قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تعريف اعتكاف: 
ماندن در مسجد به قصد طاعت و عبادت.

دلايل مشروعيت آن
خداوند عزوجل مي فرمايد:
(و عهدنا إلي إبراهيم و إسماعيل أن طهرا بيتي للطائفين و العاکفين و الرکع السجود)
(و وحي فرستاديم بسوي ابراهيم و اسماعيل که پاک سازيد خانه مرا براي طواف کنندگان و معتکفين و و رکوع و سجده کنندگان) [بقره/125[

از ام المؤمنين عايشه ـ رضي الله عنهاـ روايت است که فرمود:
"همانا رسول اکرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف مي کردند و اين عمل را تا هنگام وفاتشان انجام مي دادند و بعد از وفات ايشان همسرانش نيز اعتکاف مينمودند." (بخاري 2036(

از سيدنا عبدالله بن عمرـ رضي الله عنهماـ روايت است که فرمود:
رسول اکرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ پشت ستون توبه) در مسجد النبي) اعتکاف مي نمودند و براي ايشان فراشي مي انداختند يا اينکه تختي قرار مي دادند. (ابن ماجه 564(

فضايل و جايزه هاي نفيس و ارزشمند اعتکاف
بدون شک اعتکاف يکي از سنتهايي است که بر نفس بشري دشوار است اما جوايز آن به لطف الله بسيار بزرگ و ارزشمند مي باشد که از بهترين جوايز آن:

1ـ درک شب قدر و بدست آوردن ثواب هزار ماه که برابر است با 83 سال.

2ـ بخشش گناهان و از بين رفتن سيئات در ايام اعتکاف .
عطاء ـ رحمه الله ـ مي فرمايد: مثال شخص معتکف مانند مرد نيازمندي است که بر در خانه بزرگي نشسته است و به استمرار مي نشيند و مي گويد بلند نمي شوم تا اينکه حاجتم را برآورده کند و همچنين شخص معتکف در خانه الله (مسجد) مي نشيند و مي گويد بلند نمي شوم تا اينکه خداوند مرا بيامرزد و گناهان مرا عفو کند و لله المثل الأعلي.

3ـ بدست آوردن اجر پنجاه صحابي ـ رضي الله عنهم ـ
از سيدنا عبدالله بن مسعود روايت است که رسول اکرم ـ صلي الله عليه وسلم ـ فرمودند:
«إن من وراءکم زمان صبر للمتمسک فيه، أجر خمسين شهيدا منکم» (سلسلة الصحيحة 494(
"همانا بعد از شما زماني مي آيد که زمان صبر و استقامت است براي کسي که متمسک به دين باشد و آنها اجر پنجاه شهيد از شما دارند."
امام زهري ـ رحمه الله ـ مي فرمايد: من تعجب مي کنم از امر اعتکاف با اينکه رسول اکرم ـ صلي الله عليه وسلم ـ و صحابه کرام ـ رضي الله عنهم ـ برآن مواظبت و استمرار داشتند امروز در بين ما متروک شده است.
پس بياييم اين سنت را احيا کنيم و در مقابل طاعت و بندگي خدا صبر داشته باشيم تا اين اجر عظيم را به دست آوريم. ]تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر[

4ـ حفظ روزه از تمامي کارهايي که آنرا خدشه دار و ثواب آن را کم مي کند.

5ـ تمرين نشستن در مسجد و مواظبت بر نمازهاي پنج وقت با جماعت و اين خود داراي فضايل خاصي هست که عبارت است از:
الف) کسي که در مسجد مي نشيند يقينا مسجد را قلبا دوست دارد و اين دوست داشتن و تعلق به مسجد بسيار با ارزش است.
از ابوهريره ـ رضي الله عنه ـ روايت است که رسول الله ـ صلي الله عليه وسلم ـ مي فرمايد: "هفت گروه (فرداي قيامت) در زير سايه خداوند هستند و يکي از آن هفت گروه، «و رجل قلبه معلق بالمساجد» "مردي است که قلبش هميشه تعلق به مساجد داشته باشد." يعني به فکر عبادت و نماز باشد.
ب) کسي که در مسجد مي نشيند و انتظار نماز را مي کشد دو امتياز ويژه دارد يکي اينکه مادامي که نشسته است ثواب نماز برايش نوشته مي شود و دوم فرشتگان براي او دعاي رحمت و مغفرت مي کنند.

شروط اعتکاف
شخص معتکف بايد:

1ـ مسلمان باشد.
2ـ بالغ باشد.
3ـ طاهر باشد.
4ـ در مسجد باشد. و بهتر اين است که در مسجدي که نماز جمعه خوانده مي شود، اعتکاف کند.

حکم اعتکاف
سنت مؤکده است بدليل اينکه رسول اکرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ بر آن مواظبت داشتند و تا آخر حيات مبارکشان آن را انجام مي دادند.
از ام المؤمنين عايشه ـ رضي الله عنهاـ روايت است که فرمود: همانا رسول اکرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف مي کردند و اين عمل را تا هنگام وفاتشان انجام مي دادند و بعد از وفات ايشان همسرانش نيز اعتکاف مينمودند. (بخاري 2036)

