قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره مرسلات

مکی و 50 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 15-1:
وَالْمُرْسَلَاتِ عُرْفًا سوگند به بادهایی که از پی هم می آیند ،،
فَالْعَاصِفَاتِ عَصْفًا و سوگند به بادهای سخت وزنده ،
وَالنَّاشِرَاتِ نَشْرًا و سوگند به بادهای باران آور ،
فَالْفَارِقَاتِ فَرْقًا و سوگند به آنها که حق را از باطل جدا می کنند ،
فَالْمُلْقِیاتِ ذِكْرًا و سوگند به آنها که یاد خدا را می آموزند :
عُذْرًا أَوْ نُذْرًا تمام کردن حجت را ، یا بیم کردن را ،
إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ که آنچه به شما وعده داده اند واقع خواهد شد
فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ پس آنگاه که ستارگان ، خاموش شوند
وَإِذَا السَّمَاء فُرِجَتْ و آنگاه که آسمان بشکافد ،
وَإِذَا الْجِبَالُ نُسِفَتْ و آنگاه که کوهها پراکنده گردند ،
وَإِذَا الرُّسُلُ أُقِّتَتْ و آنگاه که پیامبران را وقتی معین شود
لِأَی یوْمٍ أُجِّلَتْ برای چه روزی معین شود ?
لِیوْمِ الْفَصْلِ برای روز فصل
وَمَا أَدْرَاكَ مَا یوْمُ الْفَصْلِ و چه دانی که روز فصل چیست ?
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
خداوند متعال برای زنده شدن از مرگ، و جزا یافتن در برابر اعمال به فرشتگانی سوگند خورده است که پیام آور خوشی و خوبی هستند، و آنان فرشتگانی می باشند که خداوند آنان را به منظور اجرای امور تقدیری و شرعی و تدبیر جهان و انزال وحی بر پیامبرانش روانه می کند. « وَالْمُرْسَلَاتِ عُرْفًا» یعنی فرشتگانی که با خوبی و حکمت و مصلحت فرستاده شده اند نه برای امور بد و بیهوده.
« فَالْعَاصِفَاتِ عَصْفًا» خداوند به عاصفات هم سوگند یاد می کند و آن فرشتگانی هستند که خداوند آن ها را می فرستد. آنان را در انجام دادن اوامر خ ودش به سرعتی مانند سرعت تندباد توصیف کرده است. یا منظور از «عاصفات» بادهای شدید است که به سرعت می ورزند.
« وَالنَّاشِرَاتِ نَشْرًا» نیز به «ناشرات» قسم می خورد، احتمال دارد که منظور فرشتگانی باشند که آنچه را باید پراکنده نمایند پراکنده می کنند و احتمال دارد که منظور از ابرهایی باشد که خداوند به وسیله آنها زمین را پس از پژمردنش زنده می گرداند.
« فَالْمُلْقِیاتِ ذِكْرًا» نیز به «ملقیات» قسم یاد می کند و آن فرشتگانی هستند که شریف ترین فرمان ها را فرود می آورند؛ پندی که خداوند به وسیله آن بر بندگانش رحم می نماید و به وسیله آن منافع و مصالح بندگان را به آن ها تذکر می دهد و این پند را فرشتگان بر پیامبران فرود می آورند.
« عُذْرًا أَوْ نُذْرًا» برای اتمام حجت و رفع عذر و یا برای بیم دادن مردم. مردم را از هراس هایی که در پیش دارند می ترسانند و عذری برایشان نخواهند گذاشت، آنگاه مردم حجتی بر خداوند نخواهند داشت.
« إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ» زنده شدن پس از مرگ و جزای اعمال که به آن وعده داده می شوید قطعا به وقوع خواهد پیوست و شکی در آمدن آن نیست. و هنگامی که رخ دهد تغییرات و هول های سختی جهان را در بر می گیرد که دل ها را پریشان می نماید و مردم به شدّت اندوهگین می شوند.
پس ستارگان پراکنده می شوند و از مدار خود خارج می شوند و کوه ها نابود می گردند و چون گرد و غبار به هوا پراکنده می شوند و کوه ها و زمین به میدانی صاف و هموار که هیج فراز و نشیبی در آن نیست تبدیل می گردند.
