قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

تحریم شراب

در ربیع‌الاول سال چهارم هجری هنگامی كه بنی‌نضیر تحت محاصره مسلمانان بودند، حكم تحریم شراب نازل گردید.[1]
تحریم شراب مانند بسیاری از احكام دیگر براساس سنت تدریجی انجام گرفت و با نزول آیاتی صریح در سوره مائده حرمت آن قطعی گردید و آخرین آیه‌ای كه در این مورد نازل شد، خطاب به مسلمانان فرمود: {فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ } آیا شما از این عمل باز می‌آئید؟ مسلمانان در جواب گفتند: بلی پروردگارا! ما باز آمدیم.[2]
مراحل تحریم شراب به شرح زیر می‌باشند:
مرحله اول:
{ یسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ كَبِیرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَیسْأَلُونَكَ مَاذَا ینْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ یبَینُ اللَّهُ لَكُمُ الآیاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ (٢١٩) } (بقره، 219)
«از تو در مورد شراب و قمار می‌پرسند. بگو در آنها گناه بزرگی است و منافعی هم برای مردم دارند، اما گناهشان بزرگ‌تر از منفعت آنها است. و از تو می‌پرسند كه چه‌ چیز را صدقه و انفاق بكنند، بگو مازاد (نیاز خود) را. این‌ چنین خدا، آیات را برای شما به صورت شفاف بیان ‌می‌كند تا شاید بیندیشید.»
سید قطب(رح) در تفسیر این آیه می‌گوید: این نخستین گام در تحریم شراب بود و باید دانست كه بسیاری از اشیاء و اعمال، خیر یا شر محض نیستند. بسا اوقات خیر با شر و شر با خیر ملتبس می‌شود، اما مدار حلال و حرام، چیرگی خیر و یا شر است. بنابراین، وقتی كه در شراب و قمار گناه و بدی غالب است، پس آن‌ دو ممنوع و حرام هستند. البته در این آیه حرمتشان تصریح ‌نشده ‌است.
بنابراین، یكی‌از شیوه‌های تربیت اسلامی و تربیت حكیمانة قرآنی نمود پیدا می‌نماید كه می‌توان این شیوه را در جاهای متعددی از احكام، فرائض و ارشادات قرآنی مشاهده‌ نمود و با توجه‌ به بیان موضوع شراب و قمار به این اصل اسلامی اشاره ‌می‌نمائیم:
هرگاه اوامر و نواهی قرآن مربوط ‌به مسئله‌ای اعتقادی و مفهوم ایمانی باشد، اسلام در آن موضوع از همان لحظة اول نظریة نهایی و قطعی خود را اعلام‌ می‌نماید، اما اگر اوامر و نواهی مربوط ‌به عبادات، عادات و اوضاع پیچیدة اجتماعی باشد، معمولاً اسلام در چنین مواردی با احتیاط برخورد می‌نماید و شیوه تغییر تدریجی و مدارا را در پیش می‌گیرد و نخست به فراهم‌نمودن زمینه‌ها و مقدماتی برای اجرای عملی حكم مزبور می‌پردازد، اما موضوع شراب و قمار، اعتیادی بود كه جامعه دچار آن شده‌ بود بنابراین، نیاز به مقدمه‌چینی و زمان داشت تا این اعتیاد از جامعه رخت می‌بست.
مرحله دوم: در این مرحله خداوند فرمود:
{ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلا جُنُبًا إِلا عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا صَعِیدًا طَیبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَیدِیكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا (٤٣) } (نساء، 43)
«ای مؤمنان درحالی كه مست هستید، به نماز نایستید. تا آن گاه كه بدانید چه می‌گوئید و به نماز نایستید در حالی كه جنب هستید تا آن گاه كه غسل كنید؛ مگر اینكه مسافر باشید و اگر مریض یا مسافر بودید و یا اینكه قضای حاجت برگشتید ویا اینكه با زنان مقاربت ‌نمودید و آبی نیافتید، با خاك تیمم ‌كنید. چهره و دستهایتان را مسح‌ كنید. یقیناً خداوند عفوكننده و آمرزنده است.»
از آنجا كه فاصله زمانی نمازهای پنجگانه با یكدیگر كوتاه است به گونه‌ای كه نمی‌توان در فاصله دو نماز، باده نوشید و مست شد و بعد به‌ هوش آمد، این ممنوعیت، عرصه شراب‌نوشی را تنگ ‌می‌نمود و بدین ترتیب از حدت اعتیاد کاسته می‌شد.
مرحله سوم: عملی‌ساختن دو مرحله سابق؛ چراکه زمینه برای مرحله سوم كه همان حرمت قطعی بود، فراهم‌گردید و این آیه نازل‌ شد:
{ إِنَّمَا یرِیدُ الشَّیطَانُ أَنْ یوقِعَ بَینَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیسِرِ وَیصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (٩١) }(مائده، 91)
«شیطان می‌خواهد از طریق میخوارگی و قماربازی در میان شما دشمنی و كینه‌توزی ایجاد كند و شما را از یاد خدا و خواندن نماز بازدارد؛ پس آیا از این عمل دست ‌می‌كشید و باز می‌آئید؟»


[1]- حدیث القرآن الکریم عن غزوات الرسول، ج 1، ص 253.
[2]- الخصائص العامه للإسلام، قرضاوی؛ ص 181.




برگرفته از:
الگوی هدایت (تحلیل وقایع زندگی پیامبر اکرم)، جلد دوم، مؤلف : علی محمّد صلّابی، مترجم: هیئت علمی انتشارات حرمین.