قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره أعلی

مکی و 19 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 19-1:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى نام پروردگار بزرگ خویش را به پاکی یاد، کن
الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى آن که آفرید و درست اندام آفرید
وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى آن که اندازه معین کرد سپس راه نمود
وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى آن که چراگاهها را رویانید، ،
فَجَعَلَهُ غُثَاء أَحْوَى سپس خشک و سیاه گردانید
سَنُقْرِؤُكَ فَلَا تَنسَى زودا که برای تو بخوانیم ، مباد که فراموش کنی
إِلَّا مَا شَاء اللَّهُ إِنَّهُ یعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یخْفَى مگر آنچه خدا بخواهد اوست که آشکارا و نهان را می داند
وَنُیسِّرُكَ لِلْیسْرَى و تو را به کیش آسان توفیق دهیم
فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَى اگر پند دادنت سود کند ، پند ده
سَیذَّكَّرُ مَن یخْشَى آن که می ترسد ، پند می پذیرد
وَیتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى بدبخت از آن دوری می گزیند :
الَّذِی یصْلَى النَّارَ الْكُبْرَى آن که به آتش بزرگ جهنم در افتد ،
ثُمَّ لَا یمُوتُ فِیهَا وَلَا یحْیى و در آنجا نه بمیرد و نه زنده باشد
قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى هر آینه پاکان رستگار شدند ،
وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى آنان که نام پروردگار خود را بر زبان آوردند و نماز گزاردند
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا آری ، شما زندگی این جهان را بر می گزینید ،
وَالْآخِرَةُ خَیرٌ وَأَبْقَى حال آنکه آخرت بهتر و، پاینده تر است
إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولَى این سخن در صحیفه های نخستین است
صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى صحیفه های ابراهیم و موسی
خداوند متعال به تسبیح خود فرمان می دهد که متضمن ذکر و عبادت برای او و کرنش در برابر شکوه و بزرگی اش می باشد. این تسبیح، تسبیحی باشد که شایسته عظمت خداوند باشد، به این صورت که نام های نیکوی او یاد شوند، نام هایی نیکویی که به سبب معانی نیکو و عظیمی که دارند بر هر نامی برتری دارند.
نیز کارهای خداوند باید یاد شوند. از جمله کارهایش این است که او « خَلَقَ فَسَوَّى» همه مخلوقات را آفریده و آفرینش آن ها را محکم و زیبا نموده است . « وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى» خداوند همه چیز را اندازه گیری کرده و همه مخلوقات را به اندازه راه نموده است. این هدایتِ عام است که هر مخلوقی را به آنچه صلاح او در آن است هدایت کرده است. نعمت های دنیوی از زمره هدایت مذکور می باشند. بنابراین فرمود:« وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى» و کسی که از آسمان آبی فرستاد و به وسیله آن انواع گیاهان و علف های زیادی می روید که مردم و چهارپایان و همه حیوانات از آن می خورند.
سپس بعد از آنکه مدت زمانی را به پایان برد که خداوند مقرر نموده بود در آن مدت زمان تر و تازه باشد، آن را درهم پیچید و « فَجَعَلَهُ غُثَاء أَحْوَى» آنگاه آن را سیاه و خشک گردانید.
و نعمت های دینی هم از زمره ی هدایت مذکور می باشند. بنابراین به اساس و اصل همه نعمت های دینی که قرآن است اشاره کرد و فرمود:« سَنُقْرِؤُكَ فَلَا تَنسَى» کتابی را که بر تو وحی نموده ایم محافظت می کنیم و آن را در دل تو جای می دهیم و تو از آن چیزی را فراموش نخواهی کرد.
این مژده بزرگی از جانب خداوند به بنده و پیامبرش(ص) است مبنی بر این که خداوند دانشی به او می دهد که آن را فراموش نمی کند.
« إِلَّا مَا شَاء اللَّهُ» مگر آنچه که حکمت الهی اقتضا کند که آن را فراموش کنی .« إِنَّهُ یعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یخْفَى» و خداوند پیدا و پنهان را می داند و آنچه را که مصلحت بندگانش می باشد می داند. بنابراین هرآنچه بخواهد به عنوان شریعت مقرر می دارد و به آن فرمان می دهد.
