قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

«الذریعة الی تصانیف الشیعه» اثر آقا بزرگ طهرانی
کتاب الذریعة اشاره به تعداد زیادی از کتابهای تفسیر شیعه کرده، و عنوان بعضی از این کتابها مرا از نگاه به آنها بی نیاز می­گردانند، همانند کتاب «تاویل الآیات الباهره فی فضل العتره الطاهرة».
بعضی از این کتابها، در عنوانشان اثر امامیه هویدا نیست، بلکه باید برای این به موضوع آن کتابها اشاره­ای مختصر بنمائیم، و در اینجا تعدادی از آن کتابها را که مؤلفانشان برای تاویل کتاب خدا در راستای خواسته‌های خویش تلاش کرده­اند ذکر می­نمائیم، و بعضی از تعلیقات مولف کتاب الذریعه را نیز می‌آوریم.
(1) آیات ائمه: این کتاب فارسی است، وبه بیان آیات متعلق به امامت و فضایل ائمه (!) می­پردازد، مولف آن میر محمد علی لاریجانی طهرانی است که در سال 1323 وفات کرده است.
(2) آیات ائمه:
این کتاب فارسی است، و مولف کتاب الذریعة می­گوید: آیاتی را ذکر کرده که می­خواهد استدلال به آنها نامهای ائمه و اوصاف و ویژگی­های آنها را در آورده (!) مولف آن میرزا علی نقی همدانی است و در سال 1297 وفات کرد.
(3) آیات بینات:
عالم معاصر یوسف بن احمد بن یوسف گیلانی نجفی می­گوید: در این تفسیر با دلایل و بیاناتی برای استخراج اسامی چهارگانه معصومین و بعضی از خصوصیات آنها در شصت آیه از آیات قرآن، می­کوشد.
می­گویم: مراد وی از معصومین همانند آن که آنها را با رسول خدا شریک دانسته­اند، ائمه اثنی­عشر و فاطمه الزهرا رضی الله عنها، و در آن تعریف وی از گمراهان، و رضایت و اعجاب وی به گمراهی­های آنها، و مشارکت وی با آنها در افراط و گمراهی را، مشاهده می­کنیم.
(4) آیات حجة و الرجعة:
می­گوید: این تفسیر به بیان آیات مربوط به آنها و نکات دقیق می­پردازد و اثرهای روایت شده درباره آنها در تفسیر آیات و تاویل آنها ذکر می­کند. مولف آن شیخ محمد علی بن مولی حسن علی همدانی حایر است که در سال 1293 به دنیا آمده و...
می­گویم: این کتاب به خرافات منسوب به امام دوازدهم که در جزء سابق بدان اشاره کردیم، می­پردازد، و کتابی همانند این، کتاب «ما نزل من القرآن فی صاحب الزمان» اثر ابی عبدالله جوهری احمدبن محمد است. نگاه به کتاب «ایضاح المکنون 2/421».
(5) کتاب: الآیات النازلة فی الذم الجائرین علی اهل البیت! اثر مولی حیدر علی الشروانی.
(6) کتاب: الآیات النازلة فی فضایل العترة الطاهرة
می­گوید: این تفسیر شامل 500 آیه درباره فضیلت معتمدان خدا است (!) و شیخ تقی الدین عبدالله حاجی آنها را تفسیر کرد و بیان داشته...
(7) آیات الولایة:
این کتاب فارسی است و اثر میرزا ابی قاسم بن محمد شیرازی می­باشد.
می­گوید: در آن به تفسیر 1001 آیه از قرآن کریم پرداخته، و معتقد است که 500 آیه از آنها درباره حق اهل بیت و ولایت آنها به اتفاق مفسرین می­باشد ـ دروغگویان این طوری می­گویند ـ و مابقی بنابه تفاسیر اهل بیت کسانی­اند که قرآن درباره آنها نازل شده، و آگاهترین کس به آن از طریق ویژه؛ یاران امامیه هستند.
