قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر سوره جاثیه

مکی و 37 آیه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیه ی 11-1:
حم حا ، میم
تَنزِیلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَكِیمِ نازل  شدن  این  کتاب  از جانب ، خدای  پیروزمند و حکیم  است
إِنَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآیاتٍ لِّلْمُؤْمِنِینَ هر آینه  در آسمانها و زمین  نشانه  های  عبرتی  است  برای  مؤمنان
وَفِی خَلْقِكُمْ وَمَا یبُثُّ مِن دَابَّةٍ آیاتٌ لِّقَوْمٍ یوقِنُونَ و در آفرینش  شما و پراکنده  شدن  جنبندگان  عبرتهاست  برای  اهل  یقین
وَاخْتِلَافِ اللَّیلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاء مِن رِّزْقٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِیفِ الرِّیاحِ آیاتٌ لِّقَوْمٍ یعْقِلُونَ آمد و شد شب  و روز و رزقی  که  خدا از آسمان  می  فرستد و زمین  مرده  را  بدان ، زنده  می  کند و نیز در وزش  بادها عبرتهاست  برای  عاقلان
تِلْكَ آیاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَیكَ بِالْحَقِّ فَبِأَی حَدِیثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآیاتِهِ یؤْمِنُونَ اینها آیات  خداست  که  به  راستی  بر تو تلاوت  می  کنیم   جز خدا و  آیاتش به  کدام  سخن  ایمان  می  آورند ?
وَیلٌ لِّكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِیمٍ وای  بر هر دروغپرداز گناهکاری
 یسْمَعُ آیاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَیهِ ثُمَّ یصِرُّ مُسْتَكْبِرًا كَأَن لَّمْ یسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ آیات  خدا را که  بر او خوانده  می  شود می  شنود  آنگاه  به  گردنکشی  پای   می فشرد ، چنان  که  گویی  هیچ  نشنیده  است   پس  به  عذابی  دردآورش  بشارت   ده
وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آیاتِنَا شَیئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ چون  چیزی  از آیات  ما را فرا گیرد ، به  مسخره  اش  می  گیرد  اینان  در  خور عذابی  خوار کننده  اند
مِن وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ وَلَا یغْنِی عَنْهُم مَّا كَسَبُوا شَیئًا وَلَا مَا اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاء وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ رو به  رویشان  جهنم  است   و مالی  که  به  دست  آورده  اند و کسانی  که ، سوای خدای  یکتا به  خدایی  گرفته  اند به  حالشان  سود نکند  ایشان  راست   عذابی  بزرگ
هَذَا هُدًى وَالَّذِینَ كَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلِیمٌ این  رهنمودی  است   و آنان  که  به  آیات  پروردگارشان  ایمان  نمی  آورند ، برایشان  عذابی  است  از سخت  ترین  عذابهای  دردآور
خداوند متعال خبر می دهد و خبر او متضمّن فرمان دادن به بزرگداشت قرآن و توّجه به آن است و می فرماید:« تَنزِیلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ» این قرآن از سوی خداوند نازل گشته است؛ خداوندی که متصّف به صفات کمال است و به تنهایی نعمت ها را بخشیده است ، پس همو معبود به حق است و دارای قدرت و حکمت کامل می باشد.
سپس آن را با آیات و نشانه های آفاقی و نشانه هایی که در خود  انسان وجود دارد تایید کرد، آیاتی از قبیل آفرینش آسمان ها و زمین و جانورانی که خداوند در این میان پراکنده ساخته و منافعی که در آن دو به ودیعه نهاده و آبی که خداوند نازل کرده است که با آن به آبادی ها و بندگان حیات و زندگانی می بخشد. پس اینها همه نشانه های روشن و دلایل واضحی هستند که بر صداقت و راستی این قرآن بزرگ و بر صحّت حکم و احکامی که در قرآن است دلالت دارند. نیز بر کمال خداوند و بر زنده شدن پس از مرگ و رستاخیز دلالت می کنند. سپس خداوند مردم را با توجه به پذیرش نشانه های الهی و عدم پذیرش آن به دو گروه تقسیم کرد:
گروهی که به آیات و نشانه های خدا بر عظمت و شکوه او استدلال می کنند، و در آنها می اندیشند و از آن ها بهره مند می گردند، در نتیجه موجبات رفعت و و الایی مرتبت خویش را فراهم می سازند. و آنان همان کسانی هستند که به خدا و فرشتگان و کتاب های آسمانی و پیامبران و روز آخرت ایمان دارند؛ ایمانی کامل و بدون  کم و کاست که به درجه یقین رسیده است و در سایه چنین ایمانی عقل هایشان تزکیه یافته و دانش و معرفت و خِرَدشان افزایش یافته است.
