قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

برخي از شرايط و آداب دعا:

از شروط دعا:
1 ـ توحيد و اخلاص در آن.
2 ـ اين كه خوردن و آشاميدن و پوشيدن از حلال باشد.
«ذَكَرَ النَّبيُّ صلي الله عليه وسلم الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ، أَشْعَثَ أغْبَرَ، يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ، يَارَبِّ، يَارَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ؟!».( مسلم؛(1015))
رسول الله صلي الله عليه وسلم از مردي ياد كردند كه سفر خود را طولاني مىكند و با مويي پريشان و رويي گردآلود دو دستش را به سوي آسمان بلند كرده، مى گويد: "خدايا! خدايا!" در حالي كه غذايش حرام، آبش حرام، لباسش حرام و تغذيه شده به حرام است. پس چگونه خداوند دعاي او را اجابت كند (خداوند دعاي چنين بندگاني را اجابت نميكند).

از آداب دعا:
1 ـ اين كه دعا را با حمد و سپاس و ستايش خدا و درود بر پيامبر صلي الله عليه وسلم شروع كرده و به پايان برساند.
پيامبر صلي الله عليه وسلم به كسي كه قبل از درود فرستادن بر او، در دعا كردن عجله فرمود: «عجلتَ أَيُّهَا الْمُصَلِّي، إِذَاِ صَلَّيْتَ فَقَعَدْتَ فَاحْمَدِ اللهَ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ وَصَلِّ عَلَيَّ، ثُمَّ ادْعُهُ».
اي نمازگزار! عجله كردي. هرگاه براي نماز خواندن نشستي، خدا را به آن چه سزاوار است ستايش كن و برمن درود بفرست، سپس خدا را دعا كن.
و به كسي كه خدا را ستايش نمود و بر او درود فرستاد، فرمود: «أَيُّهَا الْمُصَلِّي ادْعُ تُجَبْ» ترمذي
اي نمازگزار! دعا كن كه دعايت اجابت مي شود.
2 ـ در دعا و خواهش از خداوند، عزم و اراده كند.
رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند:«إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلْيَعْزِمِ الْمَسْأَلَةَ، وَلاَ يَقُولَنَّ: اللّهُمَّ إِنْ شِئْتَ فَأَعْطِنِي، فَإِنَّهُ لاَ مُسْتَكْرِهَ لَهُ»مسلم 6338.
هريك از شما دعا كرد، در دعا كردن عزم و اراده كند ونبايد بگويد: خدايا! اگر خواستي به من بده؛ زيرا خواهش تو، براي خداوند ناپسند نيست.
3 ـ در اجابت دعا عجله نكند.
پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمودند: «يستجابُ لأَحَدِكُمْ مَا لَمْ يَعْجَلْ، يَقُولُ: دَعَوْتُ فَلَمْ يُستَجَبْ لِي».متفق عليه
دعاي آن يك از شما قبول مي شود كه عجله نكند و نگويد: دعا كردم ولي مستجاب نشد.
4 ـ در دعا سجع (سخن با قافيه) نگويد يعني با تكلف دعا نكند و صداي خود را بلند نكند. و در تفسير تعدي و تجاوز در دعا، در اين آيه ي سجع گفته شده است:
خداوند مي فرمايد: «ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»
"خداي خود را با تضرع و زاري بخوانيد كه خدا هرگز ستمكاران و تجاوزكنندگان را دوست ندارد".[الأعراف:55].
ابن عباس رضي الله عنهما به عكرمه رحمه الله گفت: [... فَانُظرِ السَّجْعَ مِنَ الدُّعَاءِ فَاجْتَنِبْهُ، فَإِنِّي عَهِدتُّ رَسُولَ اللهِ صلي الله عليه وسلم وَأَصْحَابَهُ لا يَفْعَلُونَ إِلاَّ ذَلِكَ]بخاري حديث(6337)
بنگر و از سجع در دعا دوري كن؛ زيرا عهد من با رسول الله صلي الله عليه وسلم و اصحاب او چنين بود، كه از سجع دوري مىكردند.
5 ـ در حال دعا رو به قبله بودن همراه با بلند كردن دو دست، به خصوص در دعاي طلب باران.
((دَعَا رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه وسلم وَاسْتَسْقَى، ثُمَّ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ وَقَلَبَ رِدَاءَهُ))متفق عليه.