گفته­ام: این گونه می­گوید: اتفاق مفسرین نه اینکه مفسرین خودشان! چقدر قدرت عجیبی به افتراء و دورغ بستن دارند!!
(8) تأویل الآیات:
اثر اسحاق بن مجید اصفهانی اواخر آن از آن سید امیر روح الامین حسینی اصفهانی.
(9) تاویلات القرآن:
اثر کمال الدین ابی الغنایم عبدالرزاق کاشانی، متوفای سال 730
(10) «تاویل الآیات»ی که گمراهان با آن در رابطه­اند.
اثر مولی عبدالرشید فرزند حسینی بس محمد استرآبادی.
و می­گوید: او کتابی بعنوان «مناقب النبی و الائمه» را دارد.
گفته­ام: مراد از اهل ضلال چیست؟ منظور وی همان خیر امتی است که خداوند آنها را برای بشریت فرستاد, همانگونه که از موضع­گیریهایش در برابر این فرموده خداوند متعال روشن است که: ﴿وَسَیجَنَّبُهَا الْأَتْقَى الَّذِی یؤْتِی مالَهُ یتَزَکى﴾ سوره لیل، از آنجا که این آیه در حق ابوبکر صدیق نازل شد.
(11) تاویل الآیات الباهرة فی فضل العترة الطاهرة:
این کتاب فارسی است و اثر محمد تقی بن محمد طهرانی اصفهانی می­باشد، و در سال 1322 وفات کرده.
گفته­­ام: قبلاً درباره همین کتاب با ترجمه عربی­اش تحت همین عنوان، بحث کردیم.
(12) تاویل الآیات الظاهرة فی فضل العترة الطاهرة
اثر شرف الدین علی حسین استرآبادی است که در سال 940 وفات کرد.
می­گوید: در این کتاب تاویل آیاتی که شامل مدح اهل بیت و مدح اولیای آنها و ذم دشمنانشان از طریق ما و از طریق اهل سنت ـ این گونه می­گوید!! ـ آمده، و از کتابهای کنز الفوائد شیخ کراکجی متوفای سال 449، و کتاب: «ما نزل من القرآن فی اهل البیت» اثر ابن حجام، و کشف الغمه­ی اربلی متوفای سال 692 و از کتابهای علام حلی، روایت کرده.
(13) تاویل الآیات النازلة
می­گوید: درباره فضل اهل بیت و اولیای آنها می­باشد، نزدیک به 20 هزار بیت یاران و پیروان ... است. فیض در اول کتاب الصافی می­گوید: گروهی از یاران ما کتابهایی را درباره تاویل قرآن بدین روش تالیف کرده­اند، و در آنچه که درباره تاویل آیه توسط خود یا پیروانشان یا دشمنانشان جمع­آوری شده، بنابر ترتیب قرآن و کتابی از جمله آنها را دیدم که نزدیک به 20 هزار بیت بود.
(14) تاویل ما نزل فی النبی و آله.
(15) تاویل ما نزل فی شیعتهم.
(16) تاویل ما نزل فی اعدائهم.
می­گوید: این سه کتاب اثر عبدالله بن عباس معروف به ابن صجابه است که دلعکبری در سال 328 آن را از او شنیده.
شیخ طوسی در کتاب «رجال» هشت کتاب دیگر وی را ذکر می­کند ولی نجاشی جز کتاب «المقنع» و «الدواجن» و «ما نزل من القرآن فی اهل البیت» را از او ذکر نکرده، و این کتابی که گذشت، ابن سید شرف­الدین علی در کتابش «تاویل الآیات ظاهره» آن را از او نقل می­کند.
(17) تفسیر الآیات البیانات النازله فی فضایل اهل بیت سید الکائنات:
این کتاب فارسی است، و اثر سید مصطفی بن ابی قاسم موسوی است که در تاریخ 1320 به دنیا آمد.
(18) تفسیر الائمة لهدایة الامة
اثر محمد رضا بن عبدالحسین نصیری طوسی است، که در قرن یازدهم زیسته».