و گروهی دیگر کسانی هستند که آیات خدا را می شنوند، به گونه ای که حجت بر آنان اقامه می شود. سپس از آن ها روی گردان می شوند و تکّبر می ورزند، انگار که آن ها را نشنیده اند، چرا که قلبشان را تزکیه و تطهیر ننموده است، بلکه به سبب استکبار و خود بزرگ بینی شان بر طغیان آنان افزوده است. آنان  کسانی هستند که هرگاه آیات خدا را بشنوند و بشناسند آن را به باد تمسخر و استهزا می گیرند. خداوند این گروه را مورد تهدید قرار داده و می فرماید:« وَیلٌ لِّكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِیمٍ» یعنی وای به حال آنان که در گفتارشان بسیار دروغگو هستند و در کارهایشان بسیار گناهکارند! و خداوند خبر داده است که چنین کسانی دارای عذابی دردناک هستند، و این که « مِن وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ» جهنم در پشت سر آنان قرار دارد و در انتظارشان می باشد، جهنّمی که برای عقوبت و عذاب شدید آنان بس است؛ نیز خداوند متعال خبر داده است که « وَلَا یغْنِی عَنْهُم مَّا كَسَبُوا» آن چه از مال و دارایی به دست آورده اند آنان را از عذاب خدا بی نیاز نخواهد کرد.« وَلَا مَا اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاء» و نیز اولیاء و دوستانی را که به جز خدا برگرفته بودند، آنان را از عذاب قیامت بی نیاز نخواهد کرد، و آنان نمی توانند از این یاوران ناتوان یاری بخواهند و آنان را به کمک بطلبند. بنابراین این یاوران ناتوان آن ها را شرمنده و خوار می گردانند و نمی توانند کاری را که برایشان انجام دهند چرا که خود بیش از هرکسی به یاری نیازمندند.
وقتی خداوند آیات قرآنی و نشانه های مشهود خویش را بیان کرد و یادآور شد که مردم دو گروه هستند خبر داد که قرآن این مطالب والا و بلند را در بردارد و مایه هدایت است و راهنما می باشد. پس فرمود:« هَذَا هُدًى» یعنی همه ی قرآن هدایت است و آدمی را بر شناخت خداوند متعال و صفت های مقدّس و کارهای پسندیده اش راهنمایی می کند و انسان را به شناخت پیامبران خدا و دوستان و دشمنانش و صفت هایشان آشنا می سازد و انسان را به کارهای شایسته رهنمود می شود و به آن فرا می خواند، و کارهای بد را بیان می کند و از آن باز می دارد، و سزا و جزای دنیوی و اخروی را بیان می نماید. پس هدایت یافتگان با آن راهیاب می گردند، در نتیجه موفق و خوشبخت می شوند. « وَالَّذِینَ كَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ» و کسانی که به آیات روشن و قاطع خداوند کفر ورزیده اند حال آن که جز کسی که ستمگری اش شدّت یافته و سرکشی او دو چندان گردیده است بدان کفر نمی ورزد « لَهُمْ عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلِیمٌ» عذابی دردناک از کیفری سخت در پیش دارند.
آیه ی 13-12:
اللَّهُ الَّذِی سخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِی الْفُلْكُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ خداست  که  دریا را رام  شما کرد تا در آن  به  فرمان  او کشتیها روان  باشند،  و طلب  معیشت  کنید ، باشد که  سپاسگزار باشید.
وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِّنْهُ إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیاتٍ لَّقَوْمٍ یتَفَكَّرُونَ رام  شما ساخت  آنچه  در آسمانهاست  و آنچه  در زمین  است  همه  از آن   اوست   در این  برای  متفکران  عبرتهاست.
خداوند از فضل و احسان خویش بر بندگانش خبر می دهد که دریا را برایشان رام کرد تا کشتی ها  به فرمان او در آن حرکت کنند ،« وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ» و تا با انو اع تجارت هایی که از طریق دریا انجام می شود از فضل او بهره مند گردند. « وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» و تا سپاس خداوند را به جای آورید، چون اگر شکر او را به جای آورید نعمت های بیشتری به شما می دهد و در برابر سپاسگزاریتان پاداش فراوانی به شما خواهد رسید.
« وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا مِّنْهُ» و همه ی آنچه را که در آسمان ها و آنچه را که در زمین است از سرِ فضل و احسان خویش برایتان مسخر گرداند، و این شامل اجرام آسمان ها و زمین می شود. و نیز خورشید و ماه و ستاره ها و سیاّره ها و انواع حیوانات و درختان و میوه ها و معادن را که در آسمان ها و زمین وجود دارد، برای شما مسخّر گردانده است. و  دیگر چیزهایی که برای  منافع بندگان و منافع چیزهایی که از نیازهای ضروری بندگان می باشد آفریده و فراهم هستند. پس بندگان باید نهایت تلاش خود را برای به جا آوردن شکر و سپاس نعمت خداوند مبذول دارند و در آیات خدا تدبر  کنند. بنابراین فرمود: « إِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیاتٍ لَّقَوْمٍ یتَفَكَّرُونَ» بی گمان در این امر برای گروهی که می اندیشند نشانه هایی است. خلاصه ی مطلب این که آفرینش آسمان ها و زمین و دیگر مخلوقات و تدبیر امور و مسخر گرداندن آن، بر نافذ بودن مشیّت و خواست خداوند و کمال قدرتش دلالت می نماید. و استواری و آفرینش زیبای آن بر کمال حکمت و آگاهی خداوند دلالت می کند.
