرمای یا یک جرعه آب یا شیر افطار دهد نیز می دهد. و ماه رمضان ماهی است که اول آن رحمت، و وسط آن مغفرت، و آخرش رهایی از آتش جهنم است. هرکس که بر غلام و کنیز خود آسان بگیرد خدای متعال وی را مغفرت کرده و از آتش جهنم آزادش می کند. پس در آن ماه چهار خصلت را زیاد انجام دهد؛ دو خصلت که بوسیله آن پروردگارتان را خشنود کنید، و دو خصلت دیگر که شما از آن بی نیاز نیستید: دو عملی که توسط آن خدای خود را راضی می کنید: شهادت دادن به لا اله الا الله، و استفغار و طلب آمرزش از اوست. و دو عمل دیگری که از آن بی نیاز نخواهید شد: از خدای متعال بهشت را مسئلت کنید، و از آتش جهنم به او پناه ببرید. و هرکس در این ماه روزه داری را سیر کند خدای متعال وی را از حوض من سیراب می گرداند که دیگر هیچگاه تشنه نمی شود تا آنکه داخل بهشت میگردد».

این حدیث ضعیف است، چنانکه از علمای هیئت دائمی افتاء در خصوص صحت یا ضعف این حدیث استفتاء می شود و آنها می گویند: «در سند این حدیث شخصی بنام "على بن زيد بن جدعان" وجود دارد که به دلیل بدی حافظه اش (راویی) ضعیفی است. همچنین در سند آن شخص دیگری بنام "يوسف بن زياد البصري" وجود دارد که او منکر الحدیث است، و باز شخص دیگری بنام "همام بن يحيى بن دينار العودي" در سند آن وجود دارد که حافظ ابن حجر رحمه الله در کتاب "التقریب" در مورد وی گفته: فرد ثقه ای است ولی گاهی دچار وهم و اشتباه می شود.

با این وجود: حدیث با این سند جزو احادیث دروغین نیست، اما حدیث ضعیفی است، و البته فضایل رمضان بسیارند که توسط احادیث صحیح دیگر ثابت شده اند».

وبالله التوفيق ، وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم"

شيخ عبد العزيز بن عبد الله بن باز ... شيخ عبد الرزاق عفيفي ... شيخ عبد الله بن غديان ... شيخ عبد الله بن قعود . "فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء" (10/84- 86).

همچنین علامه ناصرالدین البانی رحمه الله در کتاب " السلسلة الضعيفة و الموضوعة " به شماره (871) حدیث سلمان را منکر دانسته است، سپس می گوید: «سند این حدیث بخاطر وجود علی بن زید بن جدعان ضعیف است، همانگونه که امام احمد و دیگران وی را ضعیف دانسته اند، و امام ابن خزیمه سبب ضعف وی را بیان کرده و گفته: "به دلیل سوء حفظش قابل احتجاج نیست". و برای همین است که وقتی ابن خزیمه این حدیث را روایت می کند در ابتدا می گوید: «اگر خبر صحیح باشد». " السلسلة الضعيفة و الموضوعة " (2 / 263).

همچنین ابن أبي حاتم در کتاب " العلل " (1 / 249) از پدرش نقل کرده که گفته : «حديث منكر است».

2- از سلام بن سوار از مسلمه بن صلت از زهری از ابی سلمه از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «أول شهر رمضان رحمة، وأوسطه مغفرة، وأخره عتق من النار».

یعنی: «اول ماه رمضان رحمت، و وسط آن مغفرت و آخرش هم رهایی از آتش جهنم است».

این حدیث راعقيلي در کتاب "الضعفاء" (172) و خطيب بغدادی در کتاب "الموضح " (/ 77) و ابن عساكر در تاریخ (8 / 506 / 1) خود روایت کرده اند.

ولی این حدیث نیز ضعیف است، چنانکه علامه البانی در " السلسلة الضعيفة و الموضوعة " به شماره (1569) حدیث را منکر دانسته و می گوید: «ابن عدی گفته: سلام بن سلیمان بن سوار نزد من منکر الحدیث است، و مسلمه نیز راویی معروفی نیست. و ذهبی نیز همین را گفته است. و ابوحاتم در مورد "مسلمه" گفته: او متروک الحدیث است»." السلسلة الضعيفة و الموضوعة " 4 / 70.