« وَنُیسِّرُكَ لِلْیسْرَى» این نیز مژده ای دیگر است که خداوند همه کارهای پیامبرش را آسان می گرداند و آئین و شریعت او را سهل و ساده می نماید.
« فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَى» به شریعت الهی و آیات او پند بده اگر پند مورد قبول واقع گردد، و موعظه و اندرز بگو اگر کسی گوش کند، خواه از پند دادن تمام هدف آن برآورده شود یا برخی از آن برآورده گردد. مفهوم آیه این را می رساند که اگر پند دادن سودمند نباشد به این صورت که پند دادن به شر و بدی بیفزاید یا از خیر و خوبی بکاهد در این صورت نباید پند داد. و پند دادن مردم را به دو گروه تقسیم می کند؛ کسانی که استفاده می برند و کسانی که استفاده نمی برند.
کسانی که از پند استفاده می برند آن هایی هستند که از خداوند می ترسند و هرگاه انسان بداند که خداوند او را به خاطر کارهایی که کرده است مجازات می کند، و از کیفر او بهراسد، از آنچه خداوند را ناخشنود می نماید دوری می کند و برای انجام دادن کارهای خوب تلاش می نماید.
« وَیتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ؛ الَّذِی یصْلَى النَّارَ الْكُبْرَى» و اما کسانی که از پند بهره نمی برند بدبخت ترین افرادی هستند که وارد بزرگ ترین آتش می شوند و با آن می سوزند.
« ثُمَّ لَا یمُوتُ فِیهَا وَلَا یحْیى» آنان عذاب دردناکی می بینند که هیچ گونه استراحت و آرامشی ندارد. تا جایی که آن ها آرزوی مرگ می کنند اما مرگ به سراغ شان نمی آید. همان طور که خداوند متعال می فرماید:« لَا یُقضَی عَلَیهِم فَیَمُونُوا وَلَا یُخَفَّفُ عَنهُم مِّن عَذَابِهَا» نه می میرند و نه از عذابشان کاسته می گردد.
« قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى» هرکس که خودش را پاکیزه کند و خویشتن را از شرک ورزیدن و ستمگری و رفتارهای زشت پاک دارد قطعا رستگار است. « وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» و به ذکر پروردگارش مشغول شود و قلبش با ذکر او اُنس بگیرد چنین کسی کارهایی می کند که خداوند را خشنود گرداند به خصوص نماز می خواهند که نماز ترازوی ایمان است. کسانی است که « تَزَكَّى؛ فَصَلَّى» را این گونه تفسیر کرده اند: « زکات فطریه بدهد و نماز عید بخواند» . گرچه این مفهوم را نیز شامل می شود اما معنی آیه تنها این نیست.
« بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا» اما شما زندگانی دنیا را بر آخرت مقدم می دارید و نعمت از بین رونده و ناخوشِ آن را بر می گزینند و آخرت را رها می کنید. « وَالْآخِرَةُ خَیرٌ وَأَبْقَى» در حالی که آخرت از هر نظر از دنیا بهتر و ماندگارتر است. چون آخرت سرای جاودانگی و بقاست و دنیا سرای فنا و نابودی است. پس مومنِ عاقل بهتر را رها نمی کند و زشت تر را بر نمی گزیند و آرامش و راحتیِ همیشگی را به خاطر لذت و شادمانی آنی از دست نمی دهد.پس محّبت دنیا و ترجیح دادن آن بر آخرت اساس هر اشتباهی است.
« إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولَى؛ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى» امر نیکو و اخبار خوبی که در این سوره مبارکه برایتان بیان شد منحصر به این کتاب آسمانی نیست بلکه در کتاب های پیشین هم آمده است از جمله کتاب های ابراهیم و موسی که بعد از محمّد بزرگ ترین و شریف ترین پیامبران هستند. پس این ها فرامینی است که در هر شریعتی آمده اند چون به منافع هر دوجهان بر می گردند و این اوامر در هر زمان و مکانی صلاح و منفعت آدمی را تامین می کنند.
پایان تفسیر سوره أعلی

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com