و پهناوری و گستردگی و فراوانی مخلوقاتش  بر گستردگی فرمانروایی خداوند دلالت می کند. و ویژگی های آن و چیزهای متضادی که در آن هست دلیلی بر این است که خداوند هرچه بخواهد انجام می دهد. و منافع دینی و دنیوی آن دلیل گستردگی رحمت  او و فراگیر بودن فضل و احسان اوست. و همه ی اینها بر آن دلالت می کند که او خداوند معبود است عبادت و کرنش و محبّت تنها شایسته او است و پیامبرانش در آنچه آورده اند راست گفته  اند. پس اینها دلایل عقلی است که هیچ شک و تردیدی را بر جای نمی گذارد.
آیه ی 15-14:
قُل لِّلَّذِینَ آمَنُوا یغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یرْجُون أَیامَ اللَّهِ لِیجْزِی قَوْمًا بِما كَانُوا یكْسِبُونَ؛ به  کسانی  که  ایمان  آورده  اند ، بگو : از خطای  کسانی  که  به  روزهای  خدا، باور ندارند در گذرید ، تا خود ، آن  مردم  را به  جزای  اعمالی  که  مرتکب   شده اند پاداش  دهد
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ هر کس  کار شایسته  ای  کند ، به  سود خود اوست  ، و هر کس  مرتکب  کار  بدی شود ، به  زیان  اوست   سپس  همه  به  سوی  پروردگارتان  بازگردانده  می   شوید.
خداوند متعال بندگان مومن خویش را به اخلاق نیک و بردباری در برابر اذّیت و آزار مشرکان که به پاداش الهی امیدی ندارند و از کیفر و بلایی که خداوند بر گناهکاران می آورد نمی ترسند، فرمان می دهد، چرا که خداوند هر گروهی را آنچه که کرده اند سزا یا پاداش خواهد داد. پس شما ای گروه مومنان! خدا شما را بر ایمانتان و گذشت و صبرتان پاداش فراوان می دهد، و آنان اگر بر تکذیبشان پایداری کنند، آنچه که از عذاب و رسوایی شدید بر آنان وارد می شود، بر شما وارد نخواهد شد، بنابراین فرمود:« مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیهَا ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ» هرکس کار شایسته ای بکند به سود خود اوست و هرکس بد کند به زیان اوست، سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می شوید.
آیه ی 17-16:
وَلَقَدْ آتَینَا بَنِی إِسْرَائِیلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ؛ ما به  بنی  اسرائیل  کتاب  و علم  داوری  و نبوت  عطا کردیم  و از چیزهای  پاکیزه  و خوش  روزیشان  کردیم   و بر جهانیان  برتریشان  دادیم.
وَآتَینَاهُم بَینَاتٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمْ الْعِلْمُ بَغْیا بَینَهُمْ إِنَّ رَبَّكَ یقْضِی بَینَهُمْ یوْمَ الْقِیامَةِ فِیمَا كَانُوا فِیهِ یخْتَلِفُونَ ؛ و آنها را در باره  آن  امر دلایلی  روشن  دادیم   و در آن  از روی  حسد و، کینه اختلاف  نکردند ، مگر آنگاه  که  دانش  یافتند  خدا در روز قیامت  در آنچه اختلاف  می  کردند داوری  خواهد کرد.
یعنی به بنی اسراییل نعمت هایی دادیم که به دیگر مردمان نرسیده است، و به آنها « الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ» کتاب تورات و انجیل و داوری میان مردم و پیامبری دادیم، که مقام و منزلت نبّوت، آنها را ممتاز کرده بود و نبوّت از نسل ابراهیم بیشتر تر در میان بنی اسراییل بود.« وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیبَاتِ» و خوردنی ها و نوشیدنی ها و پوشاک های پاکیزه ای به آنان دادیم و «مَنّ» و «سَلوی» را بر آنها فرود آوردیم. « وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ» و با این نعمت ها آنان را به جز امّت اسلام بهترین امّتی است که به سود مردم آفریده شده اند. و سیاق آیات دلالت می کند که منظور از این که آنها را بر جهانیان  برتری دادیم این است که آنان را بر دیگران  برتری دادیم نه بر این امّت .
زیرا خداوند نعمت هایی را که به بنی اسراییل داده برای ما بیان می نماید، امّا فضیلت هایی از قبیل کتاب و فرمانروایی و نبّوت و غیره که باعث برتری بنی اسراییل گشته بود این امّت از همه ی آن فضیلت ها برخوردار است، و اضافه بر اینها فضیلت های زیادی برای امّت و شریعت اسلام قرار داده شده ، و شریعت بنی اسراییل بخشی از شریعت اسلام است. و این کتاب بر همه ی کتاب های گذشته برتر و چیره است و محمّد (ص) همه پیامبران را تصدیق می نماید.