3- بیهقی از عبدالله بن أبي أوفى رضي الله عنه از پیامبر صلی الله علیه وسلم  روایت کرده که فرمود: «نوم الصائم عبادة، وصمته تسبيح، ودعاؤه مستجاب، وعمله مضاعف». بيهقي در "شعب الإيمان" (3/1437).

یعنی: خواب روزه دار عبادت است، و سکوتش تسبیح است، و دعایش مستجاب، و (اجر) کارش بیشتر است».

خود بیهقی اسناد این حدیث را ضعیف دانسته و گفته: «معروف بن حسان (یکی از راویان حدیث) ضعیف است، و سلیمان بن عمرو نخعی (دیگر راوی حدیث) نیز از او ضعیف تر است».

همچنین حافظ عراقی گفته: «سلیمان نخعی یکی از دروغگویان است». ‏"تخريج إحياء علوم الدين" (1/310)‏.

همچنین امام مناوی در ‏"فيض القدير" (9293) ‏آنرا ضعیف دانسته است.

همچنین علامه البانی رحمه الله در کتاب " السلسلة الضعيفة و الموضوعة " به شماره (4696) گفته: حدیث ضعیف است.

4- از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إذا كان أول ليلة من شهر رمضان نظر الله إلى خلقه، وإذا نظر الله إلى عبد لم يعذبه أبداً، ولله في كل يوم ألف ألف عتيق من النار، فإذا كانت ليلة تسع وعشرين أعتق الله فيها مثل جميع ما أعتق في الشهر كله..».

یعنی: «هرگاه شب اول رمضان رسید خداوند متعال به بندگانش نظر می کند، و اگر خدا به یکی از بنده گانش نظر کند تا ابد وی را عذاب نمی دهد، و در هر شب یک میلیون نفر را از آتش آزاد می کند، هرگاه شب بیست و نهم رسید به اندازه تمام کسانی که در طول این ماه از آتش آزاد کرده، از آن آزاد می کند..». این حدیث دروغ و ساختگی است، و علامه البانی رحمه الله در کتاب: ‏"ضعيف الترغيب" (591) ‏و ‏"السلسلة الضعيفة" (5468) ‏آنرا موضوع دانسته است.

5- از حسن بصری روایت است که گفت: « قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: إن لله عز وجل في كل ليلة من رمضان ستمائة ألف ‏عتيق من النار، فإذا كان آخر ليلة أعتق الله بعدد من مضى». ‏‏

یعنی: «رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: خداوند عزوجل در هر شبی از ماه رمضان ششصدهزار نفر را از آتش جهنم آزاد می کند، و هرگاه شب آخر رسید به اندازه تمام افراد آزاد شده در روزهای گذشته، در آن شب آزاد می کند».

علامه البانی این حدیث را در " ضعيف الترغيب " (598) ضعیف دانسته است.

و بیهقی در شعب الإيمان (3/1330) گفته: حدیث مرسل است.

6- از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: « سيد الشهور رمضان وأعظمها حرمة ذو الحجة».

یعنی: سرور ماههای سال رمضان است، و حرمت ماه ذوالحجه از همه بیشتر است».

علامه البانی رحمه الله در "السلسلة الضعيفة" (3727) گفته: حدیث ضعیف است.

و حافظ ابن رجب رحمه الله در "لطائف المعارف" (469) گفته: در اسناد آن ضعفی وجود دارد.

7- باز از ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: « شهر رمضان شهر أمتي ترمض فيه ذنوبهم، فإذا صامه عبد مسلم ولم يكذب ولم يغتب وفطره طيب، خرج من ذنوبه كما تخرج الحية من سلخها».

یعنی: ماه رمضان ماه امت من است که گناهانشان را در آن می سوزاند، هرگاه بنده مسلمان در آن ماه روزه گرفت و دروغ نگوید و غیبت نکند و بخوبی (و با حلال) افطار کند، همانگونه که مار از پوستش بیرون می آید (او نیز) از گناهانش بیرون می آید».

علامه البانی رحمه الله در "السلسلة الضعيفة" (5400) گفته: حدیث بسیار ضعیف است.

8- از عبدالله ابن عباس رضی الله عنه روایت شده که گفت: « كان رسول الله - صلى الله عليه وسلم - إذا دخل شهر رمضان، أطلق كل أسير وأعطى كل سائل».

یعنی: شیوه رسول خدا صلی الله علیه وسلم این بود که هرگاه ماه رمضان می شد هر اسیرى را آزاد می کرد و به هر سائل و گدایی عطائی مى‏داد.

