قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تفسیر کاشف
کتاب تبیان نوشته­ی طوسی را از همه معتدل و میانه­تر یافتیم، ولی امروز شاهد بعضی از تفاسیر شیعه هستیم که از نظر میانه­روی کمتر از طوسی نمی­باشند و از نظر افراط نیز از او دست کمی ندارند. از جمله­ی آن تفسیرها تفسیر کاشف نوشته­ی دانشمند جعفری اهل لبنان مشهور به: محمد جواد مغنیه، و اعتدال و میانه روی را در نکات زیر مشاهده می کنیم:
اولا : در بیان و توضیح ایشان برای منهج و روش خویش در نوشتن تفسیر، که می­گوید: در تفسیر آیات و بیان مراد از آن قبل از هر چیز به احادیث صحیح پیامبر صلی الله علیه و سلم اعتماد کرده­ام، زیرا پیغمبر صلی الله علیه و سلم شارح و راهی برای شناخت معانی قرآن می­باشد: ﴿وَما آتَاکم الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نَهَاکم عَنْهُ فَانتَهُوا﴾ (آنچه پیامبر به شما دستور می­دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن نهی می­کند بپرهیزید).
و هر گاه حدیثی در سنت نیافتم به ظاهر و سیاق آیه اعتماد می­کنم، زیرا متکلم حکیم در بیان مراد خویش به آنچه مخاطب از دلالت ظاهری آن می­فهمد اعتماد می­کند، چنانکه مخاطب نیز از آن ظاهر حکم را می­گیرد و هر گاه آیه­ای در معنی آیه­ای دیگر و واضحتر و روشن­تر باشد، آنها را با هم آورده­ام تا بهتر روشن شود زیرا قرآن یک مصدر دارد و بعضی از آن تفسیر برای بعضی دیگر می­باشد.
و هر گاه لفظ با حکم عقل در تعارض باشد، به دلیل وجوب عمل به نقل ، لفظ را جهت هماهنگ شدن با عقل تاویل کرده­ام.
و هر گاه لفظ با اجماع مسلمین در هر زمان و مکانی بر مساله­ای فقهی در تعارض بود ظاهر لفظ را بر اجماع حمل کرده­ام مانند ﴿إِذَا تَدَاینتُم بِدَینٍ إِلَى أَجَلٍ مسَمى فَاکتُبُوهُ﴾ (هر گاه به همدیگر تا مدت معینی وامی دادید، آن را بنویسید) کلمه­ی «فاکتبوه» در اینجا بر وجوب دلالت می­کند ولی اجماع بر استحباب نوشتن قرض دلالت می­کند، پس ظاهر را بر استحباب نه وجوب حمل می­کنم.
اما از قول مفسرین مانند حجتی قاطع و دلیلی مستقل استفاده نمی­کنم، بلکه تنها مانند موید و مرجحی برای یکی از نظریات هنگامی که لفظ احتمال بیشتر از یک معنی را بدهد استفاده می­کنم، حقتاً که مفسرین تلاشهای فراوانی جهت کشف معانی و اسرار و ویژگی­های قرآن کشیده­اند، و چنان توجهی به این کتاب کرده­اند که به هیچ کتابی تا به حال اینگونه توجه نشده است.
ثانیاً: تا حد زیادی به این منهج ملتزم می­باشد:
مثال آن مانند آنچه در تفسیر فاتحه بر این آیه ﴿صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِم﴾ می­کند، می­گوید: در بعضی روایتها آمده که «مغضوب علیهم» یهود و «الضالین» نصاری هستند، ولی لفظ آیه عام است و استثناء و تخصیصی در آن به کار نرفته است، هر فرمانبرداری شامل نعمت و رحمت خداوندگار می­شود، و هر گناهکاری گمراه و مغضوب علیه است.
و هنگام تفسیر آیات 111 تا 113 در سوره­ی بقره، به این اشاره می­کند که بعضی از یهود و نصاری بعضی دیگر را تکفیر می­کنند، سپس عنوانی اینگونه (بعضی از مسلمانان نیز بعضی دیگر را تکفیر می­کنند) را می­گذارد و زیر این عنوان می­گوید:
و اگر یهود و نصاری در حکم یک طایفه قرار دارند، چون تورات به عیسی و انجیل به موسی اعتراف می­کند، قرار گرفتن شیعه و سنی به عنوان یک طائفه حقیقت و واقعیت می­باشد: زیرا کتاب آنها یکی است که قرآن است و پیامبر آنها نیز یکی است که محمدغ است، پس چگونه بعضی از این دو فرقه برادران دینی خویش را تکفیر می­کنند؟
و اگر به این آیه نگاه کنیم ﴿وَقَالَتِ الْیهُودُ لَیسَتِ النَّصَارَى عَلَىَ شَیءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَى لَیسَتِ الْیهُودُ عَلَى شَیءٍ وَهُم یتْلُونَ الْکتَابَ﴾ (یهودیان می­گویند مسیحیان دارای حق و حقیقتی نبوده و بر چیزی نیستند، و مسیحیان نیز می­گویند: یهودیان دارای حق و حقیقتی نبوده و بر چیزی بند نیستند) و اگر با آن معنای که بیان کردیم به این آیه نگاه شود، و تمامی مفسرین نیز بر آن اتفاق دارند، سپس کسی که برادر مسلمان خویش را کافر می­داند با آن آیه مقایسه کنیم، می­فهمیم که حالی بدتر از یهود و نصاری به خود گرفته است. یهود، نصاری را تکفیر و نصاری، یهود را تکفیر می­کنند ﴿وَهُم یتْلُونَ الْکتَابَ﴾ در حالی که تورات و انجیل را می­خوانند، مسلمان چگونه برادر مسلمان خویش را تکفیر می­کند در حالی که قرآن را می­خواند؟ پس باید آنها که زبان خود را با خواندن قرآن می­پیچند از خدا بترسند و به معانی و مراد آن توجه بکنند.