« وَآتَینَاهُم بَینَاتٍ» و به بنی اسراییل نشانه های روشنی دادیم که حق را از باطل مشخّص می کرد« مِّنَ الْأَمْرِ» از آن امر تقدیری که خداوند به آنان داد، و این نشانه ها معجزاتی بود که آنها بر دست موسی مشاهده کردند. پس نعمت هایی که خداوند به بنی اسراییل بخشیده است اقتضا می نماید تا دین را به کامل ترین صورت انجام دهند، و همه آنان بر حقّی که خداوند برایشان بیان کرده است گرد آمده و متفق شوند. ولی قضیه برعکس شد و آنها در برابر این نعمت ها به عکس آنچه که لازم بود رفتار کردند، و به جای این که متحّد و یکپارچه شوند دچار تفرقه شدند، بنابراین فرمود:« فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمْ الْعِلْمُ بَغْیا» پس جز بعد از آن که دانش یافتند که سبب می شود تا اختلاف نکنند اختلاف نورزیدند، و آنچه آنها را به اختلاف واداشت تجاوز و ستم آنها  بر یکدیگر بود. « إِنَّ رَبَّكَ یقْضِی بَینَهُمْ یوْمَ الْقِیامَةِ فِیمَا كَانُوا فِیهِ یخْتَلِفُونَ » و بی گمان پروردگارت و در روز قیامت در میان ایشان در رابطه با آنچه که اختلاف می کردند داوری می کند. پس در آن روز خداوند حق گرا را از باطل گرا مشخص می نماید و کسی را که هواپرستی و غیره او را به اختلاف واداشته است از کسی که چنین نیست مشخص می گرداند.
آیه ی 19-18:
ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِیعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِینَ لَا یعْلَمُونَ؛ پس  تو را به  راه  دین  انداختیم   از آن  راه  برو ، و از پی  خواهش   نادانان  مرو.
إِنَّهُمْ لَن یغْنُوا عَنكَ مِنَ اللَّهِ شَیئًا وإِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِی الْمُتَّقِینَ؛ اینان  تو را هیچ  از خدا بی  نیاز نمی  کنند و ظالمان  دوستداران  یکدیگرند، ،و خدا دوستدار پرهیزگاران  است.
سپس برای تو در امر شرع – شریعت و آیین کاملی مقّرر داشتیم که به هر خیر و خوبی فرا می خواند و از هر شرّ و بدی باز می دارد، « فَاتَّبِعْهَا» پس، از آن پیروی  کن، چون پیروی از آن سبب سعادت همیشگی و صلاح و رستگاری است. « وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِینَ لَا یعْلَمُونَ» و از خواسته های کسانی پیروی مکن که نمی دانند. یعنی خواسته هایشان از دانش و آگاهی سرچشمه نمی گیرد و از علم و دانش تبعّیت نمی کند بلکه اینها کسانی هستند که براساس هوای نفس و خواسته هایشان با شریعت پیامبر(ص) مخالفت ورزیده اند. اینها همه از زمره ی هواپرستان نادان به شمار می آیند.
« إِنَّهُمْ لَن یغْنُوا عَنكَ مِنَ اللَّهِ شَیئًا» آنها پیش خداوند هیچ سودی به تو نمی رسانند و این گونه نیست که اگر از خواست آنها پیروی کنی بتوانند خیر و خوبی برایت فراهم آورند و شرّ و بدی را از تو دور بدارند. و درست نیست که با آنها موافقت نمایی و با آنها دوستی کنی، زیرا تو و آنها دارای راهی متفاوت هستید.« وإِنَّ الظَّالِمِینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاء بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِی الْمُتَّقِینَ» و ستمگران دوستان یکدیگرند و خداوند یار و یاور پرهیزگاران است و به سبب پرهیزگاری و فرمانبرداری شان آنها را از تاریکی ها به سوی نور بیرون می آورد.
آیه ی 20:
هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ یوقِنُونَ؛ این  قرآن  مایه  بصیرت  مردم  و هدایت  و رحمتی  است  برای  اهل  یقین
« هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ» این قرآن کریم پند حکیم و وسیله بینش مردمان است. یعنی به وسیله ی آن مردم در همه ی امور دارای بینش می گردند و مومنان از آن بهره مند می شوند.« وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمِ یوقِنُونَ» و مایه هدایت و رحمت برای کسانی است که اهل یقین هستند ، پس با آن در اصول دین و فروع آن به راه راست راهیاب می شوند و به وسیله آن خیر و شادمانی و سعادت دنیا و آخرت را به دست می آورند . و رحمت است و جوهره ی نفسشان با آن پاکیزه می گردد و خردشان افزایش می یابد و ایمان و یقینشان بیشتر می شود. به وسیله حجّت بر کسی که بر کفر پای می فشارد و مخالفت می ورزد اقامه می گردد.
