قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

عبدالله بن سبأ

عبدالله­بن سبأ یهودی بود که در ظاهر به اسلام گروید، علی­ابن طالب  علیه السلام  را به ولایت و دوستی گرفت، او در دوران یهودی بودنش درباره پیامبر خدا یوشع­بن نون، افراط و غلو می­کرد، در زمان مسلمان بودن و پس از فوت پیامبر خدا در مورد علی  علیه السلام  هم به افراط گرایید، و اوست بنیان­گذار اندیشه و حمایت و سرپرستی علی بر مسلمانان از طرف پیامبر خدا. در کتاب: (فرق الشیعه) اثر: حسن­بن موسی النوبختی و سعدبن عبدالله القمی ـ که از علماء شیعه در قرن سوم هجری بودند ـ آمده است: عبدالله نخستین کسی است که وجوب امامت­ علی را شایع کرد، از دشمنان علی تبری جست و دشمنی خود را با ایشان بر ملا ساخت و تکفیرشان کرد، از این جااست که مخالفان شیعه می­گویند: اساس شیعه­گری از یهودیت نشأت می­گیرد[1]
در نتیجه نقش ابن سبأ در تاسیس عقاید رافضیها، برای دفع تهمت سابق، مرتضی العسکری کتابی را درباره ابن سبأ نگاشت و ادعا کرد: عبدالله ابن سبأ شخصیتی خیالی است و وجود خارجی ندارد، و داستان وی را شخصی به نام: سیف­بن عمر، جعل کرده که از طریق تاریخ طبری رواج یافته است.
سخنان او نه تنها واقعیت­ ندارد، که جرات سرسام­آوری بر انکار واقعیتی ثابت و مشهور نیز به شمار می­آید، چرا که مطالب بسیاری غیر از اخبار سیف­بن عمر درباره ابن سبأ وجود دارد. در مطالب کتاب (فرق الشیعه) و دیگر کتابها، نه اشاره­ای به سیف شده و نه از طریق تاریخ طبری گزارش شده است. برخی منابع شیعه را اضافه می­نمایم که اخبار ابن سبأ را بدون اشاره به سیف­بن عمر، نقل می­کنند، برای مثال به نوشته­های اصحاب کتب حدیث نزد شیعه مراجعه کند، از جمله: الکافی: کلینی ـ 1/545. و: من لا یحضره الفقیه: صدوق ـ 1/213. و: علل شرایح ـ ص 344 و: الخصال ـ 638. و: تهذیب الاحکام: طوسی ـ 2/322. و: اختیار معرفه الرجال ـ 2/108 و: الامالی ـ 1/234 و همچنین به کتاب: وسائل الشیعه ـ 18/554. و رجال الکشی. و به دیگر منابع و مراجع جمهور مسلمانان، مراجعه کن بدون شک این موضوع، بحثی مفصل و دامنه­دار می باشد که اشتباهات مرتضی العسکری و امثال او به اثبات می رساند، در اینجا تنها به ذکر نمونه­ای از سید ابوالقائم خوئی ـ که یکی از شخصیتهای سرشناس میانه­رو و مرجع اعلای شیعه­های عراق است ـ بسنده می­کنم. او در کتاب: (معجم رجال الحدیث) در شرح حال عبدالله بن سبأ این چنین می­گوید: ابن سبأ، کسی است که به کفر برگشت و پرده از افراط و زیاده­روی برداشت، او یکی از یاران علی  علیه السلام  بود.[2]
کشی در این باره می­گوید: محمدبن قولویه القمی برایم نقل کرد و او نیز از سعد عبدالله بن ابی خلف القمی، از محمدبن عثمان العبدی، از یونس­بن عبدالرحمان، از عبدالله بن سنان، از پدرش، از ابو جعفر  علیه السلام  روایت می­کند که: عبدالله بن سبأ ادعای پیامبری می­نمود، و گمان می­کرد که علی ابن ابی طالب علیه السلام  خدا است!! ـ خدا پاک و بزرگتر از این شرک  و اتهامات است ـ خبر به امیرالمومنین رسید که عبدالله چنین اعتقادی دارد، وی را فرا خواند و از او پرس­وجو کرد، ابن سبأ اقرار کرد و گفت: بله، به من الهام شده که تو خدایی و من نیز پیامبر. علی گفت: وای بر تو، شیطان تو را به تمسخر گرفته، از این عقاید باطله دست بردار، مادرت به عزایت بنشیند و هلاک گردی، ابن سبأ از برگشتن امتناع ورزید، امیر او را بازداشت کرد و مدت سه روز مهلت توبه و برگشتن به او داد، او همچنان بر عقیده خویش پا فشاری می­کرد، که در نهایت امیر او را با آتش سوزاند و گفت: شیطان او را فریب داده و چنین اباطیل و موهوماتی به ذهن او القا نموده است.
