قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

توصیف دوزخ از زبان قرآن و سنت          

آفریدگاری را می ستاییم که زنده و قائم به ذات است، باقیست و غیر او فانی، آسمان را آفرید و آن را با ستارگان زینت داد، زمین را با کوه ها محکم کرد با قدرت و توانایی خود جسم ها را شکل داد، سپس آنها را میراند و وجود آنها را از هستی محو کرد.

در روز قیامت در شیپور دمیده و مرده ها زنده می شوند. گروهی به نعمت های بهشت می رسند و گروهی به سوی آتش بسیار سوزان جهنم کشانده می شوند. درهای آن که بخش های مختلف دارد از هر سو به رویشان گشوده می گردد. روزی که عذاب از بالای سر و زیر پاهایشان آنها را فرا می گیرد. هیچ یک از آنها مورد ترحم قرار نمی گیرند.

گواهی می دهم که خدایی جز الله نیست، شریکی ندارد و گواهی می دهم که محمد بنده و رسول اوست. کسی که آفریدگار به وسیله دین، او را بر ایرانیان و رومیان چیره ساخت. درود و سلام بر اهل بیت و اصحابش و کسانی که به نیکی راه او را ادامه می دهند.

برادر مسلمانم، الله تعالی در کتاب خود ما را از دوزخ برحذر داشته و از انواع عذاب آن که جگرها را کباب و دلها را تکه تکه می کند، آگاه ساخته است. خداوند متعال به خاطر لطف و مرحمتی که نسبت به ما ارزانی داشته خواسته است با آگاه ساختن و برحذر داشتن ما را بیشتر بترساند و چشم ما را نسبت به آن باز کند؛ پس بشنوید درباره انواع عذاب هایی که در کتاب خداوند و سنت رسول او (ص) ذکر شده است:[به سوی پروردگار خود برگردید و تسلیم او شوید پیش از آنکه عذاب ناگهان به سوی شما حمله کند که در آن صورت دیگر کمک و یاری نشوید].( زمر/54)

خداوند عز وجل در توصیف دوزخ ـ که خداوند ما را از عذاب آن در امان خود قرار دهدـ فرموده است:[از آتشی بپرهیزید که برای کافران (نه مؤمنان) آماده شده است]. (آل عمران/131)
همچنین می فرماید:[ما برای کافران زنجیرها و غل ها و آتش فروزان دوزخ را آماده کردیم].(انسان/ 4)

و نیز می فرماید:[ما برای ستمگران آتش را آماده کرده ایم که سراپرده آن آنها را دربر می گیرد و اگر فریاد برآورند که "آب" به ما بدهید با آبی همچون فلز گداخته به فریادشان می رسند که چهره ها را بریان می کند. چه بد نوشابه ای و چه زشت منزلگاهیست].(کهف/29)

پروردگار متعال شیطان را خطاب قرار می دهد و می فرماید:[بی گمان تو هیچ گونه تسلط و قدرتی بر بندگان من نداری مگر گمراهانی که به دنبال تو راه می افتند و حتماَ دوزخ میعادگاه همه آنان است. دوزخ دارای هفت در است که هر دری بخش ویژه ای از آنان دارد].(حجر/42ـ 44)
الله عز وجل همچنین می فرماید:[ و کافران گروه گروه به سوی دوزخ رانده می شوند و هنگامی که بدانجا رسیدند درهای آن به رویشان گشوده می گردد و نگهبان دوزخ بدیشان می گوید: آیا پیغمبرانی از جنس خودتان به میانتان نیامدند. تا آیه های پروردگارتان را برای شما بخوانند و شما را از رویارویی با چنین روزی بترساند؟ می گویند: آری، اما فرمان عذاب بر کافران ثابت و قطعی است].(زمر/71)

خداوند متعال در آیه دیگری می فرماید:[کسانی که به پروردگار خود ایمان نداشته باشند عذاب دوزخ در انتظار آنهاست و چه بد جایگاهی است، هر زمان که به دوزخ انداخته می شوند تنوره می زند و غرشی از آن به گوششان می رسد، دوزخ از شدت خشم نزدیک است که منفجر و پاره پاره شود. هر زمان که گروهی بدان انداخته می شوند نگهبانان دوزخ از آنها می پرسند آیا پیغمبر بیم دهنده ای میان شما نیامده است].(ملک 6ـ8)