این تفسیر بسیار بزرگ و شامل 30 جلد است.
و روش این مفسر بدین گونه است، که تعدادی آیات را همراه با ترجمه فارسی است می­آورد، و بعد برای تفسیر آیات به ذکر منقولات و ترجمه احادیث به فارسی و بعد تفسیر کردن آنها با عربی، می­پردازد.
و اغلباً از تفسیر عیاشی و بیضاوی، و از کتابهای احتجاج اثر طبرسی و تفسیر امام عسکری و قمی روایت می­کند...
و «مختصر تفسیر الائمه»، اثر این مولف است و در شش جلد و کاملاً فارسی می­باشد.
(19) تفسیر ابن جارود:
می­گوید: نام آن زیادبن منذر است، که در سال 150 وفات کرد، و زیدیه به وی نسبت داده می­شود، و تفسیر خود را از امام باقر در دوران حیاتش روایت کرده.
گفته­ام: قبل از اینکه او به زیدیه بگروید، یا بهتر بگویم: در ایام طولانی گمراهیش، امام باقر رضی الله عنه از آنچه که در آن تفسیر آمده بریء است. قمی در تفسیرش که به تفصیل از آن صحبت کردیم این را آورده.
(20) تفسیر الحافظ محمدبن موسی نیشابوری:
مولف می­گوید: آن را از دوازده تفسیر در آورده، مولف الذریعه می­گوید: کتاب: «نزول القرآن فی شأن علی» اثر شیخ محمدبن موسی شیرازی می­آید، ظاهراً این کتاب اثر حافظ مذکور می­باشد.
(21) تفسیر المصابیح بما نزل من القرآن فی اهل البیت:
اثر ابی عباس احمدبن اسرائیلی است.
(22) تفسیر المثنی:
می­گوید: شاید اثر امیر محمد رضا حسینی منشی الممالک ما باشد، هم عصر شیخ حُر، و هنگام تالیف کتاب «الامل» در اصفهان اقامت داشته، و می­گوید: این بیشتر از 30 جلد کتاب که به عربی و فارسی است، می­باشد و در آن احادیث و ترجمه آنها را آورده، و از بعضی از این ویژگیها روشن خواهد شد که این غیر از تفسیر امامان سابق الذکر است هر چند که در بعضیها با آنها شریک می­باشد.
(23) تفسیر النعمانی:
می­گوید: او ابو عبدالله محمدبن ابراهیم بن جعفر شاگرد ثقه الاسلام کلینی است. در مقدمه تفسیرش شامل روایاتی است که با اسناد خویش از امام صادق روایت کرده، و این به تنهایی همراه با خطبه­ی مختصری به نام «الحکم و المتشابه» تدوین و در ایران چاپ شده و امام مجلسی آن را کاملاً در مجلد «القرآن من البحار» آورده.
گفته­ام: کلینی­ای که شیعه­ آن را ثقه­الاسلام می­دانند، و در جزء ثالث اندازه گمراهی و دروغهای وی را بیان کردم، و او شاگرد قمی است که صحبت از تفسیرش گذشت، و نعمانی می­آید تا آن سلسله­ی گمراهی را تکمیل نماید، و علامه مجلسی نیز در این تحقیق قبلاً راجع به آن صحبت کردیم، و در اینجا تقدیر و بزرگداشت ما از عالم عابد و فهمیده امام صادق باقی مانده که از همگی این گمراهان بیزار است.
(24) تفسیر میرزا هادی
می­گوید: این اثر سید علی از نوادگان میر کلان مروی بجستانی خراسانی حائری معاصر است و این مکمل تفسیر علی بن ابراهیم قمی می­باشد با آوردن احادیث روایت شده از طریق عامه ـ یعنی غیر فرقه خویش ـ مطابق با روایات ائمه مذکور در تفسیر قمی است.
می­گویم: چه روایتهایی که در تفسیر این گمراه آمده، ولی در روایتهای موضوع نیامده؟!
