قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره ضحی

مکی و 11 آیه است.

بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 11-1:
وَالضُّحَى سوگند به آغاز روز ،
وَاللَّیلِ إِذَا سَجَى و سوگند به شب چون آرام و در خود شود ،
مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى که ، پروردگارت تو را ترک نکرده و بر تو خشم نگرفته است
وَلَلْآخِرَةُ خَیرٌ لَّكَ مِنَ الْأُولَى هر آینه آخرت برای تو بهتر از دنیاست.
وَلَسَوْفَ یعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى به زودی پروردگارت تو را عطا خواهد داد تا خشنود شوی.
أَلَمْ یجِدْكَ یتِیمًا فَآوَى آیا تو را یتیم نیافت و پناهت داد ?
وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى آیا تو را گمگشته نیافت و هدایتت کرد ?
وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى آیا تو را درویش نیافت و توانگرت گردانید ?
فَأَمَّا الْیتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ پس یتیم را میازار ،
وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ و گدا را مران ،
وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ و از نعمت پروردگارت سخن بگوی.
خداوند به روشنایی روز به هنگام چاشت و به تاریکی شب که همه جا را فرا می گیرد سوگند می خورد که به پیامبرش(ص) توّجه دارد. پس فرمود:« مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ» پروردگارت تو را مورد توجه و عنایت قرار داده و رها و فراموش نکرده است بلکه همواره تو را به بهترین و کامل ترین صورت پرورش می دهد و مقام تو را بالا می برد.
« وَمَا قَلَى» و خداوند از وقتی که تو را دوست داشته هیچ گاه از تو متنفر نشده است . و نفی این به مثابه ی ضد آن است ، و نفی محض، مدح به حساب نمی آید مگر اینکه متضمن ثبوت کمال باشد، و حالت و وضعیت گذشته و حال پیامبر (ص) کامل ترین حالت می باشد؛ خداوند او را دوست داشته و به این دوستی و محبت ادامه داده است و او را از پلّه های کمال بالا برده و همواره به او توجه داشته است. و اما نسبت به وضعیت آینده ی ایشان فرمود:« وَلَلْآخِرَةُ خَیرٌ لَّكَ مِنَ الْأُولَى» یعنی تمامی حالت های آینده ی تو از گذشته بهتر است. و پیامبر همچنان مقامش بالا می رفت و خداوند دین او را قدرت می داد و او را بر دشمنانش پیروز می گرداند و حالات او را سامان می داد تا این که چشم از جهان فرو بست و به مقام و حالتی رسیده بود و به آرامش و سرور فضایل و نعمت هایی دست یافته بود که گذشتگان و آیندگان به آن نرسیده اند.
و در آخرت نیز خداوند فضایل و نعمت هایی به او خواهد داد که به هیچ احدی نخواهد داد . بنابراین فرمود:« وَلَسَوْفَ یعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى» و پروردگارت آن قدر به تو نعمت خواهد داد که خشنود می گردی، نعمتی که خداوند به او می دهد فقط با این جمله کامل و فراگیر قابل تغییر است.
سپس خداوند از حالات ویژه ی پیامبر و منتی که خداوند بر او نمود خبر داد، و فرمود:« أَلَمْ یجِدْكَ یتِیمًا فَآوَى» آیا یتیم نبودی که خداوند تو را جای داد؟! پیامبر پدر و مادرش را از دست داده بود و خداوند او را تحت کفالت پدربزرگش عبدالمطلب قرار داد سپس وقتی عبدالمطلب درگذشت، عمویش ابوطالب سرپرستی او را به عهده گرفت تا این که خداوند با یاری خویش و مومنان او را کمک کرد.
« وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى» و تو در حالی بودی که کتاب و ایمان را نمی دانستی پس خداوند آنچه را نمی دانستی به تو آموخت و تو را بر انجام بهترین کارها و رفتارها توفیق داد. « وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى» و تو فقیر بودی و خداوند تو را به وسیله فتح شهرها و برخوردار نمودن از خراج آن ها ثروتمند کرد. پس کسی که این کمبودها را از تو دور کرده است هر عیب و کمبودی را از تو دور خواهد کرد.
پس در مقابل کسی که تو را توانگر ساخته و جایت داده و یاری ات کرده و هدایتت نموده است سپاسگزار باش. بنابراین فرمود:« فَأَمَّا الْیتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ» با یتیم بدرفتاری مکن و او را گرامی بدار و آنچه برایت میّسر است به او ببخش و با او چنان رفتار کن که دوست داری بعد از مرگ خود با پسرت آن گونه رفتار شود.
« وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ» و با سخن و اخلاق تند با گدا برخورد مکن و آنچه در توان داری به او بده، یا به خوبی او را برگردان. وکسی که گدایی می کند و مال می خواهد و کسی که دانش می جوید در این داخل هستند، بنابراین معلم باید با دانش آموز رفتار خوبی داشته باشد و او را گرامی بدارد و با مهربانی با او رفتار نماید چون مهربانی با دانش آموز او را یاری می کند تا به هدفش برسد و بزرگداشت کسی است که برای نفع بندگان و آبادی تلاش می نماید.
« وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ » و نعمت های پروردگارت را که شامل نعمت های دینی و دنیوی می شود بازگو کن. یعنی خداوند را به خاطر نعمت های دینی و دنیوی ستایش کن و به صورت ویژه از آنها سخن بگو اگر در سخن گفتن از آنها مصلحتی بود،و اگر مصلحتی در کار نبود به طور عام به آنها اشاره کن، چون بازگو کردن نعمت ها ، انگیزه شکرگزاری را تقویت کرده و باعث می شود تا دل آدمی کسی را که نعمت ها را داده است دوست بدارد. چون دل آدمی بر محبت کسی سرشته است که با او احسان کند.
پایان تفسیر سوره ضحی

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com