این همان روزی است که پیامبران در آن روز گرد آورده شده و پس انداخته می شوند تا میان آن ها و امت هایشان حکم و داوری شود. بنابراین فرمود:« لِأَی یوْمٍ أُجِّلَتْ» برای چه روزی پس انداخته و در نظر گرفته شده اند؟ در این جا استفهام برای تعظیم است.
سپس پاسخ داد که « لِیوْمِ الْفَصْلِ» برای روز داوری میان مردم و جدا کردن برخی از برخی دیگر و حسابرسی هرکدام از آنان به صورت انفرادی. سپس کسی را تهدید کرد که این روز را تکذیب می کند و فرمود:« وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» وای برای تکذیب کنندگان و وای بر شدت عذاب و سرانجام بدشان! خداوند به آن ها خبر داد و برایشان سوگند خورد اما آن را تصدیق نکردند، بنابراین سزاوار مجازات تند و سخت گشتند.
آیه ی 19-16:
أَلَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِینَ آیا اولیان را هلاک نکرده ایم ،
ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِینَ و آخریان را نیز از پی آنها نمی بریم ?
كَذَلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ با مجرمان چنین رفتار می کنیم
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
مگر ما تکذیب کنندگانِ پیشین را هلاک نساخته ایم؟! سپس از پسینیان هرکس که تکذیب کند او را هلاک خواهیم کرد . و این سنت گذشته و آینده در مورد هر گناهکاری است که باید سزا داده شود. پس چرا از آنچه می بینید و می شنوید عبرت نمی گیرید؟
« وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» در آن روز وای به حال کسانی که بعد از آن که آیات روشنگر و بلاها و عذاب ها را دیدند تکذیب کردند.
آیه ی 24-20:
أَلَمْ نَخْلُقكُّم مِّن مَّاء مَّهِینٍ آیا شما را از آبی پست و بی مقدار نیافریده ایم ?
فَجَعَلْنَاهُ فِی قَرَارٍ مَّكِینٍ و آن را در، جایگاهی استوار قرار ندادیم ،
إِلَى قَدَرٍ مَّعْلُومٍ تا زمانی معین ?
فَقَدَرْنَا فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ پس ما توانا بودیم و نیک توانا بودیم
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
« أَلَمْ نَخْلُقكُّم مِّن مَّاء مَّهِینٍ» آیا ما شما انسان ها را از آبی ناچیز که بسیار بی ارزش و ناچیز است و از کمرها و سینه ها بیرون می آید نیافریده ایم ؟! سپس خداوند آن را « فِی قَرَارٍ مَّكِینٍ» در جایگاهی استوار که رحم است قرار می دهد و در آن جای می گیرد و رشد می کند.
« إِلَى قَدَرٍ مَّعْلُومٍ» تا مدّت زمانی مشخص و وقتی معین.
« فَقَدَرْنَا» این جنین را در میان آن همه تاریکی ها سامان دادیم و آن را از نطفه به خون بسته ای تبدیل نمودیم و خون بسته را به تکه گوشتی درآوردیم تا این که خداوند آن را به جسمی تبدیل کرد و روح را در آن دمید. و کسانی هستند که قبل از رسیدن به این مراحل می میرند. « فَنِعْمَ الْقَادِرُونَ» و چه نیک سامان دهیم. پروردگار می گوید که خداوند چقدر تواناست، و چه نیک سامان می دهد! چون سامان دادن او تابع حکمتش می باشد و قابل ستایش است.
آیه ی 28-25:
أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ كِفَاتًا آیا زمین را جایگاهی نساختیم ،
أَحْیاء وَأَمْوَاتًا برای زندگان و مردگان ?
وَجَعَلْنَا فِیهَا رَوَاسِی شَامِخَاتٍ وَأَسْقَینَاكُم مَّاء فُرَاتًا در آن کوههای بلند پدید آوردیم و از آبی گوارا سیرابتان ساختیم
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
آیا بر شما منت نگذارده ایم و با مسخر کردن زمین برای دستیابی به منافعتان به شما انعام نکرده ایم؟! زمین را چنان ساخته ایم که همه شما را فرا می گیرد. « أَحْیاء وَأَمْوَاتًا» زندگان بر آن خانه می سازند و در آن زندگی می نمایند و مردگان در آن دفن می شوند و زمین همه را فرا می گیرد.
