قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

حسن رضی الله عنه، سردار و آقاي دو جهان

رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم بارها در برابر ديدگان مردم و در انظار عمومي، به بيان منزلت و جايگاه والاي حسن بن علي رضی الله عنه  پرداخت. چنانچه در روايات بسياري، اين فرموده‌ي رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره‌ي حسن رضی الله عنه  نقل شده كه: (إنّ ابني هذا سيّد) يعني: «اين فرزندم، سرور و آقاست». ابن عبدالبر رحمه‌الله مي‌گويد: روايات صحيح، در زمينه‌ي اين حديث رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مورد حسن بن علي رضی الله عنه  به حد تواتر رسيده كه فرموده است: (إنّ ابني هذا سيّد و عسي الله أن يبقيه حتّي يصلح بين فئتين عظيمتين من المسلمين)[1] يعني: «اين فرزندم، سيد و آقاست؛ چه‌بسا خداوند، او را نگه دارد تا او را واسطه‌ي صلح و سازش دو گروه بزرگ مسلمان بگرداند». اين حديث را جمعي از صحابه روايت كرد‌ه‌اند. در روايت ابوبكره آمده است: (و أنّه ريحانتاي من الدنيا). يعني: «او، گل خوشبوي من در دنياست». راوي مي‌گويد: «من، نمي‌توانم بر كسي آقايي كنم كه رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را سرور و آقا ناميده است».[2]
ابوبكره رضی الله عنه  مي‌گويد: از رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنيدم كه بر فراز منبر مي‌فرمود: (ابني هذا سيد و لعل الله أن يصلح به بين فئتين من المسلمين) يعني: «اين فرزندم، سردار و آقاست؛ چه‌بسا خداوند، او را واسطه‌ي صلح و سازش دو گروه بزرگ مسلمان بگرداند». ابوبكره مي‌گويد: در آن هنگام، حسن رضی الله عنه  كنار رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم  بود كه آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم  ضمن بيان اين فرموده، گاهي به حسن نگاه مي‌كرد و گاهي به مردم.[3]
ابن اثير رحمه‌الله مي‌گويد: گويا رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم به بردباري و شكيبايي حسن رضی الله عنه  اشاره نمود. چنانچه در ادامه‌‌ي سخنش در بيان فضيلت حسن رضی الله عنه  بدين نكته اشاره فرمود كه خداوند، او را واسطه‌ي برقراري صلح و سازش در ميان دو دسته‌ي بزرگ از مسلمانان قرار مي‌دهد.[4]
در تحفة الأحوذي آمده است: «اين حديث، بيانگر اين است كه رياست، ويژه‌ي شخص برتر نيست؛ بلكه رئيس، به كسي اطلاق مي‌گردد كه در رأس جمع زيادي از مردم قرار مي‌گيرد. همچنين در اين حديث، به دو دسته‌ي بزرگ از مسلمانان اشاده شده است».[5]
در حديث بخاري نيز به دو دسته‌ي بزرگ از مسلمانان اشاره شده است؛ مسلمانان در آن زمان كه حسن رضی الله عنه  واسطه‌ي صلح و سازش قرار گرفت، دو دسته بودند: يك دسته با حسن رضی الله عنه  و دسته‌ي ديگر با معاويه رضی الله عنه . اين، يكي از معجزات رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم  بود؛ چراكه مطابق فرموده‌اش، توسط حسن رضی الله عنه  دو دسته‌ي بزرگ از مسلمانان با هم صلح كردند.
اصل قضيه از اين قرار بود كه وقتي علي بن ابي‌طالب رضی الله عنه  در اثر ضربه‌ي عبدالرحمن بن ملجم مرادي در شب شنبه نوزدهم رمضان سال چهل هجري، به شهادت رسيد، مردم با پسرش حسن رضی الله عنه  بيعت كردند. حسن رضی الله عنه  مدتي را در انديشه‌ي مسؤوليت خلافت سپري كرد و از آنجا كه شاهد دودستگي مردم در اين زمينه بود و مشاهده مي‌كرد كه عده‌اي، خواهان خلافت او هستند و عده‌اي نيز با معاويه رضی الله عنه  همراه شده‌اند، براي ايجاد صلح و آرامش در ميان مسلمانان و جلوگيري از ريختن خون آنها، در پنجم ماه ربيع‌الاول سال چهل ويك هجري، خلافت را به معاويه رضی الله عنه  واگذار كرد. برخي ماه ربيع‌الثاني و بعضي هم جمادي‌الاول را تاريخ صلح امام حسن رضی الله عنه  با معاويه دانسته اند. اين صلح، حدود شش ماه پس از آغاز خلافت حسن بن علي رضی الله عنه  بوقوع پيوست. آن سال را سال جماعت يعني سال وحدت و يكپارچگي ناميدند و اين، همان خبري بود كه پيشتر رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم از وقوع آن خبر داده و فرموده بود: (لعل الله أن يصلح به بين فئتين عظيمتين)[6] يعني «چه‌بسا خداوند، او را واسطه‌ي صلح و سازش دو گروه بزرگ بگرداند».
اين حديث، گذشته از آنكه بيانگر يكي از معجزات پيامبرص است، دليلي بر فضيلت حسن بن علي رضی الله عنه  نيز مي‌باشد. چراكه حسن رضی الله عنه  دست از خلافت و حكومت كشيد؛ نه آنكه كم بياورد و يا تن به ذلت دهد؛ خير، بلكه از آن جهت كه به خاطر رضاي خدا و به منظور جلوگيري از ريختن خون مسلمانان، مصلحت امت را در واگذاري خلافت به معاويه رضی الله عنه  دانست و بدين‌سان مصلحت دين و دنياي مسلمانان را ترجيح داد.
سعيد بن ابي سعيد مي‌گويد: همراه ابوهريره رضی الله عنه  نشسته بوديم كه در همين اثنا حسن بن علي رضی الله عنه  آمد و به جمع ما سلام كرد و ما، جوابش را داديم. اما ابوهريره رضی الله عنه  متوجه آمدن حسن رضی الله عنه  نشد. حسن رضی الله عنه  راهش را گرفت و رفت. به ابوهريره رضی الله عنه  گفتيم: اين، حسن بن علي رضی الله عنه  بود كه به ما سلام كرد. ابوهريره رضی الله عنه  بلافاصله برخاست و خود را به حسن رضی الله عنه  رساند و گفت: اي سرورم! به ابوهريره رضی الله عنه  گفتم: چرا گفتي: اي سرورم؟ ابوهريره رضی الله عنه  گفت: از رسول‌خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنيدم كه فرمود: «او، سرور و آقاست».[7]
از جابر بن عبدالله رضی الله عنه  روايت شده كه گفت: «هر كس، دوست دارد به سرور و آقاي جوانان بهشتي بنگرد، پس به حسن بن علي رضی الله عنه  نگاه كند».[8]
تعدادي زيادي از صحابه رضی الله عنهم  ، حديث آقا بودن حسن و حسين رضي الله عنهما در بهشت را روايت كرده‌اند؛ علت كثرت روايات، اين است كه رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم  بارها و در مجالس مختلف، اين حديث را بيان نموده است. برخي از اصحابي كه اين حديث را روايت كرده‌اند، عبارتند از: عمر بن خطاب، علي بن ابي‌طالب، ابوهريره، عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عمر، جابر بن عبدالله، اسامة بن زيد، براء بن عازب، مالك بن حويرث و عزة بن اياس و... رضی الله عنهم  .[9]