پروردگار متعال در آیه 55 سوره عنکبوت می فرماید:[روزی عذاب دوزخ از بالای سرشان و از زیر پاهایشان آنها را فرا خواهد گرفت، و خداوند بدیشان خواهد فرمود: بچشید جزای کارهایی را که در دنیا می کردید]. و در آیه 16 سوره زمر می فرماید:[بالای سرشان سایبانی از آتش و در زیر پاهایشان سایبانهایی از آتش دارند، آتش از هر سو بر آنها خیمه زده است، این چیزی است که خداوند بندگانش را از آن می ترساند پس ای بندگان من خویشتن را از عذاب نجات دهید].

باری تعالی در توصیف کسانی که کارنامه اعمالشان به دست چپشان داده می شود، می فرماید:[سمت چپ ها! چه سمت چپ هایی، آنها در میان شعله های آتش و آب جوشان به سر خواهند برد! و در سایه دودهای بسیار سیاه و داغ قرار خواهند گرفت، نه خنک است و نه ثمر بخش].(واقعه: 41ـ 43)

خداوند متعال درباره توصیف جهنم می فرماید:[می گویند در گرما (ی سوزان تابستان به سوی میدان نبرد) حرکت نکنید، به آنها بگو اگر دانا بودند می فهمیدند که آتش دوزخ گرم تر و سوزانتر است].(توبه: 81)

همچنین می فرماید:[تو چه می دانی که پرتگاه دوزخ چیست و چگونه است؟ آتش بزرگ بسیار گرم و سوزانی است].(القارعه:10ـ 11)

پروردگار عز وجل درباره عاقبت گناهکاران می فرماید:[فقط گناهکاران، گمراه و دیوانه و گرفتار آتشند. روزی که داخل آتش، بر رخساره، روی زمین کشیده می شوند، بچشید رنج و درد و عذاب دوزخ را،].(قمر: 47ـ 48)

الله تعالی می فرماید:[ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتش دوزخی دور کنید که هیزوم های آن انسان ها و سنگ ها هستند و فرشتگانی بر آن گمارده شده اند که خشن و سختگیر، زورمند و توانا هستند. از خداوند در آنچه بدیشان دستور می دهد نافرمانی نمی کنند و همان چیزی را انجام می دهند که بدان مأمور شده اند].(تحریم /6)

پروردگار متعال در آیه دیگری از قرآن می فرماید:[این آتش اخگرهایی از خود بیرون می دهد که گویی (از نظر ارتفاع) قصرند. اخگرهایی که انگار( از لحاظ رنگ و حرکت و سرعت) شتران زرد رنگ اند].(مرسلات 32ـ 33) الله تعالی همچنین می فرماید:[در آن روز گناهکاران را به هم بسته و در غل و زنجیر خواهی دید. پیراهن های آنها از قیر است و آتش سر و صورت آنان را فرا می گیرد].(ابراهیم 49ـ 50)

پروردگار عز وجل می فرماید:[آن زمان که غل ها و زنجیرها در گردن دارند و روی زمین کشیده می شوند. در آب بسیار داغ برافروخته و سپس در آتش تافته می شوند].(غافر/71ـ 72)
خداوند متعال در جای دیگر از قرآن می فرماید:[اینان که دو دسته مقابل هم هستند درباره صفات خدا به جدال پرداخته و به کشمکش نشسته اند. کسانی که کافرند جامه هایی برای آنها از آتش بریده شده است. از بالای سرهایشان بر آنان آب بسیار گرم و سوزان ریخته می شود. با نفوذ این آب جوشان در بدنشان آنچه در درونشان است بدان گداخته و ذوب می گردد، پوست هایشان نیز همین سرنوشت را پیدا می کند. تازیانه هایی از آهن برایشان آماده شده است. هر زمان که دوزخیان بخواهند خویشتن را از غم و اندوه عظیم آتش برهانند، بدان برگردانده می شوند. بدیشان گفته می شود که بچشید عذاب سوزان را].(حج 19ـ 22)

