قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره علق

مکی و 19 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 19-1:
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِی خَلَقَ بخوان به نام پروردگارت که بیافرید
خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ، آدمی را از لخته خونی بیافرید
اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ بخوان ، و پروردگار تو ارجمندترین است
الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ خدایی که به وسیله قلم آموزش داد ،
عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ به آدمی آنچه را که نمی دانست بیاموخت
كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیطْغَى حقا که آدمی نافرمانی می کند ،
أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى هر گاه که خویشتن را بی نیاز بیند
إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى ، هر آینه بازگشت به سوی پروردگار توست
أَرَأَیتَ الَّذِی ینْهَى آیا دیدی آن کس را که منع می کند
عَبْدًا إِذَا صَلَّى بنده ای را که نماز می خواند ?
أَرَأَیتَ إِن كَانَ عَلَى الْهُدَى چه می بینی اگر آن مرد بر طریق هدایت باشد ?
أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى یا به پرهیزگاری فرمان دهد ?
أَرَأَیتَ إِن كَذَّبَ وَتَوَلَّى چه می بینی اگر تکذیب کند و رویگردان شود ?
أَلَمْ یعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یرَى آیا ندانسته است که خدا می بیند ?
كَلَّا لَئِن لَّمْ ینتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِیةِ حقا ، که اگر باز نایستد موی پیش سرش را می گیریم و می کشیم ،
نَاصِیةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ موی پیش سر دروغگوی خطاکار را
فَلْیدْعُ نَادِیه پس همدمان خود را بخواند
سَنَدْعُ الزَّبَانِیةَما نیز کارگزاران دوزخ را فرا می خوانیم
كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ نه ، هرگز ، از او پیروی مکن و سجده کن و به خدا نزدیک شو.
این اولین سوره قرآن است که بر پیامبر خدا (ص) نازل شده است. این سوره در آغاز دوران نبوت وقتی که پیامبر نمی دانست کتاب و ایمان چیست نازل شده است . پس در این وقت جبرئیل علیه السلام رسالت را برای او آورد و به او فرمان داد که بخواند، پیامبر عذر خواست و فرمود:من خواننده نیستم. سپس خداند نازل فرمود:« اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِی خَلَقَ» بخوان به نام پروردگارت که همه جهانیان را آفریده است.
« خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ» سپس به طور ویژه از میان آفریده ها به موضوع آفرینش انسان پرداخت و آغاز آفرینش انسان را که خون بسته ای آفریده شده است ذکر نمود. پس کسی که انسان را آفریده و به تدبیر او پرداخته است باید امرونهی کند و امر ونهی با فرستادن پیامبران و نازل کردن کتاب ها انجام می شود. بنابراین بعد از امر به خواندن، آفرینش انسان را بیان کرد.
پس فرمود:« اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ» بخوان و پروردگارت بس گرامی است و دارای صفات بسیار است. جود و احسان او فراوان می باشد، و از بزرگواری و احسان او این است که انواع دانش ها را به انسان آموخته است .
« الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ» خداوند انسان را از شکم مادرش بیرون آورد در حالی که هیچ چیزی نمی دانست و برایش شنوایی و بینایی و دل قرار داد و اسباب دانش را برای او فراهم کرد پس به انسان قرآن و حکمت آموخت و به وسیله ی قلم به او چیزهایی آموخت قلمی که با آن دانش ها و حقوق ثبت می گردند و به وسیله ی آن برای مردم نامه نوشته می شود. پس خدا را ستایش می کنیم. خداوندی که نعمت هایی به بندگان داده است که توان شکرگزاری آن را ندارند. سپس با توانگر کردن آن ها و روزی فراوان بر آن ها منّت گذارده است.
ولی انسان به سبب نادانی و ستمگری اش وقتی خود را بی نیاز ببیند سرکشی می نماید و از پذیرفتن هدایت سرباز می زند و فراموش می کند که به سوی پروردگارش بازخواهد گشت. بلکه گاهی به جایی می رسد که هدایت را رها می کند و دیگران را به ترک گفتن آن فرا می خواند. بنابراین از نماز خواند که بهترین اعمال ایمان است جلوگیری می کند. خداوند متعال به این سرکش متجاوز می فرماید:
« أَرَأَیتَ إِن كَانَ عَلَى الْهُدَى؛ أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى» ای کسی که بنده من را وقتی که نماز می گزارد باز می داری! به من بگو بنده نمازگزار که بر هدایت و شناخت حق و عمل کردن به آن است و دیگران را به پرهیزگاری امر می کند شایسته است بازداشته شود؟ آیا بازداشتن او بزرگترین مخالف با خدا و مبارزه با حق نیست؟ کسی از این اعمال نیک نهی می کند که خودش بر هدایت نیست و دیگران را به آنچه که خلاف پرهیزگاری است فرمان می دهد.
« أَرَأَیتَ إِن كَذَّبَ وَتَوَلَّى؛ أَلَمْ یعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یرَى» اگر بازدارنده حق را تکذیب کند و از فرمان الهی روی برتابد آیا از خداوند و کیفر او نمی ترسد؟ آیا نمی داند که خداوند آنچه را که او انجام می دهد می بیند؟ سپس خداوند او را تهدید کرد و فرمود:« لَئِن لَّمْ ینتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِیةِ» اگر از آنچه می گوید و انجام می دهد بازنیاید به شدّت پیشانی او را خواهیم کشید، و سزاوار چنین چیزی می باشد، چون آن « نَاصِیةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ» پیشانی دروغگوی پرهیزگار است و در گفته هایش دروغ می گوید و کارهایش اشتباه و گناه است.
« فَلْیدْعُ نَادِیه» کسی که عذاب بر او قطعی گردیده باید اهل مجلس و یاران و اطرافیانش را فرابخواند تا او را در رفع بلایی که بر وی فروده آمده یاری نمایند. « سَنَدْعُ الزَّبَانِیةَ» و ما هم نگهبانان جهنم را برای فروگرفتن و کیفر دادن او فرا می خوانیم. پس باید دید که از دو گروه کدام یک قوی تر و تواناتر است؟ پس این است حالات کسی که نهی می کند و بازمی دارد و این است کیفر او.
اما کسی که از عبادت بازداشته می شود خداوند به او فرمان می دهد که به این نهی کننده گوش ندهد و از نهی او اطاعت نکند. پس فرمود:« كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ » از او اطاعت مکن چون او جز به آنچه که زیان و ضرر هر دو دنیا است فرمان نمی دهد و برای پروردگارت سجده کن و با سجده و انواع عبادت ها خود را به او نزدیک گردان چون همه این ها انسان را به رضایت خدا نزدیک می نماید.
و این هر نهی کننده ای از خیر و هر آن که از آن نهی شده است شامل می گردد. گرچه این در مورد ابوجهل نازل شده است، وقتی که پیامبر خدا را از نماز خواندن نهی کرد و پیامبر را شکنجه و آزار داد.
پایان تفسیر سوره علق

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com