پس همان طور که خانه ها و کاخ ها از نعمت ها و منّت های خداوند بر بندگانش می باشد همچنین قبرها رحمت و لطفی است در حق آن ها و آنان را از این که جسدهایشان بیرون افتاده شود و درندگان آن را بخورند می پوشاند.
« وَجَعَلْنَا فِیهَا رَوَاسِی» و در آن جا کوه های بلند قرار دادیم تا زمین محکم گردد و تکان نخورد. پس خداوند زمین را با کوه های محکم و بلند و طولانی و پایدار ثبات بخشیده است. « وَأَسْقَینَاكُم مَّاء فُرَاتًا» و به شما آبی شیرین و گوار نوشاندیم. خداوند متعال می فرماید:« أَفَرَءَیتُمُ المَآءَ الَّذِی تَشرَبُونَ؛ ءَأَنتُم أَنزَلتُمُوهُ مِنَ المُزنِ أَم نَحنُ المُنزِلُونَ؛ لَو نَشَآءُ جَعَلنَهُ أُجَاجَاَ فَلَولَا تَشکُرُونَ» آیا آبی را که می نوشید دیده اید؟
آیا شما آن را از ابرها نازل کرده اید یا ما نازل کننده هستیم؟ اگر آن را تلخ و ناگوار قرار دهیم چکار می کنید؟ پس چرا سپاس نمی گزارید!
« وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» وای در آن روز به حال تکذیب کنندگان ؛ آن هایی که خداوند نعمت های ویژه ی خود را به آنان نمایاند و به آنان اختصاص داد. اما آنان از نعمت ها را تکذیب نمودند.
آیه ی 34-29:
انطَلِقُوا إِلَى مَا كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ به سوی آنچه دروغش می شمردید به راه افتید
انطَلِقُوا إِلَى ظِلٍّ ذِی ثَلَاثِ شُعَبٍ به سوی آن دود سه شعبه به راه افتید ،

لَا ظَلِیلٍ وَلَا یغْنِی مِنَ اللَّهَبِ که نه از آسیبتان نگه دارد و، نه دفع آن شعله کند :
إِنَّهَا تَرْمِی بِشَرَرٍ كَالْقَصْرِ و جهنم شعله هایی می افکند هر یک به بلندی کاخی عظیم ،
كَأَنَّهُ جِمَالَتٌ صُفْرٌ گویی که اشترانی زرد گونند
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
این هلاکت و نابودی برای مجرمان تکذیب کننده آماده شده است و روز قیامت به آن ها گفته می شود:« انطَلِقُوا إِلَى مَا كُنتُم بِهِ تُكَذِّبُونَ» بروید به سوی آنچه که آن را دروغ می انگاشتید. سپس این را با آیه بعدی تفسیر کرد و فرمود: بروید به سوی سایه دوزخ که به سه شاخه و قطعه تقسیم می گردد و هر شاخه، بخشی از آتش را تشکیل می دهد.
این سه شاخه از آتش به نوبت به سوی بدنش نشانه می روند و آن را می سوزانند. « لَا ظَلِیلٍ وَلَا یغْنِی مِنَ اللَّهَبِ» این سایه هیچ آسایش و آرامشی ندارد و حرارت آتش را باز نمی دارد. شعله آتش از چپ و راست و از هر سو آن را احاطه کرده است . همان طور که خداوند متعال می فرماید:« لَهُم مِّن فَوقِهِم ظُلَلُ مِّنَ النَّارِ وَمِن تَحتِهِم ظُلَلُ» آنان از بالا سایه هایی از آتش دارند و از زیر هم سایه هایی از آتش دارند.