علامه البانی رحمه الله در "تخريج مشكاة المصابيح" (1907) گفته: اسناد آن بسیار ضعیف است.

همچنین امام سیوطی رحمه الله در "الجامع الصغير" (6679) می گوید: حدیث ضعیف است.

و هیثمی در "مجمع الزوائد" (3/153) گفته: «فيه أبو بكر الهذلي وهو ضعيف». (در سند آن) شخصی بنام ابوبکر هذلی وجود دارد که ضعیف است.

و ابن قیسرانی در "معرفة التذكرة" (111) گفته: در سند آن شخصی بنام ابوبکر هذلی وجود دارد که متروک است.

9- و باز از ابن عباس رضی الله عنه روایت است که گفت: «كان النبي صلى الله عليه وسلم يصلي في شهر رمضان في غير جماعة بعشرين ركعة والوتر».

یعنی: پیامبر صلی الله علیه وسلم در ماه رمضان بیست رکعت نماز و یک رکعت وتر را بدون جماعت می خواند.

بیهقی در "السنن الكبرى" (2/496) در مورد آن گفته: شخصی بنام أبو شيبة إبراهيم بن عثمان العبسي در سند حدیث هست که ضعیف می باشد.

و ابن عدی در "الكامل في الضعفاء" (1/391) گفته: در سند آن ابوشیبه است که ضعیف می باشد.

و ابن قیسرانی در "ذخيرة الحفاظ "- (3/1788) گفته: ابراهیم بن عثمان متروک الحدیث است.

و علامه البانی در "السلسلة الضعيفة" (560) گفته: حدیث موضوع (دروغ) است.

10- از فیروز دیلمی روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «يكون في رمضان صوت، قالوا: يا رسول الله، في أوله أو في وسطه أو في آخره؟ قال: لا، بل في النصف من رمضان، إذا كانت ليلة النصف ليلة الجمعة يكون صوت من السماء يصعق له سبعون ألفاً ، ويخرس له سبعون ألفاً ، ويعمى له سبعون ألفاً، ويصم له سبعون ألفاً ، قالوا: يا رسول الله فمن السالم؟ قال: من لزم بيته، وتعوذ بالسجود، وجهر بالتكبير لله، ثم يتبعه صوت آخر، فالصوت الأول صوت جبريل عليه السلام، والصوت الثاني صوت الشيطان، فالصوت في رمضان، والمعمعة في شوال، وتمييز القبائل في ذي القعدة، ويغار على الحاج في ذي الحجة، والمحرم وما المحرم؟ أوله بلاء على أمتي، وآخره فرج لأمتي ..». طبرانی در "المعجم الکبیر" (18/332) و ابن ابی عاصم در " الآحاد من المثاني " (5/143).

یعنی: «در (آخر الزمان) در ماه رمضان صوتی می آید، گفتند: ای رسول خدا! در اول رمضان یا در وسط یا آخر آن؟ فرمود: هیچکدام، بلکه در نصف رمضان می آید، یعنی هرگاه شب نصف (رمضان) برابر شب جمعه شود صوتی از آسمان سرداده می شود که بخاطر شدت صدای آن هفتاد هزار نفر بیهوش می شوند، و هفتاد هزار نفر لال، و هفتاد هزار نفر کور، و هفتاد هزار نفر نیز کر می شوند. گفتند: ای رسول خدا پس چه کسی سالم می ماند؟ فرمود: کسی که در خانه اش بماند، و به سجده بردن پناه ببرد، و با صدای بلند تکبیر (الله اکبر) گوید. بعد از (صوت اولی) صوت دیگر می آید، صوت اول صوت جبرئیل علیه السلام است، و صوت دوم صوت شیطان است.

پس صوت در ماه رمضان است، و شدت پیکار و جنگ در ماه شوال است، و جدایی (و پیکار) قبائل در ماه ذی القعده است، و در ماه ذی الحجه بر حاجیان یورش می برند، و اما محرم و (آیا می دانید) محرم چه ماهی است؟ ماهی است که اول آن مصیبت و بلائی بر امتم است، و آخر آن فرج و گشایش برای امتم است..».

اما این حدیث بسیار ضعیف است و هیثمی در " مجمع الزوائد" گفته: «طبرانی آنرا روایت کرده، و (در سند آن) شخصی بنام عبدالوهاب بن الضحک وجود دارد که او متروک است». مجمع الزوائد (7/310).

