قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

سرود [آواز] و انواع آن


انواع آوازهای جایز و مباح

تعریف آواز:
عبارتست از : تطریب[1] و ترنم[2] به شعر و نثر و غیره که با بلند کردن آواز و پی در پی آوردن آن می‌باشد، گاهی این طرب و ترنم با موسیقی همراه و یا بدون آن بوده و به تنهایی سروده می‌شود.
 
تعریف موسیقی :
این لفظ به آلات و ابزار طرب اطلاق می‌گردد مانند : عود[3]، کمان[4]، طبل[5]، مزمار[6] و غیره و همچنین موسیقی یک لفظ یونانی قدیم است. از این گفته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که موسیقی چیزی دیگر و آواز و سرود چیزی دیگر است و با هم متفاوت‌اند و موسیقی مستلزم آواز نیست و لازم نیست که در هر جا، سازی باشد و آوازی نیز موجود گردد؛ زیرا تنها طرب و ترنم با بلند کردن آواز و پی‌درپی آوردن آن، آواز خوانی است خواه با موسیقی همراه گردد و یا بدون آن.
برادر و خواهر مسلمانم!
هنگامی که به این واقعیت پی بردی پس نیک بدان که مقصود و هدف ما از انواع آواز جایز و مباح، به مجرد بلند کردن آواز و توالی آن با طرب و ترنم همراه است بدون این که با موسیقی و ساز همراه گردد. آواز مباح نیز به چند نوع بوده و طبق تحقیقات به عمل آمده، شرایط جایز آن توضیح داده می‌شود.
 
انواع آوازهای مباح
1- حدا الابل[7]. نوعی از آواز است که اعراب از آن استفاده می‌کردند تا راه بر آنها کوتاه معلوم شود و خود را با نشاط نگهدارند و شتران را با خواندن آن به شور و وجد در بیاورند تا به سفر خود سرعت ببخشند.[8]
اللهم لو لا انت ما اهتدینا
و لا تصدقنا و لا صلینا
فاغفر فداء لک ما اقتفینا
و ثبت الأقدام ان لاقینا[9]

ترجمه : بار الها اگر هدایت تو نمی‌بود ما گمراه بودیم و زکات نمی‌دادیم و نماز نمی‌خواندیم، ما را بیامرز، آنچه داریم در راهت تصدقت باد، دو پای ما را در میان کارزار استوار بگردان.
2- الرجز[10] : سرودن شعر در جنگ به خاطر تشویق جنگجویان و رزمندگان برای نفوذ در صفوف دشمن را گویند.
به عنوان مثال : قول عبدالله بن رواحه رضی الله عنه  است که در غزوظ موته این چنین رجز خوانی کرد :
اقسمت بالله لتنزلنه
طائعه او لتکرهنه
ان اجلب الناس و شدوا الرنه
مالی اراک تکرهین الجنه[11]

ترجمه : من، به نام خدا سوگند خورده‌ام که در صف دشمن رخنه می‌کنیم چه به طبع و خواهش نفس و چه به زور، جز این نیست که یا غالب می‌شویم و یا شهید گشته به بهشت می‌رویم.
دشمن بانگ زده و کمر تباهی برای ما بسته چرا نفس می‌ترسد تا شهید شود و در بهشت برود؟
3- سرودی که مردم به خاطر کاهش خستگی و متاعب شغل و کار، زمزمه می‌کنند و جسم و جان خود را با آن راحت می‌بخشند مانند این قول مهاجرین و انصار که در هنگام حفر خندق می‌سرودند :
نحن الذین بایعوا محمدا
علی الجهاد ما بقینا ابدا

ترجمه : ما کسانی می‌باشیم که با محمد  صلی الله علیه و سلم  بیعت کردیم تا زنده‌ایم به جهاد خود در راه خدا ادامه بدهیم.
پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم  در حالی که خود در کندن خندق با نفس نفیس‌شان شرکت داشتند این چنین پاسخ دادند.
اللهم لا عیش الا عیش الاخره
فاکرم الانصار و المهاجره[12]

ترجمه : خدایا زندگی سعادتمند همانا زندگی آخرت است بس، پس الهی انصار و مهاجرین را مورد لطف و عزت خود قرار بده.
4- سرودن و ترنم مادر به خاطر خواباندن فرزند مانند :
بنیتی ریحانه اشمها
فدیت بنتی و فدتنی امها[13]

ترجمه : دخترکم گلی است که می‌بویم، من به خاطر دخترم قربانی می‌دهم همان طوری که مادرم برای من قربانی داد.
5- سرودن زنان در عروسی‌ها و مراسم ختنه، آمدن مسافر و در اعیاد مانند :
اتیناکم اتینا
کم فحیو نانحییکم
و لو لا الذهب الاحمر
ما حلت بودایکم
و لو لا الحبه السمراء
لم تسمن عذاریکم[14]

ترجمه : ما آمدیم ما آمدیم؛ ما را خوش آمدید، بگویید ما هم مقابلة به مثل می‌کنیم و اگر آبادی در محیط شما نمی‌بود این جا پیش شما کسی نمی‌آمد. اگر حبة سمرا[15] نباشد دختران شما چاق و فربه نمی‌شوند.
اینها سرودهای مشروع و مباحی می‌باشد که زمزمة آنها با شرایط خاص اشکالی ندارد.