پروردگار متعال می فرماید:[بی گمان کسانی که آیات و دلایل ما را انکار کرده و انبیاء ما را تکذیب نموده اند بالاخره ایشان را به آتشی وارد می کنیم و بدان می سوزانیم. هر زمان که پوست های بدن آنان بریان و سوخته شود پوست های دیگری جای آن قرار می دهیم تا مزه عذاب را بچشند، خداوند توانا و حکیم است]. (نساء/56)

خداوند متعال می فرماید: [قطعاً درخت زقوم، خوراک گناهکاران است همچون فلز گداخته در شکم ها می جوشد، جوششی همچون جوشش آب داغ.] (دخان 43ـ 46) خداوند در توصیف آن درخت همچنین می فرماید:[زقوم درختی است که در ته دوزخ می روید. شکوفه و میوه آن انگار کله های شیاطین هستند]. (صافات 64ـ 65)

آفریدگار عزوجل می فرماید:[پس شما ای گمراهان تکذیب کننده قطعاً از درخت زقوم خواهید خورد و شکم ها را از آن پر خواهید کرد و روی آن آب جوشان و سوزان خواهید نوشید، این وسیله پذیرایی از آنها در روز جزاست].(واقع 51ـ 56)

پروردگار می فرماید:[و اگر فریاد برآورند که (آب) با آبی همچون فلز گداخته به فریادشان رسند که چهره ها را بریان می کند و چه بد نوشابه ای و چه زشت منزلی است].(کهف/29)

خداوند متعال می فرماید:[و از آب داغ و جوشان نوشانده می شوند که به محض نوشیدن اندرون و روده های آنها را پاره پاره می کند و از هم می گسلاند].(محمد/15)

خداوند متعال همچنین می فرماید:[ دوزخ در پی آنهاست و در آن به آنها خونابه نوشانده می شود. آن را جرعه جرعه می نوشند و به هیچ وجه برای آنها گوارا نمی شود. مرگ از هر سو به آنها روی می آورد،اما نمی میرند و عذاب سختی در انتظار آنهاست].(ابراهیم /16ـ 17)

آفریدگار متعال می فرماید:[بزهکاران جاودانه در عذاب دوزخ می مانند، از عذابشان کاسته نمی شود و عذابشان کمتر نمی شود. آنان در میان عذاب اندوهناک، نومید و خاموش می مانند، بدیشان ستم نکرده ایم، لیکن خودشان به خویشتن ستم کرده اند. آنان فریاد می زنند، یا مالک! پروردگارت ما را بمیراند و نابودمان گرداند (تا بیش از این رنج نبریم) می گوید شما اینجا می مانید و (مرگ و میری در کار نیست)].(زخرف/74ـ 77)

الله تعالی می فرماید:[جایگاهشان دوزخ خواهد بود، هر زمان که زبانه آتش فروکش می کند بر زبانه آتششان می افزاییم].(اسراء/97)

خداوند عز وجل همچنین می فرماید:[بی گمان کسانی که راه کفر را در پیش گرفته اند و ستم ورزیده اند خداوند ایشان را نمی بخشد و آنان را به راهی (که راه نجات و بهشت باشد) هدایت نخواهد کرد. (آنان را به راهی هدایت نخواهد کرد) مگر راه دوزخ که در آنجا برای همیشه جاودانه می مانند و این کار برای خدا آسان است].(نساء/168ـ169)

الله تعالی می فرماید:[میان ایشان و آنچه آرزو دارند جدایی افکنده می شود همان گونه که با گروه های همسان و همکیش آنها قبلاً چنین عمل شده است. آخر ایشان سراپا در شک بوده اند]. (سبأ/54)

پروردگار متعال همچنین می فرماید:[هر کس از خداوند و پیغمبرش نافرمانی کند نصیب او آتش دوزخ است و جاودانه در آن می ماند].(جن/23)

و بالاخره خداوند متعال در آیه 5، 9 سوره همزه می فرماید:[توچه می دانی خرد کننده و درهم شکننده چیست، آتش برافروخته خدا است، آتشی که بر دلها مسلط و چیره می شود، آن آتش آنها را در بر می گیرد که سرپوشیده و دربسته است در حالی که آنان در ستون های بلند بسته می شوند].
این ها آیاتی بود در توصیف جهنم و انواع عذاب دردناک و مداوم آن، اما در حدیث از عبد الله بن مسعود (رض) روایت شده است که پیامبر اسلام (ص) فرمود: جهنم در روز قیامت70 هزار افسار دارد که 70 هزار فرشته آن را به دنبال خود می کشند (به روایت مسلم).

