قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

در زمان خلافت سيدنا عثمان رضي الله عنه فتوحات اسلامي به اوج رسيد. محبت جهاد در راه خدا و شوق شهادت، دل نبستن به دنيا و تكيه نكردن به تعداد نفرات و امكانات جنگي و شجاعت و دليري فوق العاده و مشاهده ي نصرت هاي آشكار خداوندي و عوامل ديگري كه اسلام در قلوب مسلمين پديد آورده بود، سبب شد تا امواج خروشان فتوحات اسلامي به سرعت ممالك فارس، روم و شمال آفريقا را فراگيرد. و حكومتهاي بزرگ و شهرهاي پرشكوه و جلال در مقابلشان سر تسليم فرو آورند. شايد حكمت الهي و اراده ي خيري كه خداوند نسبت به مسلمين داشت، موجب شد تا حضرت عثمان به جانشيني حضرت عمر رضي الله عنه برگزيده شود و سلسله فتوحات آغاز شده در زمان خلافت سيدنا عمر، كامل و گسترش يابد. زيرا اغلب كارگزاران شهرهاي تازه فتح شده و اكثر فرماندهان لشكر و فاتحان، در دوران خلافت سيدنا عمر رضي الله عنه از خويشان نزديك حضرت عثمان رضي الله عنه بودند، همچون معاويه بن ابي سفيان، عمر بن عاص، عبدالله بن سعد بن ابي سرح، مروان ابن حكم و وليد بن عقبه، و در نتيجه اين فتوحات ميليونها انسان به آغوش پر مهر اسلام درآمدند، و اين خود نعمت و خير بسيار بزرگي بود.( 1)

در زمان عثمان ذي النورين رضي الله عنه آذربايجان و طبرستان فتح شد. در همين دوران عبدالرحمن بن ربيعه باهلي فاتحانه به سرزمين خزر وارد شد. خزر سرزمين وسيعي در ساحل درياي خزر (CASPIAN SEA) است، كه بلاد ديلم و الجبل در آن واقع است. سپاه اسلام از آنجا به بلنجر و قهستان تا نيشابور و از طخارستان تا مرو رود و بلخ و خوارزم، و ارمنستان تا قاليقلا (ارزروم) و فتوحات ادامه يافت تا اينكه به تفليس رسيد. در زمان ايشان حضرت معاويه جزيره قبرص را فتح كرد و سواحل شمالي قاره أفريقا از طرابلس تا طنجه در قلمرو حكومت اسلامي قرار گرفت.

در زمان عثمان رضي الله عنه دولت اسلامي به ناوگان دريايي دست يافت؛ تعدادي كشتي از روميان بدست آمد و تعدادي را هم معاويه و عبدالله بن سعد آماده نمودند. در اين برهه دولت اسلامي به نيروي دريايي سخت نياز داشت، زيرا فتوحات اسلامي به قدري وسعت يافته بود كه براي حفاظت از سرحدات به نيروي دريايي نياز بود به خصوص كه خطر حمله روميان به قوت وجود داشت.( 2)

سپاه اسلام در زمان سيدنا عمررضي الله عنه تمام سرزمينهاي فارس، سوريه و مصر را فتح نموده بودند، اما در بعضي مناطق نيروهاي اسلام كاملاً مستقر نشده بودند و مردم آن سامان به هر ندايي لبيك مي گفتند و عليه حكومت اسلامي مي شوريدند. سپاه اسلام در زمان سيدنا عثمان آنان را تحت فرمان و اطاعت خود درآورده، و پايه هاي حكومت اسلامي را مستحكم ساخت. اين كار به نوبه ي خود فتحي مهم به شمار مي آمد. از سوي ديگر مسلمين در زمان عثمان رضي الله عنه بلادي را فتح نمودند كه سپاه اسلام پيش از آن به آنجا گام ننهاده بود.(3)

نيز در زمان خلافت سيدنا عثمان رضي الله عنه مسلمين، بلخ، هرات و كابل و بدخشان را زير پرچم اسلام در آوردند و شورش در جنوب ايران باعث شد تا بر كرمان و سيستان دست يابند.