و در تفسیر آیات 72ـ 75 سوره­ی انفال از مهاجرین و انصار سخن می­راند و می­گوید: هیچ توصیفی بهتر از وصف امام زین­العابدین برای آنها ـ آنگاه که با پروردگارش مناجات می­کند و طلب رحمت و رضوان را برای آنها می­کند ـ نیافتم.
خداوندا اصحاب محمد را رحم کن خصوصاً آنها که نیکوکار بودند و در راه یاری پیامبر سختی چشیدند و به یاری پیامبر شتافتند و به دعوت او سبقت گرفتند و جواب دادند، زیرا دلیل رسالت پیامبر را شنیده بودند و از همسران و فرزندان خویش به خاطر اظهار کلمه­ی حق جدا شدند و با پدران و فرزندان خویش در راه اثبات نبوت پیامبر و یاری رساندن به او جنگیدند .
خداوندا آنها را فراموش مکن که به خاطر شما و در راه شما همه چیز را جا گذاشتند و همراه پیامبرت به سوی شما راه افتادند.
و شیخ بعد از آوردن این دعای امام می­گوید:
ملاحظه شود: این مناجات در رساله­ی «السجادیه» که شیعه آن را معظم می­دارند آمده است، و این ردّی است برای همه­ی کسانی که می­گویند: شیعه به مقام اصحاب بی حرمتی می­کنند.
و در تفسیر آیات 35ـ 38 سوره­ی رعد تحت عنوان «الشیعه الامامیه و الصحابه» می­گوید: بعضی از جیره خواران و جاهلین به بر پا کردن فتنه و آشوب میان مسلمین جهت تفرقه افکنی عادت گرفته­اند، و از طریق افتراء و دروغ بر شیعه امامیه کار را شروع کرده­اند زیرا بی حرمتی به مقام اصحاب و به خدا تلقی کردن علی (ع) و قرار گرفتن تحریف در قرآن و... را به شیعه نسبت می­دهند ﴿وَالَّذِینَ آتَینَاهُم الْکتَابَ یفْرَحُونَ بِما أُنزِلَ إِلَیک﴾ (اهل کتاب به آنچه به شما داده شده خوشحال می­شوند) طبرسی می­گوید: مراد خداوند در این آیه اصحاب پیامبر که به او ایمان آوردند و او را تصدیق کردند و به انزال آن شاد شدند می­باشد، و اگر قرار باشد به مقام اصحاب بی حرمت باشند، طبرسی شیخ آنها در تفسیر این آیه نظر دیگری را ارائه می­دارد.
و در تفسیر آیه چهار سوره­ی تحریم ﴿إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکما﴾ می­گوید: یعنی اگر دل شما به حق تمایل پیدا کرد، سپس بعد از اشاره به حفصه و عائشه از امهات المومنین می­گوید: اگر توبه کنند و اصلاح شوند، قلب و دل آنها به دستور خداوند و اخلاص برای خداوند تمایل پیدا کرده است، و اگر بر همکاری خویش ضد پیامبر اصرار ورزیدند بدانند که خداوند ولی و یاری­رسان پیامبر خویش است، و جبرئیل و جمیع ملائکه و مومنین صالحین نیز او را یاری می­دهند.
و بعد از سوره­ی لیل می­گوید: شیخ محمد عبده گفت: مفسرین در اینجا سبب نزولهایی را بیان کرده­اند، و گفته شده که در مورد ابوبکر نازل گشته است، و اگر این روایت صحیح باشد هیچ مانعی از قبول آن ما را باز نمی­دارد، ولی معنی این آیات برای همیشه عام هستند.
و با توجه به ذکر این روایت می­فهمیم که شیخ با وجود اینکه جانب اعتدال و میانه­روی را پیش گرفته است ولی تفسیر ایشان از تاثیرات عقیده­ی امامیه خالی نیست، به عنوان نمونه:
او را می­بینیم که به علی (ع) این جمله را نسبت می­دهد که گفته است (این قرآن ساکت و من قرآن گویا هستم (1426) که قبلاً نیز در این مورد سخن بمیان رفت.
چنانکه از عصمت اهل بیت نیز سخن می­راند. و از امامیه و نظریه­ی عصمت، و در بیشتر از یک مورد در مورد مهدی منتظر، سخن می­راند، ولی ایشان بعضی از احادیثی که از طریق اهل سنت نیز آمده است را ذکر می­کند.


از کتاب:
پژوهشی پیرامون اصول و فروع شیعه دوازده امامی(2)، (مبحث تفسیر)، تألیف: دکتر علی سالوس
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com