در صحیحین از ابی هریره روایت شده است که رسول الله (ص) فرمود: آتشی که انسان به دست خود روشن می کند از نظر حجم یک هفتادم آتش جهنم است. گفتند: یا رسول الله، همان یک جزء بس است. رسول خدا فرمود: آتش جهنم 69 بخش بیشتر دارد که حرارت هر بخش از آن مثل گرمای دنیاست. از وی همچنین روایت شده است که گفت: در نزد پیامبر (ص) صدای سقوطی را شنیدیم. پیامبر (ص) فرمود: آیا می دانید صدای چه بود؟ گفتیم: الله و رسولش بهتر می دانند. فرمود: این سنگی بود که خداوند متعال از هفتاد سال پیش در جهنم ارسال کرد که الآن به قعر آن رسید. (به روایت مسلم)

عتبه بن غزوان (رض) خطاب به مردم گفت: به ما گفته شد که سنگی به مدت هفتاد سال در جهنم حرکت می کند و هنوز به قعر آن نرسیده است، آیا تعجب نمی کنید که الله تعالی جهنم را از گنهکاران پر می کند؟ ( به روایت مسلم) از ابن عباس روایت شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمود: اگر قطره ای از زقوم روی دنیا می افتاد هستی مردم دنیا را نابود می ساخت. (روایت از نسائی، ترمذی، ابن ماجه)

از نعمان بن بشیر (رض) روایت شده است که رسول الله (ص) فرمود: سبک ترین عذاب اهل جهنم این است که کفش های آنان از آتش است و همچون آبی که در دیگ می جوشد مغزهای آنها نیز می جوشد هیچ کس عذابی شدیدتر از آن ندیده است، در حالی که این عذاب راحت ترین عذاب دوزخیان است. (روایت از مسلم و بخاری و..)

از انس بن مالک (رض) روایت شده است که پیامبر اسلام (ص) فرمود: مرفه ترین انسان های روی زمین را که در جهنم هستند، می آورند و صحنه ای از جهنم را از از جلوی چشمان آنها می گذرانند سپس به آنها می گویند: ای انسان آیا در دنیا تنها نیکی و خیر دیدی و آیا تنها به تو نعمت داده شد؟ می گوید: پروردگارا! به الله سوگند! خیر. سپس بدبخت ترین مردم دنیا را که در بهشت به سر می برند، می آورند و صحنه ای از بهشت را در برابر دیدگان او می گذرانند سپس به او می گویند: ای انسان آیا تو در دنیا فقط بدبختی دیدی و تنها سختی متحمل شدی؟ می گوید: به خدا قسم!نه؛ فقط بدبختی را ندیدم و تنها متحمل سختی ها نشدم.(به روایت مسلم).

یعنی دوزخیان همه نعمت هایی را که در دنیا دیده بودند فراموش می کنند و بهشتیان همه بدبختی ها را. وی همچنین روایت می کند که پیامبر اکرم (ص) فرمود: در روز قیامت به یک دوزخی می گویند: اگر چیزی در دنیا داشتی، فدا می کردی؟ می گوید: بلی. پیامبر (ص) در ادامه فرمود که دوزخی می گوید: از آنچه از تو خواستیم سبک ترین آنها بود. ما در دنیا از تو درخواست کردیم که شریکی برای من قائل نشوی، اما تو سر باز زدی. (روایت از احمد، بخاری و مسلم)

ابن مردویه از یعلی بن منیة (که منیة اسم مادرش بود و پدرش امیه نام داشت) می گوید:"الله تعالی ابری را برای دوزخیان می فرستد وقتی که این ابر در بالای سر آنها قرار می گیرد، آنها را صدا می زنند که اهل جهنم! چه می خواهید؟ آنها ابرهای دنیا و آب را به یاد می آورند که بر سرشان می بارید، می گویند: پروردگارا، نوشیدنی می خواهیم. زنجیرها بر آنها بارانده و بر تعداد غل و زنجیرهایشان افزوده می شود و پاره های آتش نیز بر شدت آتش جهنم می افزایند."