(25) تفسیر آیه ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیم رَبُّهُ بِکلِماتٍ﴾ سوره بقره 124.
می­گوید: اثر مولی محمد رفیع گیلانی متوفای سال 1161 است، و این تفسیر جزئی لطیف درباره امامت و اثبات عصمت امامت می­باشد.
گفته­ام: اقوال آنها را در بحث این آیه ذکر و به بیان بطلان آنها در جزء سابق پرداخته­ام، و آنها بیان داشته‌اند عصمتی که آنها برای امامانشان قایلند، پیامبر به آن دست نیافته صلی الله علیه و سلم!
(26) تفسیر آیه­ی ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ﴾ آل عمران 69.
اثر میرزا محمد تنکابنی است، می­گوید: این نزدیک به هزار بیت می­باشد.
گفته­ام: عجیب است موضوعی که این کتاب در اینجا آورده، چه رابطه­ای میان امامت و بیت­الله­الحرام در مکه، وجود دارد؟
ولی دیده­ام که آنها در آنجا گفته­اند: «در آن بیان تاویل به کربلا وجود دارد»!
این مرا به یاد شاعر آن قوم، مولف کتاب «الارض و التربة الحسینیه»، آورد.
و از جمله داستان کربلا و کعبه این که کربلا نسبت به کعبه دارای رتبه­ای بلندتر است!!
(27) تفسیر آیه تطهیر ﴿إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکم الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکم تَطْهِیرًا﴾ احزاب 33.
مولف کتاب: الذریعه، چهار کتاب را به این عنوان که یکی از آنها فارسی است را ذکر کرده، و قول آنها درباره این آیه مبارکه، در جزء سابق به طور گسترده آن را مورد بررسی قرار داده­ام.
(28) تفسیر آیه­ی ﴿وَسَیجَنَّبُهَا الْأَتْقَى﴾
مولف کتاب: الذریعه، دو کتاب را به این عنوان ذکر کرده.
گفته­ام: چیزی که آنها را به نوشتن این کتاب وا داشته، همان چیزی است که این آیه کریمه و ما بعد آن درباره ابوبکر صدیق نازل شده، همانگونه که بزار از ابی زبیر و حاکم او از زبیر و ابی حاتم از عروه روایت می­باشد، و اینکه خوبترین مردم بعد از رسول خدا صلی الله علیه و سلم ـ همانگونه که به تواتر از خود علی روایت شده ـ ابوبکر می­باشد، و در نظر آنها ابوبکر غاصب خلافت است، و به همین خاطر است که آن را زیر آیاتی که از کفار و منافقین و ظلم و طاغوت سخن می­رانند، آورده­اند؛ و می­خواهند این آیات را از او دور گردانند.
(29) تفسیر آیة­الکرسی: اثر عطاءالله بن محمود حسینی.
گفته­ام: هیچ نوع رابطه­ای میان آیه­الکرسی­ای که خداوند از آن صحبت می­راند و میان امامت نیست، غیر از اینکه در الذریعة دیده­ام که می­گوید: این تفسیر بر شیعه بودن مولف و قوت فهم و کثرت علم او دلالت می­کند، و بعید نیست چرا که این مولف از جمله علماء دولت صفوی است و قبلاً دیده­ام که آنها ائمه را تا حد الوهیت بالا برده­اند، ما می­دانیم که توسط دولت صفوی شیعه چه چیزهایی بر سر اسلام آورد.
(30) تفسیر آیه­ی﴿کنتُم خَیرَ أُمةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ ﴾ آل عمران:110.
اثر حسین بن دلدار علی
گفته­ام: قبلاً به تحریف این آیه کریمه توسط آنها اشاره کردیم، از آنجا که آنها آیه ﴿کنتم خیر امة﴾ را خاص امامان خویش می­دانند.