آیه ی 21:
أًمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئَاتِ أّن نَّجْعَلَهُمْ كَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاء مَّحْیاهُم وَمَمَاتُهُمْ سَاء مَا یحْكُمُونَ ؛ آیا آنان  که  مرتکب  بدیها می  شوند می  پندارند که  در شمار کسانی  که   ایمان آورده  اند و کارهای  شایسته  کرده  اند قرارشان  می  دهیم  ? و آیا زندگی   و مرگشان  یکسان  است  ? چه  بد داوری  می  کنند.
آیا بدکاران و کسانی که زیاد مرتکب گناه می شوند و در انجام حقوق پروردگارشان کوتاهی می ورزند گمان می برند که « أّن نَّجْعَلَهُمْ كَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ» آنان را همانند کسانی قرار می دهیم که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند؟ به این صورت که حقوق پروردگارشان را ادا نموده و از ناخشنودی های او پرهیز کرده و همواره رضایت خدا را بر هوای نفس خود ترجیح داده اند. « سَوَاء» آیا گمان برده اند که در دنیا و آخرت با آنها برابرند؟ چه بد گمانی کرده اند و چه بد حکمی نموده اند! و این حکمی است که با حکمت داورترین داوران و بهترین دادگران مخالف است و با عقل های سالم و سرشت های درست و با آنچه کتاب ها با آن نازل شده اند و پیامبران به آن خبر داده اند متضاد است. بلکه حکم نهایی آن است که مومانی که کارهای شایسته کرده اند پیروی و رستگار ی و سعادت و پاداش دنیا و آخرت از آن ایشان خواهد بود و هریک به اندازه ای نیکوکاری اش از آن بهره مند خواهد شد. و خشم و اهانت و عذاب و بدبختی دنیا و آخرت از آن بدکاران است.
آیه ی 22:
وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَلِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا یظْلَمُونَ و خدا آسمانها و زمین  را به  حق  بیافرید تا هر کسی  را برابر کاری  که   کرده است  پاداش  دهد و به  آنها ستم  نشود.
خداوند آسمان ها و زمین را به حکمت آفریده است، و علّت این آفرینش آن است که تنها او که شریکی ندارد پرستش شود. سپس کسانی را که به عبادت دستور داده و نعمت های ظاهری و باطنی را به تمام و کمال به آنها عطا کرده است مورد بازخواست  قرار خواهد داد که آیا شکر خداوند را به جای آورده و به دستورات او عمل کرده اند یا نه؟ و اگر شکر او را به جای نیاورده باشند مستحق سزای ناسپاسان خواهند بود.
آیه ی 26-23:
أَفَرَأَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن یهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ؛ آیا آن  کس  را که  هوسش  را چون  خدای  خود گرفت  و خدا از روی  علم   گمراهش کرد، و بر گوش  و دلش  مهر نهاد و بر دیدگانش  پرده  افکند ، دیده   ای  ? اگر خدا هدایت  نکند چه  کسی  او را هدایت  خواهد کرد ? چرا پند نمی   گیرید ?
وَقَالُوا مَا هِی إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَنَحْیا وَمَا یهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یظُنُّونَ؛ و گفتند : جز زندگی  دنیوی  ما هیچ  نیست   می  میریم  و زنده  می  شویم  و  مارا جز دهر هلاک  نکند آنان  را بدان  دانشی  نیست  و جز در پنداری   نیستند.
وَإِذَا تُتْلَى عَلَیهِمْ آیاتُنَا بَینَاتٍ مَّا كَانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ؛ و چون  آیات  روشنگر ما بر آنها تلاوت  شود ، می  گویند : اگر راست  می   گویید، ، پدران  ما را زنده  کنید.
قُلِ اللَّهُ یحْییكُمْ ثُمَّ یمِیتُكُمْ ثُمَّ یجْمَعُكُمْ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ لَا رَیبَ فِیهِ وَلَكِنَّ أَكَثَرَ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ؛ بگو : خداست  که  شما را زنده  می  کند ، پس  می  میراند و سپس  همه  را در  روز قیامت  که  شکی  در آن  نیست  گرد می  آورد  ولی  بیشتر مردم  نمی  دانند.
خداوند متعال می فرماید:« أَفَرَأَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ» آیا مرد گواهی را دیده ای که هوی و هوسش را معبود خویش قرار داده است؟ پس هر آنچه دلش می خواهد انجام می دهد خواه خداوند از آن کار راضی باشد یا ناراضی، « وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ» و خداوند از روی دانش او را گمراه ساخته است، چون می دانسته که او شایسته ی هدایت نیست. « وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ» و خداوند بر گوش و دل او مهر نهاده است پس آنچه را که به او سود می رساند نمی شنود و دل او آنچه را که خیر است فرا نمی گیرد. « وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً» و بر چشمانش پرده ای قرار داده است که او را از نگاه کردن به حق باز می دارد.« فَمَن یهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ» پس چه کسی جز خدا می تواند او را راهنمایی کند؟ یعنی هیچ کس نیست که او را هدایت  کند، چون خداوند درهای هدایت را به روی وی بسته و درهای گمراهی را برایش گشوده است. و خداوند بر او ستم نکرده است بلکه خودش بر خویشتن ستم نموده و سبب شده تا از رحمت خدا محروم گردد.
