قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره إنشقاق

مکی و 25 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 15-1:
إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ چون آسمان شکافته شود ،
وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ و به فرمان ، پروردگارش گوش دهد و حق بود که چنین کند
وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ و چون زمین منبسط شود ،
وَأَلْقَتْ مَا فِیهَا وَتَخَلَّتْ و هر چه را که در درون دارد بیرون افکند و تهی گردد ،
وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ و به فرمان پروردگارش گوش دهد و حق بود که چنین کند.
یا أَیهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِیهِ ای انسان ، تو در راه پروردگارت رنج فراوان می کشی ، پس پاداش آن ، راخواهی دید
فَأَمَّا مَنْ أُوتِی كِتَابَهُ بِیمِینِهِهر کس که نامه اش را به دست راستش دهند ،
فَسَوْفَ یحَاسَبُ حِسَابًا یسِیرًا زودا که آسان از او حساب کشند ،
وَینقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا و شادمان نزد کسانش بازگردد
وَأَمَّا مَنْ أُوتِی كِتَابَهُ وَرَاء ظَهْرِهِاما هر کس که نامه اش از پشت سر داده شود ،
فَسَوْفَ یدْعُو ثُبُورًا زودا که بگوید : وای بر من که هلاک شدم
وَیصْلَى سَعِیرًا و به آتش افروخته در آید
إِنَّهُ كَانَ فِی أَهْلِهِ مَسْرُورًا او در دنیا نزد کسانش شادمان زیسته بود
إِنَّهُ ظَنَّ أَن لَّن یحُورَ و می پنداشته است که هرگز باز نخواهد گشت
بَلَى إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِیرًا آری پروردگارش او را می دیده است.
خداوند با بیان آنچه در روز قیامت رخ می دهد و تغییراتی که در اجرام بزرگ روی می دهد می فرماید:« إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ» آن گاه که آسمان ها می شکافد و از همدیگر جدا می شود و ستارگان پخش و پراکنده می گردند و ماه و خورشید بی نور و تاریک می شوند.
« وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا» و به فرمان پروردگارش گوش فرا می دهد، « وَحُقَّتْ» و سزاوار چنین کاری هم می باشد، چو ن آسمان مسخّر و تحت تدبیر و فرمانروایی خداوند بزرگ است و هرچه به آن دستور دهد سرپیچی نمی کند و با فرمان خدا وند مخالفت نمی نماید.
« وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ» و هنگامی که زمین به لرزه و تکان در می آید و کوههای آن از بین می روند و نشانه ها و ساختمان هایی که روی آن هست نابود می گردند و خداوند آن را چون سفره پهن می کند و بسیار گسترده می گردد و همه مردم را با وجود اینکه خیلی زیاد هستند در خود جای می دهد، پس آن گاه زمین به میدانی صاف و هموار که هیچ فراز و نشیبی ندارد تبدیل می شود.
«وَأَلْقَتْ مَا فِیهَا وَتَخَلَّتْ» و در روز قیامت مردگان و خزانه هایی که در زمین است بیرون انداخته می شوند و زمین خالی می گردد. در آن روز در صور دمیده می شود ، آن گاه مردگان از گورها بیرون می آیند و گنج های زمین نیز بیرون می آید و چون توده ای بزرگ روی هم انباشته می شود و مردم آن ها را می بینند و حسرت می خورند که چرا برای به دست آوردن چنین چیزهایی از یکدیگر پیشی می گرفته اند.
« یا أَیهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِیهِ» ای انسان! تو همواره به سوی خداوند رهسپاری و به اوامر و نواهی او عمل می کنی و خودت را با انجام خیر یا شر به سوی او نزدیک می کنی سپس در روز قیامت او را ملاقات خواهی کرد و پاداش همه کارها را خواهی دید. پس اگر خوشبخت باشی با فضل خود با تو رفتار خواهد کرد و اگر بدبخت باشی دادگرانه به تو سزا خواهد داد.
بنابراین تفصیل جزا را بیان کرد و فرمود کسی که نامه اعمالش به دست راستش داده شود و آنان اهل سعادت هستند با او حسابی ساده و آسان خواهد شد. و حساب آسان این است که بنده به گناهانش اعتراف می کند و گمان می برد که دیگر هلاک شده است اما خداوند می گوید گناهانت را در دنیا پوشاندم و امروز نیز می پوشانم.
« وَینقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا» و شادمان و مسرور به سوی خانواده اش در بهشت برمی گردد و شاد و مسرور است چون از عذاب نجات یافته و به پاداش دست یازیده است. اما کسی که نامه ی اعمالش به دست چپ وی از پشت سر داده شود از خواری و رسوایی و از زشتی کارهایی که در نامه اعالش ثبت شده و از آن توبه ننموده است هلاکت و نابودی خود را می طلبد.