محمدبن قولویه از سعدبن عبدالله، از یعقوب ابن یزید و محمدبن عیسی، از ابن ابی عمیر، از هشام بن سالم برایم روایت می­کرد که هشام می­گوید: از ابو عبدالله شنیدم که اخبار عبدالله­بن سبأ و ادعای او درباره ربوبیت امیرالمومنین را برای یارانش بازگو می­کرد و می­گفت: وقتی که آن عقاید را ابراز نمود، امیر مهلت بازگشتن به او داد و او امتناع ورزید که نهایتاً وی را با آتش سوزاند.
محمدبن قولویه از سعدبن عبدالله، از یعقوب بن یزید و محمدبن عیسی، از علی بن مهزیار، از فضاله بن ایوب الازدی از ابان بن عثمان، از ابو عبدالله برایم روایت کرد که ابو عبدالله می­گفت: نفرین خدا بر عبدالله بن سبأ باد، او در مورد امیرالمومنین ادعای ربوبیت کرد، به خدا قسم، امیرالمومنین بنده­ی فرمانبردار خداوند بود، وای بر کسی که علیه ما دست به تهمت و افترا بزند، کسانی در مورد ما چیزهایی می­گویند که ما خود نگفته­ایم، از ایشان به خدا پناه می­بریم، از ایشان به خدا...
و با همین سند از یعقوب بن یزید، از ابن عمیر، از احمدبن عیسی، از پدر احمدبن محمد، از حسین­بن سعید، از ابن ابی عمیر، از هشام­بن سالم، از ابو حمزه الثمالی روایت می­کند که: علی بن الحسین  علیه السلام  گفت: نفرین خدا بر کسی که علیه ما دروغ می­کند، وقتی من به یاد عبدالله بن سبأ می­افتم همه موهای بدنم سیخ می­شوند، او ادعای بزرگی کرد! که نمی­بایست چنین می­کرد، به خدا سوگند علی  علیه السلام  بنده­ای صالح و برادر پیامبر خدا بود، جز از طریق اطاعت خدا و رسولش به جایگاهی دست نیافت، پیامبر خدا هم جز از طریق فرمانبرداری خدا به کرامت و منزلتی دست نیافت.
با همین سند از محمدبن خالد طیالسی، از ابن ابی بخران، از عبدالله (ابن سنان) روایت می­نماید که ابو عبدالله  علیه السلام  گفت: ما اهل بیت پیامبر جزو صدیقان هستیم همواره دروغگویی علیه ما دروغ می­گوید و با دروغهایش صداقت ما را پیش مردم پایین می­آورد، پیامبر خدا راستگوترین مردم روی زمین بود، که مسیلمه علیه ایشان دروغ می­گفت، امیرالمومنین نیز پس از پیامبر صادق­ترين مردم بود، كسي كه عليه او دروغ مي­گفت و در تكذيب صداقتش مي­كوشيد و عليه خدا هم دروغ مي­گفت: عبدالله بن سبأ بود.