« أَفَلَا تَذَكَّرُونَ» آیا پندی را که به شما سود می دهد نمی پذیرید و آن را در پیش نمی گیرید و آنچه را که سبب زیانتان است نمی فهمید که از آن دوری کنید! « وَقَالُوا مَا هِی إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَنَحْیا وَمَا یهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ» و منکرانِ زنده شدن پس از مرگ و رستاخیز گفتند: زندگی جز یک عادت، و تبّعیت از آداب و رسوم و مقرّرا شب و روز چیز دیگری نمی باشد؛ بعضی می میرند و بعضی زنده خواهند ماند و هرکس بمیرد به سوی خدا باز نمی گردد و به سبب عملش مورد مجازات قرار نخواهد گرفت. و این گفته شان از علم و آگاهی سرچشمه نگرفته است، « إِنْ هُمْ إِلَّا یظُنُّونَ» بلکه آنها فقط از روی گمان و تخمین چنین می گویند، پس معاد را انکار کردند و پیامبران راستگو را بدون دلیل و برهان تکذیب نمودند.
اینا گمان هایی بیش نیست و تعجّب هایی عاری از حقیقت است. بنابراین فرمود:« وَإِذَا تُتْلَى عَلَیهِمْ آیاتُنَا بَینَاتٍ مَّا كَانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ» و هنگامی که آیات روشن ما بر آنان خوانده شود در برابر آن دلیلی جز این ندارند که می گویند: اگر راست می گوئید پدران ما را زنده کنید و بیاورید. و این جسارت آنها نسبت به  خداوند است که چنین پیشنهادی را مطرح کرده و گمان برده اند که راستگویی پیامبران متوقّف بر این است که پدرانشان را زنده کنند، و اگر پیامبرانشان هر نشانه ای برایشان بیاورند ایمان نمی آورند مگر این که پیامبران در آنچه آنها می گویند از آنان پیروی نمایند.
آنها در آنچه می گویند دروغگو هستند و بلکه هدفشان فقط این است که دعوت پیامبران را رد کنند و هدفشان روشن شدن حق نیست. خداوند متعال فرمود:« قُلِ اللَّهُ یحْییكُمْ ثُمَّ یمِیتُكُمْ ثُمَّ یجْمَعُكُمْ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ لَا رَیبَ فِیهِ وَلَكِنَّ أَكَثَرَ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ» بگو: خداوند شما را زنده می کند سپس شکیّ در آن نیست گرد می آورد ولی بیشتر مردم نمی دانند. و اگر چنان چه آنها قلبا باور داشتند که قیامت خواهد آمد برای حضور در روز قیامت خود را آماده می کرده اند و کارهایی انجام می دادند که در آن روز به آنها سود برساند.
آیه ی 37-27:
وَلَلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرضِ وَیومَ تَقُومُ السَّاعَةُ یوْمَئِذٍ یخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ از آن  خداوند است  فرمانروایی  آسمان  و زمین   و آن  روز که  قیامت  برپا  شود ، اهل  باطل  زیان  خواهند کرد
وَتَرَى كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى كِتَابِهَا الْیوْمَ تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ هر امتی  را ببینی  که  به  زانو در آمده  است  ، و هر امتی  را برای  گرفتن   نامه  اعمالش  بخوانند  در چنین  روزی  در برابر اعمالی  که  کرده  اید  پاداش  می  بینید.
هَذَا كِتَابُنَا ینطِقُ عَلَیكُم بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ این  نوشته  ماست  که  به  حق  سخن  می  گوید ، زیرا ما کارهایی  را که  می ، کرده اید می  نوشته  ایم
فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ اما کسانی  را که  ایمان  آورده  اند و کارهای  شایسته  می  کنند ،  پروردگارشان داخل  در رحمت  خویش  می  کند ، و این  کامیابی  آشکار است.
وَأَمَّا الَّذِینَ كَفَرُوا أَفَلَمْ تَكُنْ آیاتِی تُتْلَى عَلَیكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَكُنتُمْ قَوْمًا مُّجْرِمِینَ اما ای  آنان  که  ایمان  نیاورده  اید ، مگر نه  آنکه  آیات  ما بر شما خوانده می  شد و شما تکبر می  ورزیدید و مردمی  گناهکار بودید ?
وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لَا رَیبَ فِیهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَیقِنِینَ چون  گفته  می  شد که  وعده  خدا حق  است  و در قیامت  تردیدی  نیست  ، می   گفتید ، ما نمی  دانیم  قیامت  چیست  ? جز گمانی  نمی  بریم  و به  یقین   نرسیده  ایم.
وَبَدَا لَهُمْ سَیئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ یسْتَهْزِؤُون اعمال  زشتشان  در برابرشان  آشکار شد و آن  چیزی  که  مسخره  اش  می  کردند، گردبر گردشان  را بگرفت.
