قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

 باب جهاد از صحیح بخاری

باب: جهاد از ايمان است

ابوهريره رضی الله عنه روايت است كه نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «هر كس كه براي خشنودي خدا، بقصد جهاد از خانه خارج شود و تنها انگيزه اش ايمان به خدا و تصديق پيامبرانش باشد، خداوند وعده فرموده است كه او را (در صورت زنده ماندن) با پاداش غنيمت، به خانه برگرداند. و (در صورت شهيد شدن)، او را وارد بهشت گرداند». علاوه بر اين، رسول اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود:« اگر براي امتم مشكل نمي شد، هيچگاه از رفتن به جهاد باز نمي ايستادم زيرا من دوست دارم كه بارها در راه خدا شهيد شده و دوباره زنده شوم».(بخارى:36)

53 ـ كتاب جهاد

باب: فضيلت جهاد و پيروي از سيرت پيامبر اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم

ابوهريره رضی الله عنه مي گويد: مردي نزد رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  آمد و گفت: عملي به من معرفي كن كه با جهاد، برابر باشد. رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «چنين عملي، سراغ ندارم». و افزود: «آيا تو مي تواني از زماني كه مجاهد (براي جهاد) بيرون مي رود، به مسجد بروي و بدون احساس خستگي به نماز بايستي و بدون افطار، روزه بگيري (تا زماني كه مجاهد برگردد)»؟ آن مرد، گفت: چه كسي توانايي چنين كاري را دارد؟ (بخارى:2785)

باب: بهترين مردم، مؤمني است كه با مال وجان خود، در راه خدا جهاد كند

ابوسعيد خدري رضی الله عنه مي گويد: پرسيدند: اي رسول خدا! بهترين مردم، چه كسي است؟ رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «مؤمني كه با جان و مالش، در راه خدا، جهاد كند». پرسيدند: بعد از او، چه كسي، بهتر است؟ فرمود: «مؤمني كه راه تقواي خدا را در پيش مي گيرد و در يكي از دره ها، زندگي مي كند و به مردم، آسيبي نمي رساند». (بخارى:2786)

ابوهريره رضی الله عنه مي گويد: شنيدم كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «مثال مجاهد در راه خدا ـ و خدا بهتر مي داند كه چه كسي در راه او جهاد مي كند ـ مانند كسي است كه هميشه در حال روزه و نماز بسر مي برد. و خداوند، تعهد نموده است كه اگر مجاهدِ راهش را بميراند، او را وارد بهشت سازد و (اگر زنده نگه دارد) سالم و تندرست، همراه پاداش يا غنيمت (به خانه) برگرداند». (بخارى:2787)

باب: درجات رفيع مجاهدين في سبيل الله

ابوهريره رضی الله عنه روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «كسي كه به خدا و رسولش، ايمان بياورد، نماز بخواند و ماه رمضان را روزه بگيرد، خدا تعهد نموده است كه او را وارد بهشت سازد چه در راه خدا جهاد كند و يا در سرزميني كه متولد شده است، بنشيند». صحابه عرض كردند: يا رسول الله! آيا به مردم، مژده ندهيم؟ فرمود: «در بهشت، صد درجه وجود دارد كه خداوند آنها را براي مجاهدين راه خود، مهيا ساخته است و فاصلة هر درجه با درجة ديگر، به اندازة فاصلة بين زمين  و آسمان مي باشد. پس هر گاه، چيزي از خدا خواستيد، بهشت فردوس را طلب كنيد. زيرا كه آن، بهترين و بالاترين، بهشت است». يكي از راويان مي گويد: فكر مي كنم كه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «عرش خدا بر روي آن، قرار دارد و نهرهاي بهشت، از آن سر چشمه مي گيرند». (بخارى:2790)

باب: صبح و شامي در راه خدا رفتن، از دنيا و ما فيها بهتر است

انس بن مالك رضی الله عنه روايت مي كند كه نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «صبح و شامي در راه خدا رفتن (جهاد كردن) از دنيا و آنچه در آن وجود دارد، بهتر است». (بخاري:2792)

ابوهريره رضی الله عنه مي گويد: نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «جايي به اندازة يك كمان، در بهشت، از آنچه خورشيد بر آن طلوع و غروب مي كند، ‌بهتر است». و افزود: «صبح و شامي در راه خدا رفتن (جهاد كردن) از تمام چيز هايي كه خورشيد بر آنها طلوع و غروب مي كند، بهتر است». (بخارى:2793)

