قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

 حدیث مقلوب:

مقلوب اسم مفعول از "قلب" است به معنای تغییر چیزی از وجهه ی آن.

و در اصطلاح علم حدیث، به حدیثی گویند که در سند یا متن آن لفظی با لفظ دیگری عوض شده باشد یا به جای لفظ دیگری قرار داده شده باشد، حال ممکن است لفظ یا به تاخیر افتاده یا جلو آمده یا اصلا تغییر کرده باشد. 

بعنوان مثال؛ حدیثی که مسلم در صحیح خود در مورد آن هفت گروهی که در صحرای محشر زیر سایه ی رحمت الهی قرار می گیرند آورده که قسمتی از آن حدیث را چنین است:«و رجل تصدق بصدقة اخفاها، حتی لاتعلم یمینه ماتنفق شماله» اما در این حدیث در متن مقلوب صورت گرفته زیرا حق آن بود که لفظ "شمال" را بر لفظ "یمین" مقدمتر می شد چنانکه در حدیث دیگری از بخاری این امر واضح می شود و چنین آمده:«حتی لاتعلم شماله ماتنفق یمینه» 

حدیث مقلوب دارای اقسام مختلفی است؛ ولی مهمترین آنها دو نوع زیر است:

الف) مقلوب سند.

ب) مقلوب متن. 

همانطور که اشاره شد گاهی تغییر و جابجایی در سند حدیث صورت می گیرد بعبارتی مقلوب را در سند خواهیم داشت که این حالت نیز خود دو نوع دارد:

1- در این حالت اسم یکی از راویان به تاخیر می افتد مثلا حدیثی که از "کعب بن مرة" روایت شده ولی در آن راوی دیگری چنین نقل می کند"مرة بن کعب" در حالیکه هریک از "مرة" و "کعب" پدر دیگری است یعنی هم مرة پدر کعب وجود دارد و هم کعب پدر مرة وجود حقیقی داشته اند در حالیکه آنها دو شخصیت متفاوتند.

2- در این حالت معمولا شخصی عمدا حدیثی را از طریق یک سند با راوی مشهور دیگری نقل می کند زیرا اگر او آن حدیث را از طریق او روایت کند دیگران آن حدیث را به سبب شهرت راویانش قبول می کنند لذا اقدام به تغییر و عوض کردن یکی از راویان سند حدیث می کند، مثلا شخصی بنام "حماد بن عمرو النصیبی" حدیثی را مقلوب کرده است چنانکه روایت شده که: حماد النصیبی عن الاعمش عن ابی صالح عن ابی هریرة مرفوعا:«اذا لقیتم المشرکین فی طریق فلا تبدءوهم بالسلام» حال حماد این حدیث را مقلوب کرده و او جای "سهیل" را با "اعمش" عوض کرده یعنی در حقیقت سند روایت اینگونه بوده: سهیل بن ابی صالح عن ابیه عن ابی هریرة که در صحیح مسلم وارد شده است.(توضیح الافکار ج2 ص 101).

چنین اشخاصی که این نوع قلب را انجام می دهند به سارقان حدیث مشهورند.

مقلوب متن:

 در این نوع از احادیث مقلوب معمولا جابجایی یا تعویض در متن حدیث صورت می گیرد که خود نیز دو حالت دارد: 

1- در این حالت راوی حدیث برخی از الفاظ متن حدیث را پس و پیش می کند، مانند مثالی که در ابتدای بحث در مورد هفت گروهی که در روز قیامت زیر سایه ی رحمت الهی قرار می گیرند... 

2- گاهی بقصد امتحان و آزمودن برخی از افراد، چنین می کنند که مثلا سند یک حدیث را به متن حدیث دیگری ربط می دهند و بالعکس؛ 

مثلا هنگامی که امام بخاری وارد بغداد شدند اهل آنجا خواستند تا میزان هوش و حفظ وی را بیازمایند لذا یکصد حدیث را مقلوب کردند (سند و متن آنها را جابجا کردند) و سپس آن یکصد حدیث دگرگون یافته را بر وی خواندند، و امام بخاری نیز همه ی یکصد حدیث را به همان حالت اول که مقلوب نشده بود برایشان از نو خواند و آنها در آن مجلس پی به ذکاوت و دانایی بخاری بردند. (تاریخ بغداد خطیب بغدادی ج2 – ص20).

 علت مقلوب شدن احادیث چیست؟ 

چندین سبب برای این عمل وجود دارد: 

1-   برخی عمدا اقدام به مقلوب کردن حدیث می زنند تا به گمان خود دیگران را نسبت به پذیرش حدیث (به سبب راویان مشهوری که با راویان نامشهورتر تعویض کرده اند) ترغیب کنند.

2-       برخی به قصد امتحان دیگران آنرا انجام می دهند مانند ماجرای اهل بغداد و امام بخاری که در فوق بدان اشاره شد.

3-   گاهی بر اثر اشتباه و سهواً صورت می گیرد. مانند روایت مسلم در مورد هفت گروهی که در قیامت زیر سایه ی رحمت الهی قرار می گیرند که در فوق ذکر شد. 

حکم احادیث مقلوب: 

- اگر هدف از مقلوب کردن به دلیل ترغیب مردم در پذیرفتن روایت باشد، بدون شک این امر جایز نیست چرا که این عمل جزو اعمال جعل کنندگان حدیث است.

- اگر به قصد امتحان باشد جایز است البته به شرطیکه قبل از ختم جلسه شکل صحیح آنها بیان شوند.

- اگر از روی خطا و سهوی باشد، در اینصورت مقلوب کننده معذور است ولی اگر این عمل زیاد از وی سر بزند، او متهم به ضعف قدرت حافظه خواهد شد و بعنوان راوی ضعیف دیگر احادیثش پذیرفته نمی شوند.

اما در کل احادیث مقلوب جزو احادیث ضعیف هستند و مردودند.

======================

 IslamTape.Com