این بعضی از کتابهای تفسیر بود که مولف الذریعه آنها را در حرف همزه در کلمه «آیات» و در حرف تاء در کلمه «تاویل و تفسیر» آورده. غیر از این کتابهایی را در جایی دیگر می­بینیم، مثلاً در جزء چهارم ص 318 می­گوید: «تفسیر نور الانوار و مصباح الاسرار» و «نور التوفیق» و «نور الثقلین» همه اینها در حرف نون آمده، و در همان جز ص 268 می­گوید: «تفسیر تنزیل الآیات الباهره» و «التنزیل فی امیرالمومنین» و «التنزیل من القرآن» و «التنزیل و التعبیر».
در جزء سه بعد از صحبت از «تاویل الآیات الباهرة فی فضل العتره الطاهرة» می­گوید: در جزء اول کتابهای «الائمه» و «آیات الفضایل» و «آیات النازلة فی فضایل العترة الطاهرة» و «آیات الولایة» را ذکر کردیم، و در حرف میم نزدیک به 20 کتاب از تالیفات گذشتگان محدث با عنوان آنچه که در قرآن درباره امیرالمومنین، و اهل بیت یا درباره حجت... ذکر شده، و هر یک از این کتابها صحیح دانسته شده و از زمره­ی کتابهای حدیث به شمار می­آیند، چون در آن نوعی خاص از احادیث تدوین شده، آن نوع خصوصی­ای که از امامان درباره بیان آیاتی که درباره فضایل اهل بیت و جایگاه آنها نازل شده، روایت
می­شود، و می­توان آن را نیز از زمره کتابهای تفسیر به شمار آورد. چون در آن به ذکر آن آیات و تاویل و شرح آنها و بیان مراد از آنها، پرداخته، به ویژه همراه با ترتیب آن آیات که در اکثر این کتابها بر ترتیب سوره­های قرآن از سوره فاتحه تا سوره ناس است.
و انگیزه تنهایی گذشتگان و متاخران در این نوع از احادیث و استقلال تالیف آنها در این می­باشد که نصی از قرآن یا یک سوم یا یک چهارم از آیات شریفه ـ که روایات زیادی بر اختلاف آن آمده ـ را به اهل بیت و پیروان و دوستان آنها و دشمنانشان اختصاص داده و می­گویند: درباره آنها نازل شده است.
و آقای فیض، بعضی از آنها را در مقدمه سوم در اول کتاب الصافی آورده و به بیان عدم منافات میان آنها پرداخته...
گفتم: سخن از کتاب صافی راندیم، و بیان داشتیم که این گمراه و گمراه کننده است، و آنچه که مولف کتاب الذریعه در آنجا درباره مولف تفسیر صافی و امثال وی از افراط گرایان شیعه اثنی­عشر گفته، این را تالیف و تاکید می­کند و هر که کتاب الذریعه را بخواند، مولف کتاب الصافی را به زمره­ی افراط گرایان شیعه ملحق می­نماید و آنچه که الآن گفت شاهد این است.
بعد از همه اینها گمان می­کنم که نمونه­ای از کتابهای تفسیر شیعه اثنی­عشر را تا حد زیادی بیان کرده­ام، و تحقیق ما پیروان شانزده کتاب از قرن سوم تا قرن حاضر، گرایشها و دیدگاه­های تفسیر را در خلال این قرنها بیان داشته، ونگاه ما به سی کتاب که در کتاب الذریعة آمده بودند، صورت بسیار واضح و روشنی را به بار آورد، و بعضی از این کتابها در نیمه اول قرن و دوم بوده همانند تفسیر ابی جارود، و بعضیها در عصر حاضر بوده همانند تفسیر ابی جارودی که قمی آن را نقل کرده و اشاره می­نماید به اینکه حرکت تشکیک و تضلیل همراه با اوایل عصر تدوین آغاز شد، و تفسیرهای جدید بسیاری به استمرار این حرکت گمراه و عدم موفقیت آنها اشاره می­نمایند.


 از کتاب:
پژوهشی پیرامون اصول و فروع شیعه دوازده امامی(2)، (مبحث تفسیر)، تألیف: دکتر علی سالوس
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com