قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

وظایف شنوندگان اذان

مستحب است که هرگاه موذن عبارات اذان را سرداد، شنوندگان نيز بعد از او همان عبارات را تکرار کنند، بجز در دو عبارت؛ "حي علي الصلاة" و "حي علي الفلاح" که بجاي تکرار اين دو عبارت بايد بگويند: "لاحول و لاقوة الا بالله"
از ابوسعيد روايت است که پيامبر -صلى الله عليه وسلم- فرمود : (إذا سمعتم النداء فقولوا مثل ما يقول المؤذن) «هرگاه اذان راشنيديد مثل آنچه که مؤذن مي‌گويد، بگوييد». متفق عليه
از عمر بن خطاب رضي الله عنه روايت است که پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود : «هرگاه يکي از شما با الله أکبر الله أکبر مؤذن، بگويد الله أکبر الله أکبر و با أشهد أن لا إله إلا الله مؤذن، بگويد : أشهد أن لا إله إلا الله، و با أشهد أن محمداً رسول الله مؤذن، بگويد : أشهد أن لا إله إلا الله، و با أشهد أن محمداً رسول الله مؤذن، بگويد : أشهد أن محمداً رسول الله، و با حي علي الصلاة مؤذن، بگويد : لاحول و لا قوة إلا بالله، و با حي علي الفلاح مؤذن، بگويد : لاحول و لا قوه إلا بالله، و با الله أکبر مؤذن بگويد الله أکبر، و با لا إله إلا الله او از ته قلب بگويد : لا اله الا الله وارد بهشت مي‌شود». مسلم (385)
پس کسي که آنچه را مؤذن مي‌گويد تکرار کند، يا هنگام گفتن حيَّ علي الصلاة و حي علي الفلاح بگويد : لا حول و لا قوة إلا بالله، يا خود حي علي الصلاة و حي علي الفلاح و لاحول و لا قوة الا بالله را با هم بگويد طبق سنت عمل کرده است.
اما در اذان اول صبح، مستحب است که موذن دو بار عبارت "الصلاة خير من النوم" (يعني: نماز از خواب نيک تر است) را بعد از عبارت "حي علي الفلاح" نيز بگويد؛ که به آن عبارت "تثويب" گويند.
از ابومحذوره روايت است که پيامبر صلي الله عليه وسلم أذان رابه او آموزش داد و در آن آمده :
حي علي الفلاح، حي علي الفلاح، الصلاة خير من النوم،الصلاة خير من النوم، (اين جمله) در اذان اول صبح (گفته شود)، الله أکبر، الله أکبر، لا إله إلا الله). نسايي (7/2).
امير صنعاني در «سبل السلام» (120/1) از ابن رسلان نقل کرده است :
مشروعيت تثويب فقط در اذان اول صبح است چون براي بيدار کردن کساني است که خوابيده‌اند اما اذان (اصلي) براي اعلام دخول وقت و فراخواندن مردم به نماز است. – أه‍.
اما در جواب "الصلاة خير من النوم" فقط کافيست عين آن عبارت را تکرار کرد، و آنکه بعضي از مردم با شنيدن آن؛ عبارت "صدقت و بررت" را مي گويند، صحيح نيست زيرا هرگز در سنت نبوي صلي الله عليه وسلم و اصحابش چنين چيزي را با شنيدن تثويب نگفته اند.
و پس از پايان اذان، مستحب است که هم موذن و هم شنوندگان ابتدا بصورت خفي بر پيامبر صلي الله عليه وسلم صلوات بفرستند و سپس دعا کند تا الله تعالي مقام "محمود" را نصيب پيامبر صلي الله عليه وسلم نمايد: " اللهم رب هذه الدعوة التامة و الصلاة القائمة آتِ مُحمَدا الوسيله و الفضيلة و ابعَثه مَقاما مَحمودا الذي وَعَدتَهُ"
از عبدالله بن عمر روايت است : از پيامبر صلي الله عليه وسلم شنيدم که مي‌فرمود : (إذا سمعتم المؤذن فقولوا مثل ما يقول، ثم صلوا علي، فإنه من صلي علي صلاة صلي الله بها عليه عشرا، ثم سلوا الله لي الوسيلة، فإنها منزلة في الجنة لا تنبغي إلا لعبد من عباد الله، و أرجو أن أکون أنا هو، فمن سأل الله لي الوسيلة حلت له الشفاعة) «هرگاه (نداي) مؤذن را شنيديد، آنچه را مي‌گويد تکرار کنيد سپس بر من صلوات بفرستيد چون هر کس بر من يک صلوات بفرستد، خداوند در برابر آن ده صلوات بر او مي‌فرستد سپس از خدا برايم طلب وسيله کنيد که وسيله مقامي است در بهشت که تنها به يکي از بندگان خدا داده مي‌شود و اميدوارم که آن بنده من باشم، پس کسي که از خداوند براي من طلب وسيله کند، شفاعت شامل حالش مي‌گردد». مسلم(384)
از جابر روايت است که پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود : (من قال حين يسمع النداء : اللهم رب هذه الدعوة التامة و الصلاة القائمة آت محمدا الوسيله و الفضيلة و ابعثه مقاما محمودا الذي وعدته حلت له شفاعتي يوم القيامة) «هر کس پس از شنيدن اذان بگويد – اللهم رب هذه الدعوة التامة و الصلاة القائمة، آت محمداً الوسيلة و الفضيلة و ابعثه مقاماً محموداً الذي وعدته – يعني : خداوندا! اي پروردگار اين دعوت کامل و نماز برپا شده، وسيله و فضيلت را به محمد عطا فرما و در روز قيامت او را به مقام محمود و ستوده‌اي که به او وعده داده‌‌اي مبعوث فرما – شفاعت من در روز قيامت شامل حال او مي‌گردد». بخاري (614)
همچنين مستحب است مسلمان بين أذان و اقامه بسيار دعا کند؛ چون در اين هنگام دعا اجابت مي‌شود:
از انس رضي الله عنه روايت است که پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود : (الدعاء لايرد بين الأذان و الإقامة) «دعا در بين أذان و اقامه رد نمي‌شود». ترمذي (212)

والله اعلم
وصلي الله وسلم علي محمد وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين
سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com