خوئي مي­گويد: اين روايت اخير در شرح حال محمدبن ابي زينب آمده و به جاي عبدالله، ابن سنان ذكر شده است. كشي مي­گويد: عده­اي گفته­اند: عبدالله­بن سبأ يهودي بود، اسلام آورد و به صفوف ياران و دوستداران علي پيوست او در دوران يهوديتش در مورد يوشع­بن نون (جانشين موسي) غلو و زياده­روي مي­كرد، در زمان مسلمان بودنش بعد از وفات پيامبر درباره علي دچار افراط شد، نخستين كسي بود كه اعتقاد به وجوب امامت علي را منتشر ساخت!! از دشمنان علي اظهار برائت كرد و با آنان مخالفت ورزيد و تكفيرشان نمود، از اين جا بود كه مخالفان اهل تشيع مي­گفتند: اساس و ريشه شيعه­گري به یهوديت بر مي­گردد، ولي من مي­گويم: بي پايه بودن گفته آنان از تعصب­ورزي كوركورانه نشأت مي­گيرد، چرا كه ريشه تشيع به خداوند عزوجل بر مي­گردد آنجا كه مي­فرمايد: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ (المائدة:55)
و از پيامبر بزرگوار نشأت مي­گيرد كه در غدير گفت: (هر كه من دوستش باشم علي نيز دوست او است، بارالها! دوست بدار كسي كه علي را دوست مي­دارد...) عبدالله­بن سبأ اگر هم وجود خارجي داشته باشد، اين روايات بر كفر او و ادعاي الوهيت در مورد اميرالمومنين، دلالت دارند، نه اينكه معتقد به وجوب امامت علي بوده است. افزون بر اين، افسانه عبدالله­بن سبأ و داستان جار و جنجالهاي وحشتناك و شگفت­آورش، تقلبي و ساخته و پرداخته­ی ذهن سيف­بن عمر دروغگو مي­باشد. اين مجال گنجايش بيشتر از اين و استدلال بر آن ندارد، علامه ارجمند و محقق سيد مرتضي عسكري ضمن انجام مطالعات عميق و دقيق درباره اين افسانه­ها و شخصيت سيف­ و دروغهايش ـ كه در دو مجلد تحت عنوان عبدالله­بن سبأ، و در كتاب ديگرش به اسم خمسون و مأة صحابي مختلق:  صدو پنجاه صحابه تقلبي، به رشته تحرير درآورده است ـ مرا از بسط و كش دادن مطلب بي نياز ساخته است.[3]
ملاحظه مي­كنيم كه خوئي شرح حال ابن سبأ را تنها از منابع اهل تشيع نقل نموده است، تمام روايات را همراه سند ذكر مي­كند كه در هيچكدام از آنها اشاره­اي به سيف­بن عمر نشده است، ولي با وجود اين مي­گويد: افسانه عبدالله­بن سبأ!، و مرتضي العسكري را به خاطر تحقيقاتش مي­ستايد و ارج مي­نهد! عقل و فهم خوئي به كجا رفته كه اين را مي­نويسد و مي­گويد؟!
وانگهي تنها به افتراء بستن به خدا و رسول در موضوع خاستگاه و منشأ تشيع اكتفا نمي­كند، بلكه رافضي بودن يعني؛ ابوبكر و عمر ـ بهترين انسانها پس از پيامبر ـ را مورد سبب و لعن قرار دادن، و همچنين يعني؛ سرزنش و تحقير همه امت اسلامي كه با هر دوي آنها بيعت نمودند، را به ايشان نسبت مي­دهند. در حاليكه خوئي به چهره­اي نسبتاً ميانه­رو شهرت يافته است، پس چه انتظاري از افراط گرايان و تندروان داشته باشيم؟!