ارکان اعتکاف
1ـ نيت کردن، که آن امري است ضروري براي اعتکاف. و خالص کردن عمل براي الله سبحانه و تعالي.
از سيدنا عمربن الخطاب ـ رضي الله عنه ـ روايت است که فرمود : شنيدم که رسول الله ـ صلي الله عليه وسلم ـ فرمود: «إنما الأعمال بالنيات» "همانا اعمال به نيتها بستگي دارد."
2ـ ماندن در مسجد و دليل آن فرموده الله :
(و عهدنا إلي إبراهيم و إسماعيل أن طهرا بيتي للطائفين و العاکفين و الرکع السجود)
(و وحي فرستاديم بسوي ابراهيم و اسماعيل که پاک سازيد خانه مرا براي طواف کنندگان و معتکفين و و رکوع و سجده کنندگان) )بقره/125)

زمان اعتکاف
اگر شخصي مي خواهد در رمضان اعتکاف کند بهترين و مؤکدترين وقت آن دهه آخر ماه مبارک رمضان است و جايز است که در هر وقتي از رمضان و ماههاي ديگر انجام دهد و خصوصا اگر نذر كند و آن را بر خود واجب كند.
سيدنا عمر ـ رضي الله عنه ـ از رسول الله ـ صلي الله عليه وسلم ـ پرسيد: همانا من در جاهليت نذر کردم که يک شب در مسجد الحرام اعتکاف کنم فرمودند: "نذرت را ادا کن." (صحيح بخاري 2032)

شروع و پايان اعتکاف
علماء مي فرمايند: اگر کسي نيت کرد که دهه آخر رمضان را اعتکاف کند ايشان قبل از غروب خورشيد شب 21 وارد مسجد و جاي اعتکافش مي شود و بعد از غروب شب عيد خارج مي شود. و همچنين گروه ديگري از علماء مي فرمايند: شروع آن بعد از نماز صبح و پايان آن نيز بعد از نماز صبح روز عيد است. که از ام المؤمنين عايشه روايت است که فرمود:
«کان النبي إذا أراد أن يعتکف صلي الصبح ثم دخل المکان الذي يريد أن يعتکف فيه» (رواه ابن ماجه)
"رسول اکرم ـ صلي الله عليه وسلم ـ هنگامي که مي خواست اعتکاف کند نماز صبح را مي خواند و سپس وارد مکاني که مي خواست در آن اعتکاف کند مي شد."
پس نتيجه مي گيريم که شخص معتکف ابتدا و پايان اعتکاف خود را طبق اين دو نظر از نظرات علما انجام دهد.

سؤال: آيا شخص مي تواند يک شب يا يک روز يا دو روز اعتکاف کند ؟
بله. دليل آن حديث سيدنا عمرـ رضي الله عنه ـ است که فرمود در جاهليت نذر کردم تا شبي در مسجد الحرام اعتکاف کنم رسول الله ـ صلي الله عليه وسلم ـ در جواب ايشان فرمود: آن را ادا کن. پس شخص مي تواند يک ساعت و يک شب يا يک روز و دو روز نيز اعتکاف کند.

مبطلات اعتکاف
1ـ خروج از مسجد، اگر شخص معتکف از مسجد بدون ضرورت و نياز خارج شد اعتکاف آن باطل است. ام المؤمنين عايشه ـ رضي الله عنه ـ فرمود: هنگامي که رسول اکرم ـ صلي الله عليه وسلم ـ اعتکاف مي کردند سر خود را به من نزديک مي کردند و من آن را شانه مي زدم. و داخل خانه نمي شد مگر براي نياز و ضروت. (سنن ترمذي)

علامه ابن عثيمين ـ رحمه الله ـ در فتاواي خود مي فرمايد: خروج ازمسجد براي شخص معتکف سه نوع است:
الف) خروج مشروع، که آن خروج براي حاجت و نياز مانند خوردن و نوشيدن و غسل وغيره است.
ب) خروج براي طاعت و عبادت، که بر شخص معتکف واجب نيست مانند عيادت مريض و حضور در نماز جنازه و اگر در ابتداي اعتکاف شرط کرد که براي اين امور خارج شود جايز است و در غير اينصورت جايز نيست.
ج) خروج براي کاري که اعتکاف را باطل مي کند مانند خريد و فروش و نزديکي با همسر و غيره.

2ـ مباشرت کردن با همسر که يکي از آن عمل نزديکي با همسر(جماع) مي باشد. خداوند متعال ميفرمايد:
(ولا تباشروهن و أنتم عاکفون في المساجد)
(و با آنها (زنان) نزديکي نکنيد در حاليکه در مساجد به اعتکاف نشسته ايد) (بقره/187)

3ـ و از مبطلات ديگر اعتکاف حيض و نفاس مي باشد.

4ـ انجام دادن عده براي زني که شوهرش در هنگام اعتکاف فوت مي کند.

سؤال: آيا زنان مي توانند اعتکاف کنند؟
جواب: اتفاق علماء بر اين است اعتکاف کردن براي زنان نيز جايز است دليل آن از ام المؤمنين عايشه ـ رضي الله عنهاـ روايت است که فرمود: همانا رسول اکرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ دهه آخر ماه رمضان اعتکاف مي کردند و اين عمل را تا هنگام وفاتشان انجام مي دادند و بعد از وفات ايشان همسرانش نيز اعتکاف مينمودند. (بخاري 2036)
امام ابوحنيفه ـ رحمه الله ـ بر اين است که بهتر براي زنان اين است که اعتکاف آنان در خانه باشد بخاطر اينکه زن عورت است و به حديث رسول اکرم ـ صلي الله عليه وسلم ـ در رابطه با خروج زنان براي نماز استناد کرده است که مي فرمايد:
«بيوتهن خير لهن لو کن يعلمن»
"خانه هايشان براي آنان بهتر است اگر بدانند."


وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com