وَقِیلَ الْیوْمَ نَنسَاكُمْ كَمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یوْمِكُمْ هَذَا وَمَأْوَاكُمْ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِینَ به  آنها گفته  شود : امروز فراموشتان  می  کنیم  ، همچنان  که  شما دیدار  چنین روزتان  را فراموش  کرده  بودید  جایگاهتان  در آتش  است  و شما را  هیچ  یاوری  نیستند
ذَلِكُم بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَغَرَّتْكُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا فَالْیوْمَ لَا یخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ یسْتَعْتَبُونَ و این  به  کیفر آن  است  که  آیات  خدا را به  مسخره  می  گرفتید و زندگی   دنیوی  شما را بفریفت   پس  امروز از این  آتش  کسی  بیرونشان  نبرد و کسی   عذرشان  را نپذیرد.
 
فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ستایش  از آن  خداست  ، پروردگار آسمانها و پروردگار زمین  و پروردگار  جهانیان
وَلَهُ الْكِبْرِیاء فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ بزرگواری  در آسمانها و زمین  خاص  اوست  ، و اوست  پیروزمند و حکیم ،
خداوند متعال از گستردگی فرمانروایی و یگانی اش در تصرفّ و تدبیر در همه ی اوقات خبر می دهد و این که « وَیومَ تَقُومُ السَّاعَةُ» روزی که قیامت برپا می شود و مردم در ایستگاه موقف قیامت گرد می آیند باطل گرایانی که باطل را آوردند تا با آن حق را درهم بشکنند زیان می بینند و در روز قیامت اعمالشان باطل خواهد شد؛ روزی که در آن حقیقت روشن می گردد و پاداش را از دست خواهند داد و به عذاب دردناک گرفتار می آیند.
 سپس خداوند شدّت و هولناک بودن روز قیامت را بیان می کند تا مردم از آن بهراسند و بندگان برای آن آمادگی پیدا کنند، پس فرمود:« وَتَرَى كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِیةً» و در آن روز هر ملّتی را می بینی که از ترس و هراس بر زانوها افتاده و بر زانو نشسته و منتظر حکم پادشاه مهربان هستند. « كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى كِتَابِهَا» هر امّتی به شریعت پیامبرانشان که از سوی خدا برایشان آمده است فرا خوانده می شوند که آیا بدان عمل کرده اند که در آن صورت از پاداش و ثواب خدا بهره مند خواهند شد؟ یا آن را تباه نموده اند که در  این صورت زیانمند خواهند گردید؟« الْیوْمَ تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ» امروز سزا و جزای کارهایی را که می کرده اید به شما داده می شود . پس امّت موسی به سوی شریعت موسی علیه السلام و همچنین امّت عیسی علیه السلام به سوی شریعت عیسی ، و امّت محمد به سوی شریعت محمّد (ص) فرا خوانده می شوند. و همچنین امّت های دیگر به سوی شریعتی که بدان مکلّف شده بودند فرا خوانده می شوند. این یکی از احتمالات درباره ی این آیه است، و این معنی درست است و شکی در آن نیست. و احتمال دارد منظور از « كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى كِتَابِهَا» این باشد که هر ملتی به نامه اعمالش و خیر و شرّی که در آن نوشته شده است فرا خوانده می شود، و هرکس به سبب آنچه خودش کرده است سزا و جزا داده می شود. همانند این که خداوند متعال فرموده است:« مَن عَمِلَ صَلِحَاَ فَلِنَفسِهِ وَمَن أَسَآءَ فَعَلَیهَا» هرکس کار شایسته ای کند به سود خودش می کند و هرکس بد کند به زیان خود می کند.
و احتمال دارد که هر دو معنی از آیه مراد باشند. و « هَذَا كِتَابُنَا ینطِقُ عَلَیكُم بِالْحَقِّ» بر همین دلالت می نماید. یعنی این کتاب ماست که بر شما نازل کرده ایم و به حق و عدالت داوری می کند.« إِنَّا كُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ» مسلّما ما آنچه شما می کردید و می نوشتیم و این نامه ی اعمال است.
بنابراین آنچه را که خداوند با هریک از دو گروه می کند به طور مفصل بیان کرد و فرمود:«  فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ» کسانی که ایمان درست آورده و ایمانشان را با انجام کارهای شایسته از قبیل واجبات و مستحبات تصدیق کرده اند، « فَیدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ» پروردگارشان آنان را در رحمت خویش که بهشت است داخل می گرداند و در میان نعمت های پایدار و زندگی سالم جای می دهد. « ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ» این است رستگاری آشکار . یعنی این  است سود و رستگاری و نجات، و هرگاه بنده به رستگاری واضح و روشن دست یازد هر خیر و برکتی برای او فراهم  خواهد شد و هر بدی از او دور می شود.