و ابن جوزی نیز این حدیث را از طریق طبرانی در کتاب "الموضوعات" ‏(1687)‏ نقل کرده و گفته: «این حدیث صحیح نیست، و عقیلی می گوید: عبدالوهاب چیزی نیست! و او متروک الحدیث است. و ابن حبان گفته: عبدالوهاب حدیث سرقت می کند، و احتجاج به او جایز نیست. و دارقطنی گفته: عبدالوهاب منکر الحدیث است.

در ضمن مشابه این حدیث نیز در چند روایت آمده که همگی آنها ضعیف هستند.

این روایات مجموعه ای از احادیث ضعیف و ساختگی بودند که در خصوص فضایل ماه رمضان در میان کتابهای دینی راه یافته بودند و در سخنرانی خطبای مساجد شنیده می شوند، البته علاوه بر آنها احادیث ضعیف و دروغین دیگری در همین خصوص وجود دارند که ما تنها به بعضی از آن احادیث ضعیف مشهور اشاره نمودیم.

البته شکی وجود ندارد که ماه رمضان، ماه مبارک و پرفضیلتی است و این امر بوسیله احادیث صحیح زیادی ثابت شده است که وجود آن احادیث ما را از احادیث ضعیف بی نیاز کرده اند، از اینرو شایسته است که نویسندگان و خطباء مواظب باشند و هر حدیثی را به صرف آنکه در منابع حدیثی وارد شده اند روایت نکنند و مراقب ذهن مخاطبین خود باشند، چرا که بسیاری از مردم با درجه احادیث آشنایی ندارند و ممکن است شنیدن یا خواندن یک حدیث ضعیف تاثیر منفی بر افکار یا عقاید و یا اخلاق و اعمال او بگذارد، و اندک اندک ذهن و افکار جامعه مسلمانان بخاطر وجود این روایات دچار انحراف شود.

ما در اینجا به ذکر بعضی از احادیث صحیح در بیان فضایل ماه مبارک رمضان می پردازیم:

ب) چندین حدیث صحیح یا حَسن در بیان فضایل رمضان و روزه:

1- از ابوهريره رضی الله عنه روايت است كه رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ فُتِحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ» وفي رواية عنه قال: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم : «إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ وَسُلْسِلَتِ الشَّيَاطِينُ». بخارى (1899) ومسلم (1079).

یعنی: «وقتي ماه رمضان فرا برسد، درهاي بهشت گشوده مي شوند». و در روايتي ديگر، ابوهريره رضی الله عنه مي گويد: رسول اكرم صلی الله علیه وسلم فرمود: «وقتي ماه رمضان از راه برسد، درهاي آسمان، گشوده مي شوند و درهاي دوزخ، بسته مي گردد و شياطين به بند كشيده مي شوند».

و در روایت مشابهی چنین آمده: «إِذَا كَانَ أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ صُفِّدَتْ الشَّيَاطِينُ، وَمَرَدَةُ الْجِنِّ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، فَلَمْ يُفْتَحْ مِنْهَا بَابٌ، وَفُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ، فَلَمْ يُغْلَقْ مِنْهَا بَابٌ، وَيُنَادِي مُنَادٍ : يَا بَاغِيَ الْخَيْرِ أَقْبِلْ، وَيَا بَاغِيَ الشَّرِّ أَقْصِرْ، وَلِلَّهِ عُتَقَاءُ مِنْ النَّارِ، وَذَلكَ كُلُّ لَيْلَةٍ». ترمذي (682) وابن ماجه (1642) و علامه ألباني در " صحيح الجامع " (759) آنرا حسن دانسته است.‏

یعنی: «هرگاه شب اول ماه رمضان فرا رسد شیاطین و جن های سرکش به بند کشیده می شوند، و درهاي دوزخ بسته مي گرددو هیچ دری از آن باز نمی شود، و درهای بهشت باز می شوند و هیچ دری از آن بسته نمی ماند، و ندا دهنده اي ندا مي دهد: اي كسي كه خواهان خير و خوبي هستي جلو بيا، واي كسي كه خواهان شر وبدي هستي، دست بردار،  وخداوند بندگاني را از آتش آزاد مي كند و اين در همه شبهاي رمضان است».