رسول الله صلي الله عليه وسلم براي طلب باران دعا كرده، رو به قبله ايستادند و عباي خود را وارونه بر تن كردند.
وقد ثَبَتَ كذلكَ دعاؤُهُ صلي الله عليه وسلم في الاستسقاءِ في خُطبةِ الجُمُعةِ غِيرَ مستقبِلٍ القِبْلَةَ.بخاري 1014.
و همچنين روايتي ثابت است كه در دعاي طلب باران در خطبه ي جمعه، قبله را استقبال نكردند.
و رسول الله صلي الله عليه وسلم در حال دعا دو دوست خود را بلند كردند تا آن جا كه عده اي از صحابه مانند ابو موسي و انس رضي الله عنهما، سفيدي زير بغل حضرت را مشاهده نمودند.متفق عليه
6 ـ خشوع و حضور دل در دعا همراه با صدايي كوتاه.
"خداي خود را با تضرع و زاري بخوانيد". [الأعراف:55].
و رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمودند: «إَنَّكُمْ لَيْسَ تَدْعُونَ أَصَمَّ وَلاَ غَائِباً، إِنَّكُمْ تَدْعُونَهُ سَمِيعاً قَرِيباً وَهُوَ مَعَكُمْ»متفق عليه
شما كر و غايب را نمىخوانيد، بلكه شنونده اي نزديك مىخوانيد كه با شماست.
7 ـ اين كه در دعاكردن همچنان التماس و زاري نمايد.
عايشه رضي الله عنها گويد: «حتي إِذَا كَاَن ذَاتَ يَوْمٍ، أَوْ ذَاتَ لَيْلَةٍ، دَعَا رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه وسلم ، ثُمَّ دَعَا، ثُمَّ دَعَا..»بخاري حديث(6391)
شبي يا روزي بود و رسول الله صلي الله عليه وسلم خدا را خواند سپس او را خواند، سپس او را خواند.
8 ـ در دعا كردن با نام ها و اسماي خدا به او توسل جويد.
خداوند مى فرمايد: «وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُواْ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي أَسْمَآئِهِ سَيُجْزَوْنَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ»[الأعراف:180].
"براي خداست نام هاي نيكو، با آن خدا را بخوانيد و آنان را كه در نام هاي او كفر و دشمني مىورزند، به خود واگذاريد كه به زودي به كردار بدشان مجازات خواهند شد".
9 ـ به اعمال نيك و صالح خود به خدا توسل جويد.
صحَّ عن رسولِ اللهِ صلي الله عليه وسلم ، قصةُ ثلاثةِ رَهْطٍ، مِمَّنْ كَانُوا قَبْلَنَا، آواهمُ المبيتُ إلى غارٍ فسدَّتْ عليهمُ الغارَ صخرةٌ مِنَ الجبَلِ؛ فدعا الأَوّلُ متوسِّلاً بمزيدِ بِرِّهِ بأبوَيْه، والثاني بعِفَّتهِ عن الزِّنى مع عِظَمِ الدَّاعي إليه، والثالثُ بحفظِهِ الأمانةَ ورَدِّهاَ تامَّةً مثمَّرةً لصاحبِها، فانفرجَ في دعوةِ كلِّ واحدٍ منهمْ شيءٌ منها، فلمّا انفرجَتْ كلُّها خرجوا يمشُون.بخاري حديث(2215)
از رسول الله صلي الله عليه وسلم ثابت است كه سه نفر از مردم پيش از اسلام، به غاري پناه بردند. سنگي راه ورودي غار را بست. آن ها به خدا متوسل شدند، اولين نفر به فرمانبرداري و طاعت پدر و مادر، دومين نفر به پاكي و عفت خود از زناكاري با وجود سبب آن و نفر سوم به امانت داري و برگردانيدن تمام امانت ها و سود آن. و با دعاي هركدام از آن ها، اندكي از راه ورود باز مىشد. وقتي كاملا راه باز شد، از غار بيرون آمدند و رفتند.
10 ـ در دعا كردن، به دعاهاي كامل و جامع روي آورد و بر آن ها درنگ و تأمل كند.
«كانَ رَسُولُ اللهِ صلي الله عليه وسلم يَسْتَحِبُّ الْجَوَامِعَ مِنَ الدُّعَاءِ، وَيَدَعُ مَا سِوَى ذَلِكَ». ابوداودحديث(1482)
رسول الله صلي الله عليه وسلم دعايي را مستحب ميدانست كه كامل و جامع بود (شامل دنيا و آخرت و دعايي با عبارت كوتاه و معناي بسيار) و ايشان صلي الله عليه وسلم دعاهاي غير اين را ترك ميكرد.


والله تعالي اعلم
وصلي الله وسلم علي محمد و علي آله و اتباعه الي يوم الدين
سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com