باب: كسي كه در راه خدا زخمي شود

انس رضی الله عنه مي گويد: نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  عده اي از قبيلة بني سليم را همراه هفتاد نفر ديگر، بسوي بني عامر فرستاد. وقتي به آنجا رسيدند، دايي ام؛ حرام بن ملحان؛ گفت: من جلوتر از شما مي روم. اگر به من اجازه دادند تا پيام رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  را به آنان برسانم (‌كه خوب است) وگر نه، شما به من نزديك هستيد (و مي توانيد از من دفاع كنيد). او رفت و آنها (بني عامر) هم به او اجازه دادند. اما در حالي كه داشت پيام رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  را به آنان مي رساند، بسوي يكي از مردان خود، اشاره كردند. او هم نيزه اي در بدنش فرو برد. حرام گفت: الله اكبر، سوگند به پرودگار كعبه كه رستگار شدم. سپس، بسوي ساير همراهان اش حمله ور شدند و بجز يك نفر لنگ كه بالاي كوه رفت، همگي را به قتل رساندند. جبريل امين، نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  را مطلع ساخت كه آنان به لقاي پروردگارشان نايل آمدند. خداوند از آنان خشنود شد و آنان را نيز خشنود ساخت.

راوي مي گويد: ما اين جملات را تلاوت مي كرديم «أن قد لقينا ربنا فرضي عنا وارضانا» يعني به قوم ما بگوييد: ما به لقاي پرودگارمان، نايل آمديم. خداوند از ما خشنود شد و ما را نيز خشنود گردانيد.

بعدها، اين آيات، منسوخ شد. و رسول اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم   تا چهل روز (در قنوت نماز صبح) قبايل رِعل، ذكوان، بني لحيان و بني عصيّه را كه از خدا و رسولش، نافرماني كردند، نفرين كرد. (بخارى:2801)

جندب بن سفيان رضی الله عنه مي گويد: انگشت مبارك رسول اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  در يكي از غزوات، زخمي شد. آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «تو انگشتي بيش نيستي كه زخمي شده اي و آنچه به تو وارد شده است، در راه خدا مي باشد». (بخارى:2802)

باب: زخمي شدن در راه الله

ابوهريره رضی الله عنه روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «سوگند به ذاتي كه جانم در دست اوست، هركس، در در راه خدا زخمي شود ـ وخدا بهتر مي داند چه كسي در راه او زخمي مي شود ـ روز قيامت، در حالي حشر مي شود، كه رنگ زخمش، رنگ خون، و بوي آن، بوي مشك خواهد بود». (بخارى:2803)

باب: ايمان وعمل صالح، قبل از جهاد

براء رضی الله عنه مي گويد: مردي زره پوش نزد نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  آمد و گفت: يا رسول الله! به جهاد بروم يا مسلمان شوم؟ آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: مسلمان شو. آنگاه جهاد كن». لذا، آن مرد، مسلمان شد. سپس جهاد كرد و كشته شد. رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «عملي اندك انجام داد ولي پاداشي بزرگ، دريافت كرد». (بخارى:2808)

باب: كسي كه بر اثر تير فرد ناشناسي، كشته شود

انس بن مالك رضی الله عنه مي گويد: ام ربيع، دختر براء؛ كه مادر سراقه بن حارثه بود، نزد رسول اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  آمد و گفت: اي رسول خدا! مرا از وضع حارثه با خبر كن ـ گفتني است كه حارثه در روز بدر بوسيلة تير فرد ناشناسي كشته شده بود ـ اگر در بهشت است، صبر مي كنم و گر نه، برايش بسيار گريه مي  كنم. آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: « اي ام حارثه! بهشت، درجات مختلف دارد و يقيناً فرزند تو در فردوس برين، جاي دارد». (بخارى:2809)

باب: مجاهد في سبيل الله چه كسي است؟

ابوموسي رضی الله عنه مي گويد: مردي نزد نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  آمد و گفت: يكي بخاطر غنيمت، ديگري بخاطر نام و نشان و فردي بخاطر ريا مي جنگد. كدام يك، مجاهد راه خدا، بشمار مي رود؟ رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «كسي كه براي اعلاي كلمة الله بجنگد، او مجاهد راه خدا است». (بخارى:2810)