« لَهُم مِّن جَهَنَّمَ مِهَادُ وَمِن فَوقِهِم غَواشِ وَکَذَلِکَ نَجزِی الظَّلِمینَ» آنان از جهن بستری دارند و از بالایشان بالاپوشی از دوزخ دارند و این گونه ستمکاران را سزا می دهیم. سپس بزرگی آتشپاره را بیان کرد که بر بزرگی و شدت و منظره وحشتناک آن دلالت می نماید. پس فرمود:« إِنَّهَا تَرْمِی بِشَرَرٍ كَالْقَصْرِ؛ كَأَنَّهُ جِمَالَتٌ صُفْرٌ» جهنم آتشپاره هایی بیرون می اندازد که انگار کاخ هایی افراشته هستند، آتشپاره هایی که انگار شتران سیاه ِ مایل به زرد هستند. و این دلالت می نماید که دوزخ تاریک است و شعله و آتشپاره هایش سیاه است و منظره بد و زشتی دارد ، و به شدت داغ و گرم است. از خداوند می خواهیم که ما را از دوزخ و از کارهایی که انسان را به آن نزدیک می کند نجات دهد.
« وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» وای در آن روز بر تکذیب کنندگان .
آیه ی 40-35:
هَذَا یوْمُ لَا ینطِقُونَ این روزی است که کس سخن نگوید
وَلَا یؤْذَنُ لَهُمْ فَیعْتَذِرُونَ آنها را رخصت ندهند تا پوزش خواهند
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
هَذَا یوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنَاكُمْ وَالْأَوَّلِینَ این روز روز فصل است که شما و پیشینیانتان را گرد می آوریم
فَإِن كَانَ لَكُمْ كَیدٌ فَكِیدُونِ پس اگر حیلتی دارید به کار برید
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
« هَذَا یوْمُ لَا ینطِقُونَ» یعنی تکذیب کنندگان در این روز سخت و دشوار از ترس و هراس سخنی نمی گویند. « وَلَا یؤْذَنُ لَهُمْ فَیعْتَذِرُونَ» و معذرت خواستن و پوزش طلبیدن آن ها پذیرفته نمی گردد. « فَیَومَئِذِ لَّا یَنفَعُ الذَّیِنَ ظَلَمُوا مَعذِرَتُهُم وَلَا هُم یُستَعتَبُونَ» پس امروز پوزش طلبیدن ستمگران به آنان سود نمی بخشد و از آنها خواسته نمی شود تا خداوند را خشنود گردانند.
« هَذَا یوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنَاكُمْ وَالْأَوَّلِینَ» این روزِ داوری است که شما را به پیشینیان گرد آورده ایم تا میان شما و مردم داوری گردد. « فَإِن كَانَ لَكُمْ كَیدٌ» پس اگر نیرنگ و چاره ای دارید و می توانید از گستره فرمانروایی ام بیرون روید و از عذاب من نجات یابید، « فَكِیدُونِ» پس چاره بیاندیشید و نیرنگ ورزید. یعنی توان و قدرتی ندارید. همان طور که خداوند متعال می فرماید:« یَمَعشَرَ الجِنّ وَالإِنسِ إِنِ استَطَعتُم أَن تَنفُذُوا مِن أَقطارِ السَّموَاتِ وَالأَرضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلطَنِ» ای گروه جن و انس! اگر می توانید از کناره های آسمان ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، جز به توانایی نمی گذرید. پس در این روز حیله ها و چاره های ستمگران باطل و نابود می گردد و تسلیم عذاب خدا می شوند و دروغ و تکذیب آن ها برایشان روشن می گردد.
آیه ی 45-41:
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی ظِلَالٍ وَعُیونٍ پرهیزگاران در سایه ها و کنار چشمه سارانند ،
وَفَوَاكِهَ مِمَّا یشْتَهُونَ با هر میوه ای که ، آرزو کنند
كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِیئًا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ به پاداش کارهایی که می کرده اید بخورید و بیاشامید ، شما را گوارا باد
إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِی الْمُحْسِنینَ ما نیکوکاران را اینچنین پاداش می دهیم
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
وقتی عقوبت و سزای تکذیب کنندگان را بیان کرد پاداش نیکوکاران را نیز بیان نمود و فرمود:« إِنَّ الْمُتَّقِینَ» در میان درختان متنوع و سایه سار و سرسبز و با طراوات و چشمه سارانی دیدنی هستند که از چشمه ی سلسبیل و رحیق سرچشمه می گیرند.