[1]- مسند احمد 05/51)؛ بخاري نيز روايتي، نظير اين را نقل كرده است. (3/244).
[2]- الإستيعاب (1/437).
[3]- بخاري، شماره‌ي 3746.
[4]- النهاية في غريب الحديث (3/417).
[5]- تحفة الأحوذي (1/277).
[6]- فتح الباري (13/66).
[7]- مستدرك حاكم‌ (3/169)؛ حاكم، آن را صحيح دانسته و ذهبي و طبراني نيز صحت آن را تأييد كرده‌اند؛ هيثمي در المجمع (9/178)، گفته است: راويان آن، ثقه هستند.
[8]- صحيح ابن حبان (15/421، 422)؛ ابن كثير، اين روايت را در البداية و النهاية آورده و گفته است: سندش، هيچ اشكالي ندارد.
[9]- احاديث وارد شده از اين راويان را نگا: مجمع الزوائد (9/183)؛ المعجم الكبير (3/24)؛ الدوحة النبوية الشريفه، ص81.



به نقل از: حسن مجتبی رضی الله عنه (بررسی و تحلیل زندگانی خلیفه پنجم)، مؤلف : علی محمد محمد الصلابی، مترجم محمد ابراهیم کیانی، ویراستار: خانم عبدالهی، ناشر: انتشارات حرمین، چاپ: 1386ـ اول.