باب: غسل نمودن بعد از جهاد و غبار جنگ

عايشه رضي الله عنها مي گويد: هنگامي كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  از غزوة خندق برگشت و سلاحش را بر زمين نهاد و غسل كرد، جبرئيل در حالي كه سرش پوشيده از غبار بود، آمد و گفت: سلاحت را بر زمين نهاده اي؟ بخدا سوگند كه من هنوز، سلاحم را بر زمين ننهاده ام. رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم   گفت: «كجا جهاد كنيم»؟ جبرئيل بسوي بني قريظه اشاره كرد و گفت: اينجا (با بني قريظه). آنگاه، رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  بسوي آنان رفت. (بخارى:2813)

باب: كافري كه مسلماني را كشته، سپس ايمان مي آورد و بر دين، استقامت مي كند و كشته مي شود

ابوهريره رضی الله عنه روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «خداوند به دو نفري كه يكي ديگري را به قتل مي رساند و هر دو وارد بهشت مي شوند، مي خندد. بدين معني  كه يكي در راه خدا مي جنگد و (بوسيلة ديگري) كشته مي شود. سپس، خداوند، توبة قاتل را ميپذيرد و او نيز به شهادت مي رسد» (در نتيجه، هر دو وارد بهشت مي شوند). (بخارى:2826)

باب: ترجيح دادن جهاد بر روزه

انس بن مالك رضی الله عنه مي گويد: ابوطلحه رضی الله عنه در زمان رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  براي اينكه بتواند جهاد كند، روزة (نفلي) ‌نمي گرفت. ولي پس از درگذشت رسول اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  جز روزهاي عيد فطر و قربان، هيچ روزي او را بدون روزه، نديدم. (بخارى:2828)

باب: شأن نزول ]لا يستوي القاعدون ...[

زيد بن ثابت رضی الله عنه روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  آية ]لا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ... فِيْ سَبِيْلِ الله[ (يعني مؤمناني كه نشسته اند با كساني كه در راه خدا جهاد مي كنند، برابر نيستند) را بر من املاء مي نمود. در آن اثنا، عبد الله بن ام مكتوم كه مردي نابينا بود، آمد و گفت: يا رسول الله! اگر توانايي جهاد مي داشتم، به جهاد مي رفتم. آنگاه، در حالي كه ران رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  بر ران من گذاشته شده بود، خداوند وحي فرستاد. در اثر آن، آنقدر ران آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  بر من سنگيني كرد كه ترسيدم رانم خرد شود. پس از بر طرف شدن حالت وحي، پيامبر اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  گفت: خداوند عزوجل (در تكميل آية فوق) اين جمله را نازل فرمود:    ]غير اولي الضرر[. يعني مؤمناني كه نشسته اند با كساني كه در راه خدا جهاد مي كنند، برابر نيستند مگر كساني كه عذري داشته باشند). (بخارى:2832)

باب: تشويق براي جهاد

انس رضی الله عنه مي گويد: رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  بسوي خندق رفت و مهاجرين و انصار را ديد كه در صبحگاه سردي، مشغول حفر خندق هستند. آنان برده و خدمتكاري نداشتند كه برايشان اين كار را انجام دهند.هنگامي كه رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم  خستگي و گرسنگي آنان را مشاهده كرد، فرمود:

«اللَّهُمَّ إِنَّ الْعَيْشَ عَيْشُ الآخِرَهْ

فَاغْفِرْ لِلأَنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ »

«پروردگارا! همانا زندگي، زندگي آخرت است

پس مهاجرين و انصار را ببخشاي».

آنان در پاسخ آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  گفتند:

نَحْنُ الَّذِينَ بَايَعُوا مُحَمَّدَا عَلَى الْجِهَادِ مَا بَقِينَا أَبَدَا.

ما كساني هستيم كه براي هميشه و تا زنده ايم با محمد  صلی الله علیه و آله و سلم  بر جهاد، بيعت كرده ايم. (بخارى:2834)

باب: ترك جهاد به خاطر عذر

انس رضی الله عنه مي گويد: نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  در يكي از غزوات (تبوك) فرمود: «گروهي از مسلمانان، پشت سر ما در مدينه، مانده اند (‌و نتوانسته اند در اين غزوه، شركت كنند). ولي هر دره و رودخانه اي را كه ما طي مي كنيم، آنان همراه ما هستند (در اجر و ثواب با ما شريكند) زيرا عذر، مانع آمدن آنها با ما شد». (بخارى:2839)

باب: فضيلت روزه در راه الله

ابوسعيد خدري رضی الله عنه مي گويد: شنيدم كه نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «هر كس كه يك روز در راه خدا (در جهاد) روزه بگيرد، خداوند، چهره اش را به اندازة مسافت هفتاد سال، از دوزخ، دور مي كند». (بخارى:2840)

