قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

كلمه "ذكر" در قرآن كريم به معانى مختلفى بكار گرفته شده كه مخترصا بشرح زير ميباشند:

1- بمعناى "قرآن" در آیه: " إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جَاءَهُمْ وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ" (فُصِّلت : 41)، يعنى: "بي‌گمان‌ كساني‌ كه‌ به‌ ذكر چون‌ بر آنان‌ نازل‌ شد كافر شدند و به‌ تحقيق‌ كه‌ آن‌ كتابي‌ عزيز است" و همچنين در اين آیه: " إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ" (الحِجْر : 9)، يعنى: "بي‌ترديد ما اين‌ قرآن‌ را نازل‌ كرده‌ايم‌" يعني‌: اين‌ قرآني‌ را كه‌ آنها منكر آنند و تو را به‌ سبب‌ آن‌ به‌ ديوانگي‌ متهم‌ مي‌كنند، ما فرود آورده‌ايم ‌"و قطعا ما خود نگهبان‌ آنيم‌".
2- بمعناى طاعت خداوند در آیه: " إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةْ" (المائدة : 91)، يعنى: "همانا شيطان‌ مي‌خواهد با شراب‌ و قمار، ميان‌ شما دشمني‌ و كينه‌ بيندازد" اين‌ از مفاسد دنيوي‌ شراب‌ و قماراست‌ «و» از مفاسد ديني‌ نيز در آنها بسيار است‌، از جمله‌ اين‌ كه‌ شيطان‌ مي‌خواهد: «شما را از ياد الله و از نماز بازدارد".
3- بمعناى اذان و نماز فرض مخصوصا با جماعت در آیه: " فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ" (النور : 36)، يعنى: " «در خانه‌هايي‌ كه‌ خدا اجازه‌ داده‌ است‌ كه‌ رفعت‌ يابند» يعني: در مساجدي‌ كه‌ خدا فرمان‌ داده‌ تا مورد تعظيم‌ و حرمت‌ قرار گيرند و شأن‌ وجايگاه‌ آنها رفيع‌ و قدر و منزلت‌ آنها والا باشد و از پليديها و نجاستها پاك ‌گردانيده‌ شوند و نيز رخصت‌ داده‌ كه‌ آن‌ خانه‌ها برافراشته‌ و بلندوبالا بنا شوند «و نامش‌ در آنها ياد شود"، و همچنين در اين آیه: "وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ (البقرة : 114)، يعنى: "و كيست‌ ظالم ‌تر؟" استفهام‌ انكاري‌ است، يعني: كسي‌ ظالم‌تر نيست‌ "ازآن‌ كس‌ كه‌ نگذارد در مساجد خدا نام‌ وي‌ برده‌ شود".
4- بمعناى اداء شعائر و مناسك حج در آیه: " وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ" (البقرة: 203)، يعنى: "و خدا را در روزهايي‌ معين‌ ياد كنيد".
5- بمعناى عموم ذكر مانند عبادات قلبى از قبيل محبت خداوند و توكل بر او، و عبادات بدنى مانند نماز و زكات و غيره، و عبادات زبانى از قبيل تسبيح و تهليل و تحميد و استغفار و دعاء صبح و شب و دعاء خروج از منزل و ورود به آن و دعاء دخول و خروج از مسجد و غيره در آیه: " يَا آیها الَّذِينَ آَمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا " (الاحزاب : 41)، يعنى: "اي‌ مؤمنان‌! خدارا ذكر كنيد، به‌ ذكر كردن‌ بسيار»"، و همچنين در آیه: " وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا " و (الحزاب : 35)، يعنى: "و مردان‌ و زناني‌ كه‌ خدا را بسيار ياد مي‌كنند".
6- بمعناى يادآورى و فراموش نكردن و پند و اندرز در آیه: " وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ" (ال عمران : 103)، يعنى: "و نعمت‌ خدا را بر خود ياد كنيد، آن‌گاه‌ كه‌ دشمنان‌ همديگر بوديد"، و همچنين در آیه: " فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَى " (الأعلى : 9)، يعنى: " «پس‌ اندرز ده‌ اگر اندرز سود بخشد" ، و همچنين در آیه: " وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ" (الذاريات 55)، يعنى: "و پند ده‌ كه‌ مؤمنان‌ را پند سود مي‌بخشد".
7- بمعناى بيان كردن براى اولين بار در آیه: " ذِكْرُ رَحْمَةِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِيَّا " (مريم : 2)، يعنى: "بيان‌ رحمت‌ پروردگار تو بر بنده‌اش‌ زكريا".
8- بمعناى عزت و سربلندى و شرف و منزلت در آیه: " أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ" (انبياء : 10)، يعنى: "در حقيقت‌ ما به‌ سوي‌ شما كتابي‌ را نازل‌ كرديم‌ كه‌ ذكر شما در آن ‌است‌" يعني: كتابي‌ كه‌ شرف‌ و مقام‌ و منزلت‌ بلند شما در آن‌ است‌، و همچنين در آیه: " وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ "(زخرف : 44)، يعنى: "و هرآينه‌ آن براي‌ تو و براي‌ قوم‌ تو ذكري‌ است‌".

پس ذكر خداوند در قرآن كريم معانى مختلفى را در بر دارد و كسى كه ذكر خداوند را بجاى آورد باعث اطمئنان قلب و سكينت روحى و معنوى ميشود كه خداوند ميفرمايد: " أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ " (الرعد : 28)، يعنى: "آگاه‌ باش‌ كه‌ با ياد خدا دلها آرامش‌ مي‌يابد".

ولى نا گفته نماند كه ذكر خداوند بايست مطابق قرآن و سنت باشد تا موجب ثواب و پاداش شود، ولى اگر مانند ذكر صوفيها باشد بدعت بشمار ميرود زيرا اصل و اساسى در دين ندارد، ولى اگر ميگويند به آنها آرامش خاطر ميدهد اين در واقع اوهامى بيش نيست كه دچارشان ميشوند، خداوند متعال در قرآن ميفرمايد: " وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ (36) وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ (37)" (زخرف : 37-36)، يعنى: "و هر كس‌ از ياد رحمان‌ تغافل‌ كند بر او شيطاني‌ مي‌گماريم،‌ پس‌ آن‌ شيطان ‌برايش‌ همنشين‌ است‌ و مسَلَّما آنها آنان‌ را از راه‌ باز مي‌دارند و مي‌پندارند كه‌ خود ره يافته‌اند"، پس اين صوفيها كه اذكارشان مخالف قرآن و سنت ميباشد بدعت روا داشته اند و فكر ميكنند كه اطمئنان خاطر به انها دست داده است كه بدون شك كارشان باطل هست و بجاى اجر و پاداش گناه نصيبشان ميشود.

وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com