2- از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «أتاكم رمضان شهر مبارک، فرض الله عز وجلّ عليكم صيامه، تُفتح فيه أبواب السماء، وتُغلّق فيه أبواب الجحيم، وتغلّ فيه مردة الشياطين، فيه ليلة هي خير من ألف شهر، من حُرم خيرها فقد حُرم». نسائي (2106) وأحمد (8769) و ألباني در صحيح الترغيب (999) آنرا صحیح دانسته است.‏

یعنی: « ماه مبارک رمضان بر شما وارد شد، خداوند عزوجل روزه آن ماه را بر شما فرض کرده است، و در آن ماه درهای آسمان باز می شود، و درهای جهنم نیز بسته خواهند شد، و در این ماه شیاطین سرکش و یاغی به بند کشیده می شوند، و در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است، هرکس نیکی های آن را از دست بدهد به حقیقت (فضیلت ماه) را از دست داده».

3- ثواب عمره در ماه رمضان معادل حج فرض است، چنانکه از ابن عباس رضي الله عنهما روایت است: «لَمَّا رَجَعَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وسلم مِنْ حَجَّتِه ِقَالَ لأُمِّ سِنَانٍ الأَنْصَارِيَّةِ: «مَا مَنَعَكِ مِنَ الْحَجِّ؟» قَالَتْ: أَبُو فُلانٍ ـ تَعْنِي زَوْجَهَا ـ كَانَ لَهُ نَاضِحَانِ حَجَّ عَلَى أَحَدِهِمَا وَالآخَرُ يَسْقِي أَرْضًا لَنَا قَالَ: «فَإِنَّ عُمْرَةً فِي رَمَضَانَ تَقْضِي حَجَّةً مَعِي». بخاري (1863) و مسلم (1256).

یعنی: هنگامي كه رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم از سفر حج، برگشت، خطاب به ام سنان انصاري فرمود: «چرا به حج نرفتي»؟ وي گفت: شوهرم دو شتر براي آب كشيدن داشت. يكي را با خود به حج برد، و دومي، زمينهاي ما را آبياري مي كرد، رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم فرمود: « ثواب يک عمره در ماه رمضان، برابر با حجي است كه همراه من، ادا شود».

4- نماز شب در شبهای رمضان فضیلت بیشتری دارد.

هرکس در شب های رمضان همراه امام به نماز ایستد تا آنکه او تمام می شود، اجر نماز (تمام) شب برای وی نوشته می شود، چنانکه از ابوذر غفاری رضی الله عنه روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: « إنه من قام مع الإمام حتى ينصرف كتب له قيام ليلة‏». أبي داود (1370)‏ و ألباني  در "صلاة التراويح" (ص 15‏‎) و "صحيح النسائي" (1604) آنرا صحیح دانسته است.

یعنی: هرکس همراه امام نماز بخواند تا آنکه تمام می شود، خداوند متعال اجر نماز شب را ‏برای وی می نویسد.‏‎ ‎

5- خداوند عزوجل روزه و عبادت در ماه رمضان را موجب آمرزیدن و پاک شدن گناهان (صغیره) کرده است؛ چنانکه از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «من صام رمضان إيمانا و احتسابا غفرله ما تقدم من ذنبه».  بخاري (2014)، ومسلم (760).

یعنی: «کسي که از روي ايمان و اميد کسب اجر و پاداش، ماه رمضان را روزه بگيرد گناهان (صغيره) گذشته او بخشوده مي‌شود».

 و در روایت دیگری فرمودند: « ومن قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه». بخاري (2008) ومسلم (174) .

یعنی: «هر كس، ماه رمضان را بقصد حصول ثواب، در عبادت بگذراند، تمام گناهان (صغیره) گذشته اش، مورد عفو قرار خواهند گرفت».

و باز در روایت دیگری آمده: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ». بخاري (1910) ومسلم (760).

یعنی: کسي که از روي ايمان و اميد کسب اجر و پاداش، شب قدر را در عبادت بگذراند، گناهان (صغيره) گذشته او بخشوده مي‌شود.

و از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «الصلوات الخمس، و الجمعة إلي الجمعة، و رمضان إلي رمضان مکفرات ما بينهن إذا اجتنبت الکبائر». صحیح مسلم (233).

یعنی: « نمازهای پنج گانه، و جمعه تا جمعه ای دیگر و رمضان تا رمضانی دیگر گناهانی را که در این میان انجام شده اند محو می کنند، به شرطی که از گناهان کبیره پرهیز شود».