باب: فضيلت مجهز كردن مجاهد و يا سرپرستي خانوده‌اش بطور شايسته

زيد بن خالد رضی الله عنه  روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «هركس كه مجاهدي را در راه خدا، مجهز كند (ساز و برگ نظامي اش را فراهم سازد) همانا جهاد كرده است. و هر كس كه خانوادة مجاهدي را بنحو شايسته، سرپرستي نمايد، او نيز جهاد كرده است». (بخارى:2843)

باب: فضيلت پيشگام شدن و جمع آوري اطلاعات از دشمن

جابرt مي گويد: نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  روز جنگ احزاب فرمود: «چه كسي مي تواند اخبار دشمن را براي من بياورد»؟ زبير گفت: من. دوباره آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «چه كسي مي تواند اخبار دشمن را برايم بياورد»؟ زبير گفت: من. نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «هر پيامبري، حواري اي (دوست مخلصي) دارد. و حواري من، زبير است». (بخارى:2846)

باب: ثواب پرورش اسب براي جهاد

ابوهريره رضی الله عنه روايت مي كند كه نبي اكرم   صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «هركس كه اسبي را در راه خدا (براي جهاد) با ايمان به خدا و تصديق وعده هايش، نگهداري كند، روز قيامت، خوردن و‌ نوشيدن و ادرار و مدفوع آن اسب، در تراوزي اعمالش قرار خواهد گرفت». (بخاري:2853)

باب: مداواي مجروحان جنگ، توسط زنان

ربيِّع دختر معوَّذ رضي الله عنها مي گويد: در غزوات،  همراه نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  شركت مي كرديم، به مجاهدين، آب مي داديم، زخمي هايشان را مداوا ميكرديم و ‌كشته‌هايشان را به مدينه، انتقال مي داديم. (بخارى:2883)

باب: فضيلت يك روز نگهباني در راه خدا

سهل بن سعد ساعديt  روايت ميكند كه رسول الله‌ صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «يك روز نگهباني در راه خدا از دنيا و مافيها بهتر است. و به اندازة جاي شلاق شما در بهشت، از دنيا و مافيها بهتر است. و گامي كه بنده، شام يا صبحي در راه خدا بر مي دارد، از دنيا و مافيها بهتر است». (بخارى:2892)

باب: كمك گرفتن از ضعفاء و نيكوكاران، در جنگ

سعد بن ابي وقاص رضی الله عنه مي گويد: نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «مگر غير از اين است كه شما بخاطر ضعفاء و مساكين تان، ياري مي شويد و روزي مي خوريد». ( يعني دعا و عبادت آنان، باعث پيروزي شما و خير و بركت در روزي تان مي شود . لذا به ديدة تحقير به آنان نگاه نكنيد). (بخارى:2896)

باب: جهاد با يهود

عبد الله بن عمر رضي الله عنهما روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «زماني فرا مي رسد كه شما با يهود، مي جنگيد تا جايي كه يكي از آنان، پشت سنگي، پنهان مي شود و آن سنگ، مي گويد: اي بندة خدا! اين، يهودي اي است كه پشت من، پنهان شده است. او را به قتل برسان». (بخارى:2925)

ابوهريره رضی الله عنه روايت مي كند كه رسول الله  صلی الله علیه و آله و سلم  فرمود: «قيامت برپا نمي شود مگر اين كه شما با يهود بجنگيد تا آنجا كه سنگي كه يهودي پشت آن، پنهان شده است، بگويد: اي مسلمان! اين، يك نفر يهودي است كه پشت من پنهان شده، او را بقتل برسان». (بخارى:2926)

باب: جهاد، با اجازة والدين

عبد الله‏ بن عمرو رضي الله عنهما مي گويد: مردي نزد نبي اكرم  صلی الله علیه و آله و سلم   آمد و از او اجازه خواست تا به جهاد برود. آنحضرت  صلی الله علیه و آله و سلم   پرسيد: «آيا پدر و مادرت، زنده اند»؟ گفت: بلي. رسول خدا  صلی الله علیه و آله و سلم   فرمود: «جهاد تو، خدمت به آنهاست» (بخارى:3004)

مختصرصحیح بخاری

تألیف: محمد بن اسماعیل بخاری

اختصار کننده: ابوالعباس زین الدین احمد بن احمد بن عبداللطیف الشرجی الزبیدی

مترجم: عبدالقادر ترشابی

گرد آوری و تهیه: حجت الله جسیمی