« وَأَمَّا الَّذِینَ كَفَرُوا» و کسانی که به خدا کفر ورزیده اند در قالب سرزنش و سرکوب به آنها گفته می شود:« أَفَلَمْ تَكُنْ آیاتِی تُتْلَى عَلَیكُمْ» مگر آیه های من بر شما خوانده نمی شد که شما را به آنچه صلاحتان در آن بود راهنمایی می کرد و از آنچه باعث زیانتان می شد نهی می کرد؟ و ای بزرگ ترین نعمتی بود که به شما رسیده بود ، اگر توفیق استفاده از آن را می یافتید. « فَاسْتَكْبَرْتُمْ» امّا شما تکبّر ورزیدید و از آن روی گرداندید و به آن کفر ورزیدید و بیش ترین جنایت و سخت ترین جرم را مرتکب شدید. پس امروز سزای کارهایی را می بینید که می کرده اید.
و نیز بدان سبب مورد سرزنش و  توبیخ قرار می گیرند که « وَإِذَا قِیلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لَا رَیبَ فِیهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِی مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَیقِنِینَ» هنگامی که گفته می شد به درستی وعده خداوند حق است و شکّی در رخ دادن قیامت نیست شما آن را انکار می کردید و می گفتید: نمی دانیم قیامت چیست، ما آن را جز گمانی ضعیف نمی پنداریم و به آن یقین و باور نداریم.
پس این حالتشان در دنیاست؛  قیامت را انکار کردند و سخن کسی را که خبر آن را آورده بود نپذیرفتند. خداوند متعال می فرماید:« وَبَدَا لَهُمْ سَیئَاتُ مَا عَمِلُوا» و در روز قیامت کیفرهای اعمالشان برایشان آشکار می گردد، « وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ یسْتَهْزِؤُون» و عذابی که در دنیا آمدن آن را به مسخره می گرفتند و نیز کسی که خبر آن را می داد مورد استهزا قرار می دادند آنها را فرو می گیرد.
« وَقِیلَ الْیوْمَ نَنسَاكُمْ» و گفته می شود: امروز شما را از یاد خواهیم برد. یعنی شما را در عذاب رها می کنیم. « كَمَا نَسِیتُمْ لِقَاء یوْمِكُمْ هَذَا» همان گونه که شما دیدار امروز را به فراموشی سپردید، چرا که سزا از نوع  عمل است.« وَمَأْوَاكُمْ النَّارُ» و آتش دوزخ جایگاه و سرنوشت شماست. « وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِینَ» و هیچ یاورانی ندارید که شما را در برابر عذاب خدا یاری  کند و کیفر او را از شما دور نمایند. « ذَلِکُم»  عذابی که شما بدان گرفتار شده اید « بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللَّهِ هُزُوًا» به سبب آن است که آیات خدا را به تمسخر گرفتید حال آن که آیات الهی را باید با جدیّت و کوشش و شادمانی فرا گرفت. « وَغَرَّتْكُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا» و زندگانی دنیا با فریبندگی ها و لذّت ها و شهوت هایش شما را فریفت، پس به آن مطمئن شدید و برای آن عمل کردید و سرای پایدار آخرت را به فراموشی سپردید. « فَالْیوْمَ لَا یخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ یسْتَعْتَبُونَ» پس امروز مهلت داده نمی شوند و به دنیا باز نمی گردند تا از نو کار شایسته انجام دهند.
« فَلِلَّهِ الْحَمْدُ» پس ستایش، آن گونه که شایسته ی شکوه و بزرگی فرمانروایی پروردگار است تنها خداوندی را سزاست که « رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِینَ» پروردگار آسمان ها و پروردگار زمین و پروردگار جهانیان است. یعنی ستایش سزاوار اوست، به خاطر اینکه او پروردگار همه ی مخلوقات است و آنها را آفریده و پرورش داده و نعمت های ظاهری و باطنی به آنها بخشیده است.
« وَلَهُ الْكِبْرِیاء فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» و او دارای شکوه و حشمت بزرگی است. حمد متضمن تعریف و تمجید خداست به وسیله ی صفات کمال، نیز متضمن دوست داشتن خدا و شکر نمودن وی می باشد و کبریا متضمن عظمت و شکوه  اوست. و عبادت بر پایه و اساس دو چیز استوار است؛ یکی محبّت خداوند و دوم کرنش برای  او، و این دو از آگاهی از محامد خداوند و شوه و بزرگی اش نشأت می گیرند. « وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَكِیمُ» و او بر هر چیزی و غالب است، و با حکمت است و هر چیزی را در جای مناسب آن قرار می دهد. پس هر آنچه را که مقرّر و مشروع می دارد بنا بر حکمت و مصلحتی مقرّر می دارد و هر آنچه را که می آفریند به خاطر فایده و منفعتی پدید می آورد.
پایان تفسیر سوره جاثیه

تفسیر راستین (ترجمه تیسیر الکریم الرحمن)، تألیف:علامه شیخ عبدالرحمن بن ناصر السعدی «رحمه الله» متوفای 1376 هجری قمری (1334هجری شمسی)، ترجمه: محمد گل گمشادزهی
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
islamwebpedia.com