ذکر احادیث صحیح در بیان فضیلت روزه ماه رمضان:

1- از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: خداوند بزرگ می‌فرماید: «كل عمل ابن آدم له إلا الصيام، فإنه لي، وأنا أجزي به، والصيام جنة، فإذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث، ولا يصخب، ولا يجهل، فإن شاتمه أحد، أو قاتله، فليقل: إني صائم، مرتين، والذي نفس محمد بيده لخلوف فم الصائم، أطيب عند الله يوم القيامة من ريح المسك، وللصائم فرحتان يفرحهما: إذا أفطر فرح بفطره، وإذا لقي ربه فرح بصومه». مسند احمد، و صحیح مسلم (1511) و سنن نسائی (163/4).

و در روایت بخاری (‏1894‏) و ابی‌داود آمده است: «..والذي نفس محمد بيده، لخلوف فم الصائم أطيب عند الله من ريح المسك، يترك طعامه وشرابه وشهوته من أجلي. الصيام لي، وأنا أجزي به، والحسنة بعشرة أمثالها».

یعنی: «‌هر عمل و رفتاری‌که انسان انجام می‌دهد، برای خودش می‌باشد، مگر روزه‌، که آن برای من می‌باشد و من خود بدان پاداش می‌دهم. روزه از معاصی و گناهان جلوگیری می‌کند. پس هرگاه یکی از شما روزه باشد، از بدگوئی و سخن ناشایست و از فریاد کشیدن و رفتار سفیهانه‌، اجتناب ورزد. اگر کسی به وی فحش و ناسزا گفت یا با وی به نزاع برخاست‌، به وی پاسخ ندهد. بلکه دوبار بگوید: من روزه هستم. سوگند بدانکس که جان محمد در دست او است‌، بوی بد دهان روزه‌دار، که در اثر روزه پدید می‌آید، در روز رستاخیز به نزد خداوند، خوشبوتر از رایحه مشک است. روزه‌دار، دو شادی دارد که دیگران ندارند: یکی بهنگام افطار، که بسیار شادمان است و دیگری وقتی‌که خدای خویش را ملاقات می‌کند از نتیجه روزه‌اش شادمان است».

و در روایت بخاری و ابی‌داود حدیث فوق بدینگونه آمده است: «... او خوردنی و نوشیدنی و آرزوی نفسانی خویش را بنا بدستور من ترک‌ کرده است روزه برای من است و من خود بدان پاداش می‌دهم و پاداش هر نیکی را ده برابر می‌دهم».

2- از سهل بن سعد روايت است که پيامبر صلی الله علیه وسلم  فرمود: ‏«إن في الجنة بابا يقال له الريان يدخل منه الصائمون يوم القيامة لايدخل منه أحد غيرهم يقال: أين ‏الصائمون؟ فيقومون لايدخل منه أحد غيرهم، فإذا دخلوا أغلق فلم يدخل منه أحد». بخاری (1896)،  مسلم (1152).

یعنی: «بهشت، دروازه اي دارد كه به آن، ريان مي گويند. روز قيامت، فقط روزه داران از آن دروازه، وارد (بهشت) مي شوند. و غير از آنها كسي ديگر از آن، وارد نمي شود. (روز قيامت) ندا داده مي شود كه كجايند روزه داران؟ پس آنها برمي خيزند و غير از آنها كسي ديگر، وارد نمي شود. پس از اينكه روزه داران وارد مي شوند، در بسته مي شود و هيچ كس ديگري از آن، وارد نمي شود».

اين لفظ بخاري است، ترمذي ابن ماجه و نسائي اين حديث را با عبارتي مشابه عبارت بخاري و با اضافاتي روايت کرده‌اند. ترمذی (762)، ابن ماجه (1640)، نسائی (168/4).

3- از ابوسعید خدری روایت است‌ که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «لا يصوم عبد يوما في سبيل الله الا باعد الله بذلك اليوم النار عن وجهه، سبعين خريفا».

یعنی: «‌هرکس یک روز را در راه خداوند رو‌زه بگیرد، خداوند به پاداش آن روز، هفتاد سال عذاب دوزخ را از او دور می‌سازد». بخاری و مسلم (1153) و دیگر محدثین بجز ابوداود آنرا نقل کرده‌اند.

4- از ابوامامه روایت است که گفت: من به خدمت پیامبر صلی الله علیه وسلم رفتم وگفتم: مرا به کاری راهنمائی کنید که مرا به بهشت برساند. او فرمود: «عليک بالصوم فإنه لا عدل له، ثم أتيته الثانية، فقال: عليک بالصيام». علامه البانی در "صحيح النسائي" (2222) حدیث را صحیح دانسته است.

