قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

علماي اسلام در اين مسئله نظريات متفاوتي دارند، يعني هنگامي كه رؤيت هلال در يكي از شهرهاي مسلمين به اثبات برسد، آيا عمل به مقتضاي آن بر ساير مسلمين نيز واجب مي گردد يا نه؟

عده اي از علما گفته اند كه تمام مسلمين بر اساس همين رؤيت عمل كرده و روزه بشوند. اين دسته از علما عام بودن آيه ي ذيل را دليل عنوان كرده اند: [فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ] (بقره 185)



اين علما مي گويند: خطاب پيامبرصَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ در حديث «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا» براي جميع مسلمانان عام است.مشخص است كه مقصود از رؤيت مذكور اين نيست كه هر فردي جداگانه آن را رؤيت نمايد، زيرا مشكل است كه همه ي افراد بتوانند آن را مشاهده كنند، بلكه مقصود رؤيت كساني است كه با رؤيت شان، دخول ماه به اثبات مي رسد و اين در هر مكاني عام است.

عده اي ديگر از علما گفته اند: اگر مطلع يك كشور با مطلع كشوري كه هلال در آن رؤيت شده متفاوت باشد در اين صورت رؤيت اهل آن كشور براي كشور ديگر ملاك نيست. بلكه اهل هر كشوري با رؤيت خودشان عمل بكنند؛ ولي اگر مطالع يكي باشد آن وقت مردم كشوري كه رؤيت در كشورشان به اثبات نرسيده، بايد به رؤيت كشوري كه در مطلع يكي هستند عمل نمايند.

اين علما از دلايلي استدلال مي كنند كه علماي دسته اول استدلال كرده بودند البته با شيوه اي ديگر؛ اين علما از آيه ي« فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ » چنين استنباط مي كنند: معلوم است كه مقصود از رؤيت، رؤيت هر فرد بصورت جداگانه نيست، بنابراين همانگونه كه افراد كشوري كه هلال را ديده اند بدان عمل مي كنند بايد افراد كشوري كه رؤيت در آنجا به اثبات نرسيده است ولي مطلعش با مطلع آن يكي است روزه بشوند. بعنوان مثال: دو كشور كه در مطلع متحد هستند، در يكي از اين دو كشور رؤيت هلال ثابت مي شود و در ديگري به اثبات نمي رسد. در چنين حالتي همانگونه كه افراد كشوري كه هلال را رؤيت نموده اند روزه مي گيرند به همان ترتيب افراد كشوري كه رؤيت در آن ثابت نشده، نيز روزه بگيرند. اما كشورهايي كه مطالع شان با هم متفاوت است رؤيت اهل كشور براي اهل كشوري ديگر معيار نيست چون آنها نه حقيقتاً و نه حكماً هلال را نديده اند.

اين عده همچنين از حديث رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كه مي فرمايد: «با رؤيت هلال روزه بگيريد و با رؤيت آن روزه را بخوريد.» چنين استدلال مي كنند: اگر مكاني با مكان افرادي كه هلال را رؤيت كرده اند از حيث مطلع متفاوت باشد پس اهل آن مكان نه حقيقتاً و نه حكماً هلال را مشاهده نكرده اند. اين گروه از علما مي گويند، توقيت ماهيانه همچون توقيت روزانه است. پس شهر ها همان گونه كه در اوقات سحر و افطار هر روز با هم مختلف هستند پس بايستي در روزه و افطاري ماهانه نيز متفاوت باشند و مشخص است كه به اتفاق مسلمين اختلاف روزانه تأثير گذار است.

بنابراين كساني كه در شرق زندگي مي كنند روزه و افطاري آنان قبل از كساني است كه در غرب بسر مي برند. از اين جهت وقتي كه در توقيت روزانه به اختلاف مطالع حكم مي كنيم عين همين حكم را در مورد توقيت ماهانه نيز اعتبار مي كنيم.

علماي مذكور مي گويند براي هيچ كس ممكن نيست از آيات و احاديثي كه به صورت عام آمده اند استدلال نموده و بگويد كه حكم اين نصوص براي تمام مسلمين در تمامي نقاط دنيا عام است. مانند نصوص ذيل:

[فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ »( بقره:187)

[پس هم اكنون- در شب- با زنانتان آميزش كنيد و چيزي را بخواهيد كه الله تعالي برايتان لازم دانسته است و بخوريد و بياشاميد تا آنگاه كه رشته سپيده ي بامداد از رشته سياه شب برايتان واضح و آشكار مي گردد. و سپس روزه را تا شب ادامه دهيد.]

[إِذَا أَقْبَلَ اللَّيْل مِنْ هَا هُنَا، وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَا هُنَا، وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ- فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ] بخاري (1954)، مسلم (1100)

[هر گاه شب از اين سمت به شما روي آورد و روز از اين سمت به شما پشت نمود و خورشيد غروب كرد وقت افطار فرا رسيده است.]

همچنين است توضيح اين آيه: « فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ » ( بقره185) و توضيح اين حديث پيامبر صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :[ إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا.]

گفتار مذكور گفتاري وزين و قياسي صحيح مي باشد.

بعضي از علما فتوا داده اند مسئله ي آغاز و اتمام رمضان به ولي امر مسلمين واگذار مي شود، هر گاه او با استناد شرعي دستور به روزه يا عيد بدهد به مقتضاي آن عمل مي شود كه اين امر سبب وحدت كلمه و اتحاد مسلمانان مي گردد. اين علما براي صدور اين حكم به عام بودن اين حديث استناد نموده اند: «الصَّوْمُ يَوْمَ تَصُومُونَ، وَالْفِطْرُ يَوْمَ تُفْطِرُونَ»رمضان همان روزي است كه روزه مي گيريد و خوردن روزه ( عيد) روزي است كه روزه را مي خوريد. ابوداود (2344)،

در خصوص مسئله ي مذكور اقوال و نظريات متعددي از علما و دانشمندان ديني نقل شده و اختلافات زيادي ذكر گرديده است. ( كه از بيان همه آن ها معذوريم).

اما قسمت دوم سؤال: مسلماناني كه در شهرهاي كفار زندگي مي كنند و رؤيت شرعي در آنجا محقق نمي شود چه كار بايد بكنند؟

پاسخ اين است كه براي اين افراد اثبات هلال از طريق شرعي امكان پذير است، اگر برايشان مشكلي نباشد جهت رؤيت هلال به آسمان نگاه كنند و اگر مشكلي وجود داشته باشد بر اساس رؤيت يكي از كشورهاي اسلامي عمل نموده و روزه بگيرند و چنانچه فتواي دوم را ترجيح بدهيم و بگوييم كه اگر مطالع كشورها مختلف باشد پس رؤيت هر كشوري جدا گانه معتبر است و كشوري كه اين افراد در آن ساكن هستند مطلعش با مطلع كشوري كه كه رؤيت در آن ثابت شده فرق بكند در اين صورت مي گوييم اين ها به نزديك ترين كشور اسلامي ملحق شده و روزه ي خود را با آن محاسبه بكنند و اين بهترين كار ممكن است.



شيخ ابن عثيمين- كتاب الدعوة (5 ) (2/152- 156)



IslamPP.Com