عده­اي از ميانه­روان اهل تشيع را مي­بينيم كه درباره ابن سبأ مي­نويسند و به واقعي بودن او اعتراف مي­نمايند، و ديدگاه مرتضي عسكري و همفكرانش را رد مي­كنند، در كتاب: (كشف­الاسرار و تبرئه الائمه الاطهار) نوشته سيد حسين الموسوي يكي از علماء نجف­، هفت روايت را مي­يابيم كه وجود ابن سبأ را به اثبات مي­رساند، سپس بعد از ذكر آن روايات مي­گويد: اين هفت روايت بود از منابع معتبر و گوناگون، برخي در باب رجال نوشته­اند و برخي ديگر در موضوع فقه و فرقه­ها، و نقل از منابع بسياري ديگر را ترك كرديم تا بحث به درازا نكشد، كه همه آنها واقعي بودن داستان ابن سبأ را ثابت مي­نمايند پس راه چاره­اي جز اعتراف به آن برايمان باقي نمانده، و به ويژه كه اميرالمومنين به خاطر اعتقاد بن سبأ به الوهيت ايشان وي را دچار عذاب سختي كرده، و اين بدين معني است كه اميرالمومنين او را ملاقات كرده، كه تنها وجود اميرالمومنين به عنوان شاهد براي ما حجت به شمار مي­آيد.
از روايات گذشته به نتايج زير دست مي­يابيم:
1ـ واقعي بودن شخصيت ابن سبأ، و وجود عده­اي ياور و پشتيبان او كه به گروه (سبئيه) شهرت يافتند.
2ـ ابن سبأ يهودي بوده و بعداً به اسلام گرويده است، واقعيت اين است كه او اسلام رانپذيرفته بود بلكه همواره يهودي بوده كه زير چتر اسلام به سم­پاشي و تفرقه­افكني مشغول بوده است.
3ـ او همان كسي بود كه ابوبكر و عمر و عثمان و بقيه صحابه  رضی الله عنهم  را مورد نفرين و تحقير قرار داد، نخستين كسي بود كه قائل به امامت و جانشيني علي ابن ابي طالب بود، او اين سخن را از يهوديها نقل كرد؟ و اين را جز به دليل محبت و تبرّي جستن از دشمنان ایشان ـ كه به گمان او صحابه و دوستداران آنها بودند ـ بر زبان جاري نساخت.
بنابراين عبدالله­بن سبأ شخصيتي حقيقي و انكار ناپذير است، و لذا در منابع و مراجع معتبر ما بدان تصريح شده است.
براي اطلاع بيشتر از اين موضوع مي­توانيد به منابع زير مراجعه كنيد:
الغارات: ثقفي ـ رجال الطوسي ـ الرجال: حلّي ـ قاموس الرجال: تستري ـ دائره المعارف موسوم به مقتبس­الاثر: اعلمي الحائري ـ الكني و الالقاب: عباس القمي ـ حل­الاشكال: احمدبن طاووس (متوفي 673هـ) ـ الرجال: ابن داود ـ التحرير: طاوسي ـ مجمع الرجال: قهباني ـ نقدالرجال: تفرشي ـ جامع الرواه: مقدسي اردبيلي ـ مناقب آل ابي طالب: ابن شهر آشوب ـ مرآة الانوار: محمدبن طاهر عاملي.
اينها برخي از منابع بودند و گرنه بيش از ده­ها منابع معتبر وجود دارد كه وجود ابن سبأ را اثبات مي­نمايند، پس بسيار شگفت­آور است که عده­اي از فقهاي ما همچون: مرتضي عسكري، سيد محمدجواد مغنيه و ديگران، وجود ابن سبأ را انكار مي­كنند، كه بدون شك ديدگاه ايشان باطل و بي اساس است. در اينجا سخنان سيد حسين موسوي (مرجع اهل تشيع عراق) پايان يافت و همانگونه كه خود مي­گويد: تمام منابع از آن شيعه­ها بود.


1ـ فرق الشیعه ص 33ـ 32 و نیز کتاب: تنقیح المقال تالیف: ماماقانی 2/184 و کتاب: الانوار النمانتیة اثر: سید نعمه­الله موسوی جزائری ص 234 که همه جزو منابع شیعه محسوب می­گردند.
2ـ رجال الحدیث ص 76
3ـ رجال الكشي ـ 11/205 و 207




 به نقل از کتاب: پژوهشي پيرامون اصول و فروع شيعه دوازده امامي (1) (مبحث عقیده)، تأليف: دكتر علي سالوس