« وَفَوَاكِهَ مِمَّا یشْتَهُونَ» و بهترین و پاکیزه ترین میوه هایی که دلخواه آنان است. و به آنان گفته می شود:« كُلُوا وَاشْرَبُوا» از بهترین و پاکیزه ترین خوراکی ها و نوشیدنی ها گوارا بخورید و بیاشامید. و زمانی خوراک و نوشیدنی گوارا می شود که از هر آفت و نقصی سالم باشد و یقین کنند که این میوه ها قطع نمی گردد و تمام نمی شود.
« بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ» به پاداش کارهایی که می کرده اید. پس اعمالتان سبب رسیدن شما به باغ های پرناز و نعمت بهشت است. و این گونه هرکس که عبادت خداوند را به خوبی انجام دهد و با بندگان خدا نیکی کند از سوی خدا پاداش می یابد. بنابراین فرمود:
« إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِی الْمُحْسِنینَ؛ وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» ما بدینسان نیکوکاران را پاداش می دهیم . ای امروز به حال تکذیب کنندگان. و اگر این هلاکت فقط به معنی از دست دادن نعمت ها باشد محرومیت و اندوهی کافی برای آنان به حساب می آید.
آیه ی 50-46:
كُلُوا وَتَمَتَّعُوا قَلِیلًا إِنَّكُم مُّجْرِمُونَبخورید و اندک بهره ای برگیرید ، که شما مجرمانید.
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ ارْكَعُوا لَا یرْكَعُونَ و چون گویندشان که رکوع کنید ، رکوع نمی کنند
وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ در آن روز وای بر تکذیب کنندگان
فَبِأَی حَدِیثٍ بَعْدَهُ یؤْمِنُونَ پس از قرآن به کدام سخن ایمان می آورند ?
این تهدید و هشداری است برای تکذیب کنندگان. آن ها گرچه در دنیا خوردند و نوشیدند، و از لذت ها بهره مند گشتند و از عبادت ها غافل شدند اما آن ها گناهکارند و مستحق کیفری هستند که مجرمان سزاوار آن می باشند. پس لذت هایشان تمام می شود و آثار کارهایشان باقی می ماند.
از جمله بزهکاران آنان این است که هرگاه به نماز که مهم ترین و شریف ترین عبادت است امر شوند و به آن ها گفته شود:« ارْكَعُوا» رکوع کنید، از نماز خواندن امتناع می ورزند.
پس چه جرم و گناهی بالاتر از این وجود دارد؟ و چه تکذیبی می تواند از این بیش تر و افزون تر باشد؟! « وَیلٌ یوْمَئِذٍ لِّلْمُكَذِّبِینَ» از جمله هلاکتی که آن ها بدان گرفتار می شوند این است که درهای توفیق به رویشان بسته می گردد و از هر خیر و خوبی محروم می شوند، زیرا آن ها در جایی که این قرآن را که به طور مطلق بالاترین مراتب صدق و یقین است تکذیب کنند، « فَبِأَی حَدِیثٍ بَعْدَهُ یؤْمِنُونَ » پس بعد از قرآن به کدام سخن ایمان می آورند؟
آیا به باطل ایمان می آورند که بی پایه است و حتی بر شبهه ای استوار نمی باشد گذشته از این که بر پایه دلیلی باشد؟ یا به سخن مشرک دروغگویی ایمان می آورند؟! پس بعد از نور آشکار جز تاریکی چیزی نیست و بعد از تصدیقی که دلایل و حجت های قاطع بر صحت آن وارد شده جز افترای صریح و دروغی روشن وجود ندارد و فقط سزاوار کسی است که هم شأن آن است. پس هلاک شوند آن ها چقدر کور و نابینا هستند! و وای بر آن ها چقدر بدبخت و زیانکار می باشند! از خداوند عفو و عافیت را می خواهیم بی گمان او بخشنده بزرگوار است.
پایان تفسیر سوره مرسلات

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی

مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com