از ابی موسی رضی الله عنه روایت شده است که پیامبر (ص) فرمود:"سه شخص وارد بهشت نمی شوند: شرابخوار مست، قطع کننده صله رحم و تصدیق کننده جادو. هر کس در حالت مستی شراب بمیرد، خداوند متعال او را با آب رود غوطه سیراب می کند. گفتند: آب رود غوطه چگونه آبی است؟ فرمود: رودی که از فرج زنان فاحشه جاری می شود که بوی فرج آنها دوزخیان را می آزارد" (روایت از احمد).

در صحیح مسلم از جابر بن عبدالله (رض) روایت شده است که پیامبر اکرم (ص) فرمود: الله تعالی عهد کرده است که کسی را که شراب می نوشد با طینه الخبال سیراب کند. گفتند: یا رسول الله، طینة الخبال چیست؟ فرمود: عرق دوزخیان یا عصاره آنها. در صحیحین از پیامبر اسلام (ص) روایت شده است که فرمود:"به یهودیان و نصرانیان گفته می شود، چه می خواهید؟ می گویند: بار پروردگارا تشنه ایم ما را سیراب کن، به آنها اشاره می شود، سیراب نمی شوید. به سوی جهنم هجوم می آورند و گمان می کنند که سراب است. روی یکدیگر می افتند، سپس در آتش جهنم سقوط می کنند.

حسن بصری می گوید:" تصور کن مردمی را که پنجاه هزار سال با پای پیاده راه می روند نه غذایی می خورند و نه نوشیدنی می نوشند تا اینکه از عطش و تشنگی گردن هایشان قطع می گردد و شکم هایشان در گرسنگی می سوزد ، سپس آنها را به سوی دوزخ می رانند و از ظرف آبی می نوشند که در حال جوشیدن است."

ابن جوزی(ره) در توصیف جهنم می گوید:" آن منزلگاهی است که ساکنان آن از رحمت الهی دورند و از خوشبختی محروم، سفیدی رویشان به سیاهی تبدیل شده است، با کوبنده هایی سنگین از پتک مضروب می شوند. فرشتگانی سخت گیر و ترشرو در آن گمارده شده است، دوزخیان در میان آتش جهنم رها شده اند و به داخل سرمای شدید انداخته می شوند. اندوهشان دائمی است هیچ وقت خوشحال نمی شوند. جایگاهشان ابدی است و چاره ای جز ماندن در آن ندارند. در آن فرشتگانی ترشرو و سخت گیر گمارده شده است. به خاطر هدر دادن دوران جوانی می گریند، گریه های آنها قطع نمی شود، فرشتگانی ترشرو و سختگیر در آن گمارده شده است. به خاطر خشم الهی حسرت می خورند، سختی هایشان به خاطر بدبختی هایشان است. بین مردم چه رسوایند، آنها که مال بی ارزش دنیا را کسب کرده بودند، چه شد؟ تلاش های آنها برای انجام گناه چه فایده ای داشت؟ گویی در خواب پریشان بودند، سپس آن بدن ها سوزانده می شود و پس از هر بار سوزاندن دوباره تازه می گردد. فرشتگانی ترشرو و سخت گیر بر آنها گمارده شده است."

بار پروردگارا! ما را از آتش جهنم نجات بده و به فضل و رحمت خویش از منزلگاه پست و فانی به منزلگاه نیکان و پرهیزکارران ببر! به فضل و رحمت درگاهت، ما، پدر و مادرمان و همه مسلمانان را بیامرز، ای مهربان ترین مهربانان

و صلی الله علی نبینا محمد و علی آله و صحبه اجمعین.

نويسنده: شيخ محمد بن صالح العثیمن
مترجم: ام طه ناوی
IslamTape.Com