قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

علم رجال الحدیث[1]: 
علمی است که به شناسایی و شناخت احوال راویان حدیث می پردازد، و از تحقق شرایط راوی یعنی (اسلام و عدالت و عقل و حافظه) در تک تک راویان حدیث بحث می‌کند. پس این علم از اهمیت زیادی برخوردار است چنانکه گفته می شود که سهم آن در خدمت رسانی به علم الحدیث، نصف می باشد. چرا که می دانیم حدیث شامل دو قسمت سند و متن است، و سند از سلسله راویانی که حدیث را برای ما نقل می کنند تشکیل شده است، و علم رجال به معرفی و شناخت این راویان می پردازد.
علما تصنیفات مختلفی را در این علم داشته اند، از جمله در مورد اسماء صحابه و یا ثقات (راویان مورد اعتماد) و ضعفا و جاعلان حدیث و غیره.. و اولین کسی که به اشتغال در این علم و تصنیف کتاب در آن شناخته می شود؛ امام محمد بن اسماعیل بخاری است که کتاب «الکُنی» را به نگارش درآورد. همچنین ابن سعد (متوفی 230) کتاب خود با عنوان «الطبقات الکبری» به نگارش درآورد که مشتمل بر 15 جلد می باشد. در قرن پنجم هجری امام ابن عبدالبر (متوفی 436) کتاب «الإستیعاب في معرفة الأصحاب» را تصنیف کرد، و امام ابن الاثیر در قرن هفتم (متوفی 630) کتاب مهم خود را با عنوان «اُسد الغابة في أسماء الصحابة» را تصنیف کرد، اما وی در این کتاب افرادی را داخل نمود که جزو صحابی نبودند.[2]و حافظ ابن حجر نیز کتاب «الإصابة فی تمییز الصحابة» را به نگارش درآورد که از جمله مهمترین و پر ثمرترین کتابها در شناخت اسماء صحابه می باشد و شاگردش جلال الدین سیوطی آن کتاب را مختصر نمود و آنرا «عین الاصابة» نام گذاشت.
عده‌ای در تألیفات خود فقط «ضعفاء» و افراد بدنام را شناسایی کرده‌اند، تا مردم از قبول احادیث روایت شده ی آنان پرهیز کنند، مانند یحیی‌بن معین (متوفی 223) و علی‌بن مدینی (متوفی 234) و محمدبن اسماعیل بخاری (متوفی 256) در کتاب «الضعفاء الکبیر» و نسائی (متوفی 303) در کتاب «الکامل فی ضعفاء الرجال».
وعده‌ای در تألیفات خود فقط به شناسایی افراد مورد وثوق پرداخته‌اند و تحت عنوان «الثقات» کتاب‌هایی را تألیف نموده‌اند، تا مردم با اطمینان خاطر، احادیث روایت شده ی آنان را قبول کنند؛ مانند ابوالحسن احمدبن عبدالله عجلی (متوفی 261) و ابوالعرب محمدبن احمد تمیمی (متوفی 333) و احمدبن حبان بستی (متوفی 354) در کتاب‌های «الثقات» و «مشاهیر علماء الامصار» و عمربن احمدبن شاهین (متوفی 385) و در قرن نهم زین‌الدین قاسم حنفی (متوفی 876) کتاب‌هایی در بیان «ثقات» نوشتند.
و برخی از رجالیون تنها به بررسی رجال برخی از کتب حدیث پرداخته‌اند و در این زمینه بررسی رجال راوی صحیح بخاری و صحیح مسلم از رجال بقیة کتب چشمگیرتر است، از جمله کتاب: «التعدیل و التجریح لمن روی عنه البخاری فی الصحیح» تألیف سلیمان‌بن خلف ماجی (متوفی 474) و کتاب «رجال صحیح مسلم» تألیف احمد بن علی (متوفی 428) و کتاب «رجال البخاری و مسلم» تألیف دارقطنی (متوفی 385) و کتاب الجمع بین رجال الصحیحین» تألیف ابونصر کلاباذی (متوفی 398) و کتاب دیگر باز به نام «الجمع بین رجال الصحیحین» تألیف محمدبن طاهر مقدسی (متوفی 507) و همچنین حاکم نیشابوری (متوفی 404) و هبة‌الله بن حسن لالکالی، هر یک کتابی را در بررسی رجال بخاری و مسلم نوشته‌اند.
در بررسی رجال کتاب‌های حدیث دیگر نیز کتاب‌های نوشته شده‌اند از جمله کتاب «التعریف برجال الموطأ» تألیف محمدبن یحیی (متوفی 416) و کتاب «تسمیة شیوخ ابی‌داود» تألیف حسین‌بن محمد (متوفی 498) و کتاب «الکمال فی معرفة الرجال» تألیف عبدالغنی مقدسی (متوفی 600) که مشتمل بر رجال صحاح سته است و در اوایل قرن هشتم یوسف زکی مزی (م ـ 746) با تألیف کتاب «تهذیب الکمال» به تکمیل آن کتاب اقدام نمود، سپس هر یک از ذهبی (متوفی 748) و ابن حجر عسقلانی (متوفی 852) در کتاب‌های تحت عنوان « تهذیب التهذیب» به تلخیص و ویرایش کتاب مزی پرداختند.


[1] - نگاه کنید به: تاریخ حدیث و ضبط و ثبت احادیث؛ استاد عبدالله احمدیان، ص 153، لمحات في أصول الحدیث؛ دکتر محمد ادیب صالح، ص 75.
[2] - یعنی مؤلف در چندین مورد، غیر صحابی‌ها را صحابی شمرده است ولی امام ذهبی در کتاب «التحریر» آنان را مشخص کرده و این نقص را هم برطرف نموده است. ‏


از کتاب:
مصطلح الحدیث، مؤلف: علامه محمد بن صالح العثيمين، ترجمه  و تعليق و اضافات: محمد عبداللطيف
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com