شرایط آن عبارتند از :
1- سرود باید مخالف شرع نبوده و آلوده با شرک نباشد و از بی‌حیایی و ناسزا گفتن به مسلمانان و از عشق ورزیدن به زنان عاری بر کنار باشد و در آن شراب توصیف نگردد.
2- انسان را از فریضه‌های الهی باز ندارد و سبب ضایع کردن و فوت شدن واجبات و تکالیف شرعی نگردد.
3- اگر سرود را زن بالغ زمزمه می‌کند جایز نیست که آواز او را مردان اجنبی بشنوند؛ زیرا وقتی که مرد آواز زن را می‌شنود لذت می‌برد و لذت بردن موجب فتنه می‌گردد. و این سخن و استدلال را هیچ عقل سلیمی رد نمی‌کند. اگر سراینده کودک دختری باشد که از آوازش خوف فتنه نمی‌باشد در شنیدن آواز آن از جانب مردان اشکالی ندارد.
4- سراینده زیاد نسراید زیرا اگر سراینده بسیار سرود و نزد مردم معروف شد و یا از سرودن مزد گرفت آن وقت با او مانند یک سفیه و کم عقل رفتار می‌شود و از تصرف منع و نزد علما شهادتش پذیرفته نمی‌شود، چنانکه در کتب فقه همین طور تثبیت شده است و امام شافعی (رحمه الله) بر رد شهادت سرایندة مشهور تصریح کرده است.[16]
5- باید سرود با موسیقی و ساز همراه نباشد. اگر چنانچه آواز با ساز و موسیقی همراه باشد در حرمت آن تردیدی وجود ندارد اما دف (دائره) از این تحریم مستثنی می‌باشد و دف همان دائره معروف عرب است که با غربال شباهت دارد و زدن آن جایز است به شرطی که طبل، زنگ و زنگوله نداشته باشد و این جواز و اباحت فقط در حق زنان است، زنان می‌توانند آن را در عروسی‌ها، ولیمه‌ها، عیدها و قدوم مسافر برای هم جنسان خود بنوازند و باید نوازندگان سعی نمایند در نواختن آن از حدود سنت و جواز شرعی قدمی فراتر ننهند. اما نواختن دائره برای مردان جایز نیست.
 
انواع ساز و آواز حرام و ناجایز
آواز وقتی حرام می‌باشد که از حدود شرایط ذکر شده بیرون گردد. امروزه بنابر دلایل ذیل ساز آواز حرام تلقی می‌گردد.
1- آواز همراه با ساز و موسیقی می‌باشد.
2- مشتمل بر اقوال مغایر و مخالف شرع می‌باشند.
3- باعث باز داشتن از ادای فرایض و واجبات و تکلیف شرعی می‌باشد.
4- سراینده، زن می‌باشد که آواز وی را نامحرم می‌شنوند.
5- سراینده بسیار می‌سراید تا معروف و مشهور گردد.
6- بر سرودن مزد می‌گیرند.
7- به لحن و لهجة مردم فاسق و فاجر می‌سرایند.
زیرا این نوع سرایندگی به فحش و ناسزا منجر می‌گردد و از نظر شریعت حرام است.


[1]- تطریب : شادمانی کردن، به هیجان در آمدن، نشاط سر دادن.
[2]- ترنم : آواز خواندن، زمزمه کردن آواز خوش.
[3]- عود : چوب بریده شده از درخت و نام یکی از آلات موسیقی است و عود درختی هندی است که در هند و بیرمائی می‌روید و چوب آن قهوه‌ای رنگ و خوشبو می‌باشد و آن را در آتش می‌اندازد که بوی خوش بدهد؛ و نیز می‌توان آن را در موسیقی غنچک و یا دوتار نامید...
[4]- کمان : چوب خمیده‌ای است که دو طرف آن را با زه محکم می‌کشند و می‌بندند، آلتی که در قدیم برای تیر اندازی بکار برده می‌شد و هر چیز خمیده را نیز کمان می‌گویند و یکی از ابزار موسیقی می‌باشد.
[5]- طبل یا دهل : یکی از آلات موسیقی شبیه دایره است و دارای دیواره بلند چوبی یا فلزی می‌باشد، که در یک طرف آن یا هر دو طرف آن پوست نازکی کشده شده و با دو تکه چوب نواخته می‌شود، جمع آن اطبال و طبول، در فارسی تبیر و تبیره و تبوراک و کوس هم گفته شده.
[6]- مزمار : نای و جمع مزبور به معنای سرود و ترانه و طرب شاد شدن، اهتزاز و جنبش از شادی و نشاط، شادی و شادمانی.
[7]- حداالابل : به سرود و آواز ساربان هنگام راندن شتران گفته می‌شود در فارسی به حدا، وحدی نیز گفته می‌شود.
[8]- لسان العرب 14-168 قول عامر بن اکوعt است که در غزوه خیبر در وقت راندن شتران می‌سرود.
[9]- روایت مسلم 12-166 و بخاری 10، 53، 7، 463.
[10]- الرجز : به شعری گفته می‌شود که هنگام جنگ در مقام مفاخرت و خود ستایی بخوانند.
[11]- سیره ابن هشام ج 2 ص 379.
[12]- روایت بخاری 6، 46 و مسلم 12، 172.
[13]- اغانی ترقیص الاطفال عند العرب 96.
[14]- روایت از امام احمد 3، 391 و ابن ماجه 1، 612 و حاکم 2، 183.
[15]- حبه سمرا : بوته‌ای است دانه‌دار که شبیه کنجد می‌باشد، دانه را از بوته‌اش بیرون کرده بوسیله آسیاب آرد می‌نمایند و بعد از آن در آب جوش مقداری از آن را می‌ریزند و به زنان حامله می‌خورانند.
[16]- السنن الکبری 10، 233.


از کتاب:
احکام موسیقی و سرود از دیدگاه اسلام، تألیف : شیخ احمد بن عبدالعزیز حمدان، مترجم : عبدالرحیم سالارزهی
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com