یعنی: «بر تو باد، که روزه بگیری‌، چرا که هیچ عملی بپای آن نمی‌رسد، سپس بار دیگر به حضور او رفتم که فرمود: بر تو بادکه روزه بگیری».

5- از عبدالله بن عمرو رضی الله عنه روایت است که: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «الصيام والقرآن يشفعان للعبد يوم القيامة، يقول الصيام أي رب منعته الطعام والشهوات، بالنهار، فشفعني به. و يقول القرآن: منعته النوم بالليل، فشفعني فيه فيشفعان». أحمد شاكر در تحقیق بر"مسند أحمد" (10/118) گفته: اسناد آن حسن است. البانی در "صحيح الجامع" (3882) حدیث را صحیح دانسته ولی راوی آن «عبدالله بن عمرو بن العاص» است.

یعنی: «روزه و قرآن کریم برای بنده فرمانبردار خداوند، در روز رستاخیز شفاعت می‌کنند: روزه می‌گوید: ای پروردگارا من در روز او را از خوردنی و آرزوهای نفسانی باز داشته‌ام بنابراین شفاعت مرا درباره او بپذیر و قرآن‌ کریم می‌گوید: من در شب او را از خواب باز داشته‌ام و او شب قرآن می‌خواند، بنابراین شفاعت مرا درباره او بپذیر و خداوند شفاعت آنها را می‌پذیرد».

6- افطار دادن روزه دار در ماه رمضان مستحب است؛ به دلیل حدیث زید بن خالد جهنی رضی الله عنه که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «َمنْ فَطَّرَ صَائِمًا كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ، غَيْرَ أَنَّهُ لا يَنْقُصُ مِنْ أَجْرِ الصَّائِمِ شَيْئًا‏». ترمذي (807) وابن ماجه (1746) و ألباني در "صحيح الترمذي" (647) آنرا صحیح دانسته است.

یعنی: «هرکس روزه داری را افطار دهد همانند اجر (روزه) او می برد، بدون آنکه از اجر روزه دار چیزی کم شود».

اینها مجموعه ای از روایات و احادیث صحیح و ضعیف بودند که تقدیم خوانندگان گرامی شد، امید است که شما ای برادر و خواهر مسلمانم! همیشه مراقب اعتقادات و افکار صحیح اسلامی خود باشید، و از آن همانند یک گوهر ناب محافظت کنی تا مبادا بر اثر دستبرد منحرفان و گمراهان این گوهر ناب از دستت برود. و قطعا یکی از راههای دستبرد گمراهان و مبتدعان؛ استناد به احادیث ضعیف و دروغین و ترویج آنهاست، چرا که احادیث صحیح نمی تواند بدعت و انحراف آنها را توجیه و شرعی نشان دهد، از اینرو ناچارند به سمت احادیث نادرست و جعلی روی آورند و همیشه امیدوارند که بعضی از مردمی که با آن روایات آشنایی ندارند در دام شبهات و یا خواسته های آنها بیافتند.

پس توصیه ما این است که هرگاه حدیثی را شنیدید و یا در کتابی خواندید، حتما از منبع حدیث آگاه شوید و آنگاه تحقیق کنید که آیا متخصصین و حدیث شناسان متبحر، آن حدیث را صحیح دانسته اند یا خیر؟ برای رسیدن به این امر مهم سعی کنید کتابهایی را مطالعه نمایید که احادیث مورد استناد را مشخص کرده باشد که آیا صحیح هستند یا ضعیف یا دروغ؟ که اصطلاحا به این نوع کتابها؛ کتابهای تخریج شده گویند. پس کتابهایی بخوانید که احادیث متن کتاب تخریج شده باشد.

البته هرگاه حدیثی را یافتید که آدرس صحیح بخاری یا مسلم و یا متفق علیه داده بود، بدانید که آن حدیث صحیح است، و نیازی به تحقیق نیست، اما دیگر احادیث همگی نیاز به بررسی دارند، مانند احادیث روایت شده از سنن اربعه (نسائی، ابوداود، ترمذی و ابن ماجه) و دیگران..

وصلى الله وسلم على نبينا محمد و علی آله وصحبه و أتباعه إلی یوم الدین

تهیه و ترجمه: محمد عبدالطیف. ‏