« وَیصْلَى سَعِیرًا» آتش سوزان دوزخ او را از هر سو احاطه می کند و عذاب داده می شود. این بدان خاطر است که او در میان خ انواده خود شادمان بود و « ظَنَّ أَن لَّن یحُورَ» آری! به سوی پروردگارش برخواهد گشت و پروردگارش به او بینا بود. پس هیچ گاه او را بیهوده رها نخواهد کرد بلکه او را امرو نهی می کند. تا پاداش یا عذاب ببیند.
آیه ی 25-16:
فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ پس به شفق سوگند می خورم ،
وَاللَّیلِ وَمَا وَسَقَ و سوگند به شب و هر چه را فرو پوشد ،،
وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ و سوگند به ماه چون فروغش کامل شود ،
لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ که به حالی بعد از حال دیگر تحول خواهید یافت
فَمَا لَهُمْ لَا یؤْمِنُونَ چه می شودشان که ایمان نمی آورند ?
وَإِذَا قُرِئَ عَلَیهِمُ الْقُرْآنُ لَا یسْجُدُونَ و چون قرآن بر آنها خوانده شود سجده نمی کنند ?
بَلِ الَّذِینَ كَفَرُواْ یكَذِّبُونَ بلکه ، کافران تکذیب می کنند
وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یوعُونَ و خدا به آنچه در دل دارند آگاه است
فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ پس آنان را به عذابی دردآور بشارت ده ،
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیرُ مَمْنُونٍ مگر آنان که ایمان آورده اند و کارهای شایسته کرده اند که پاداششان را پایانی نیست.
در این جا خداوند به نشانه های شب سوگند خورده است؛ به شفق که باقیمانده نور و روشنایی خورشید و آغازگر شب است. « وَاللَّیلِ وَمَا وَسَقَ» سوگند به شب و همه آنچه از حیوانات و غیره که فرا می گیرد. « وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ» سوگند به ماه چون کامل می شود. خداوند به ماه در حالت کامل بودنش قسم یاد می کند، زیرا در این حالت صورت و ظاهر آن از بقیه ی حالت هایش زیباتر است و منافعش نیز بیشتر است. و آنچه که بر آن قسم یاد شده عبارت است از « لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ» شما ای انسان ها! مراحل و حالات مختلفی را طی می کنید؛ از نطفه به خونی بسته و از خون بسته به تکه ای گوشت تبدیل می شوید تا این که روح در شما دمیده می گردد.
سپس دوران نوزادی و بعد دوران کودکی را پشت سر می گذرانید سپس به سن تکلیف و امر و نهی می رسید. و سپس خواهید مرد و بعد از مرگ زنده می شوید و سزا و جزای اعمال خود را خواهید دید. این مراحل مختلفی است که بر انسان می گذ رد و این مراحل دال بر این است که تنها خداوند معبود و یکتاست و او طبق حکمت و رحمت خویش به تدبیر بندگان می پردازد، و بنده نیازمند و ناتوان است و تحت تدبیر خداوندِ توانای مهربان قرار دارد.
با وجود این بسیاری از مردم ایمان نمی آورند و هنگامی که قرآن بر آنان خوانده شود کرنش نمی کنند و از اوامر و نواهی قرآن اطاعت نمی کنند. « بَلِ الَّذِینَ كَفَرُواْ یكَذِّبُونَ » بلکه کافران تکذیب می کنند. یعنی بعد از آن که حق برایشان روش شده است با آن مخالفت می کنند.
پس ایمان نیاوردن این ها و اطاعت نکردنشان از قرآن چیز عجیبی نیست چون کسی که حق را از روی عناد تکذیب می کند چاره ای برای هدایتش نیست.
« وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یوعُونَ» و خداوند رازهایی را که ایشان پنهان می دارند بهتر می داند و به کارهای پنهان و آشکارشان آگاه است و آنان را به سزای اعمالشان می رساند. بنابراین فرمود:
« فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ» بشارت بدان جهت بشارت نامیده شده است چون آثار آن در پوست و چهره نمایان می گردد . این است حالت بیش تر مردم؛ قرآن را تکذیب می کنند و به آن ایمان نمی آورند.
« إِلَّا الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیرُ مَمْنُونٍ » اما برخی از مردم هستند که خداوند آن ها را هدایت کرده است. پس ایشان به خدا ایمان آورده و آنچه را که پیامبران آورده اند پذیرفته اند. پس ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند و ایشان پاداشی پایان ناپذیر دارند بلکه پاداش آن ها همیشگی است و آن چیزهایی است که هیچ چشمی تاکنون آن ها را ندیده و هیچ گوشی اخبار آن را نشنیده و تصّور آن به دل هیچ انسانی خطور نکرده است.
پایان تفسیر سوره انشقاق

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com