و در اداره ي امور اين شهرها و سرزمينهاي تحت تصرف، همان خط مشي و سياست عمررضي الله عنه را پيروي نمودند؛ يعني بعد از تسخير آنها بلافاصله اقدامات سريع و موثري براي افزايش درآمدهاي آنها به عمل آمد، كاريزها كنده شده، جاده ها احداث گرديد و درختان ميوه كاشته شد، راههاي بازرگاني با نيروهاي امنيتي كاملاً امن و آرام شد.

تهاجمات و تاخت و تازهاي روم شرقي از طرف شمال سبب گرديد كه سپاهيان اسلام تا آسياي صغير و درياي سياه پيش بروند. طرابلس غرب و برقه در قاره آفريقا و جزيره قبرس در مديترانه فتح شدند. و نيروي دريايي نيرومند را كه روميان براي تصرف مصر در بندر اسكندريه گرد آورده بودند منهدم كردند.( 4 )
_____________________________
1- مشهور است كه حضرت عثمان خويشان خود را در دستگاه دولت انتصاب نمود، ولي با اين بررسي سطحي در مي يابيم كه واقعيت غير از اين است. گر چه كارگزاران برخي از شهرهاي تازه فتح شده و فرماندهان لشكرهاي جهادي كه كاري بسيار دشوار و پر خطر بود، از ميان خويشان او بودند. ولي بخش عمده ي پستهاي مهم و مسئولان آنها در زمان عثمان عبارت بودند از: (1) دادگستري، كه رئيس آن زيد بن ثابت انصاري بود كه هيچ گونه قرابتي با عثمان نداشت. (2) بت المال، كه عقبه بن عامر مسئوليت آن را به عهده داشت. (3) سرپرستي امور حجاج، كه بر عهده ي عبدالله بن عباس بود. (4) اداره ي دارايي، كه مسئولان آن جابر مزني و سماك انصاري بودند. (5) ارتش، كه فرمانده آن قعقاع بن عمرو بود. (6) رياست اداره ي پليس، كه بنا به گفته بعضي از مورخين به عهده ي عبدالله بن قنفذ، از بني تميم بود.
(7) اما از ميان استانداران، با وجود تعداد زياد آنها، فقط سه نفر از بني اميه بودند كه يكي از آنها امير معاويه بود كه قبل از خلافت عثمان منصوب شده بود.
خلاصه اين كه از شش پست مهم دستگاه دولت، هيچكدام به عهده ي بني اميه و خويشان حضرت عثمان نبود.
و از سوي ديگر نبايد فراموش كرد كه خود رسول الله صلي الله عليه وسلم در زمان خويش اغلب مسئولان و كارگزاران را از ميان بني اميه انتخاب نموده اند، به عنوان مثال: كارگزار رسول اكرمصلى الله عليه وسلم در مكه عتاب بن اسيد بن ابي العاص بن اميه بود؛ فرماندار نجران، ابوسفيان بن حرب بود؛ عامل صدقات بني مذجح و كارگزار صنعاء يمن خالد بن سعيد بن العاص بود؛ كارگزار تيماء و خبير و مناطق عرفيه عثمان بن سعيد بن عاص بود، و فرمانده بعضي از سپاه ها و همچنين عامل بحرين، ابان بن سعيد بن عاص بود. (رجوع شود به تاريخ طبري و كتاب الاداره الاسلاميه تاليف: كرد علي). مترجم
2- تخليص از كتاب تاريخ الامم الاسلاميه، شيخ محمد خضري بك: 2/27-30، المكتبه التجاريه الكبري 1969.
3- شيخ عبدالوهاب النجار، الخلفاء الرشدون، ص: 270
4- دكتر سيد امير علي، تاريخ عرب و اسلام، ص: 52 ( ترجمه فارسي).