قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

برخی از فضايل عمرفاروق

باید اذعان کرد که عمربن خطاب برترین فرد این امت بعد از ابوبکرصدیق می‌باشد، آن‌چه‌ که‌ اعتقاد بدان بر هر مسلمانی واجب است، اینکه‌ باید به‌ افضلیت عمراذعان نماید و اعتقاد داشته‌ باشد که‌ عمر رضی الله عنه  بعد از پیامبران و فرستادگان و ابوبکر به طور کلی بر سایر مردم برتری دارند. و گروه رستگار یعنی اهل سنت و جماعت نیز معتقد به همین اصل است[1]. در مورد عمربن خطاب احادیث و روایات زیادی منقول است که بیانگر فضل و بزرگواری ایشان می‌باشند و ما در اینجا به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
 
1- ایمان، دانش و دین عمر رضی الله عنه
عبدالله بن هاشم می‌گوید: ما با رسول خدا صلی الله علیه و سلم  بودیم دست عمر رضی الله عنه  در دست ایشان بود. عمر رضی الله عنه  گفت: ای رسول خدا! تو نزد من از همه محبوب‌تری جز از خودم. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود:
(لا والذي نفسي بيده حتى أكون أحبّ إليك من نفسك).
«خیر مگر این که مرا از خودت هم بیشتر دوست داشته باشی».
آنگاه عمر رضی الله عنه  گفت: اگر چنین است پس به خدا سوگند! که تو را از خودم هم بیشتر دوست دارم. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  گفت: الآن درست شد.[2]
همچنین باری رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود:
(بينما أنا نائم شربت – يعني اللبن – حتى أنظر إني الرّي يجري في ظفري أو في أظفاري، ثم ناولت عمر).
 «در خواب دیدم شیر می‌خورم و تا آن قدر سیر شدم که آثار سیری را در انگشتان خود می‌دیدم. آن‌گاه ظرف شیر را به عمر رضی الله عنه  دادم».
حاضرین پرسیدند که تعبیر خواب شما چیست؟ فرمود: (العلم).«علم است».[3]
باید گفت که وجه مشترک در تشابه شیر با علم این است که هر دو بسیار سودمند و مقوی می‌باشند. با این تفاوت که شیر غذای جسم و علم غذای روح است. و این حدیث حامل فضیلت بزرگی برای عمر رضی الله عنه  می‌باشد. ضمناً بیانگر این مطلب است که خوابها را نباید حمل بر ظاهر کرد بلکه نیاز به تعبیر دارند. و مراد از علم در اینجا علم سیاست در برخورد با مردم در روشنی قرآن و سنت است. و عمر رضی الله عنه  در این‌باره موفق‌ترین فرد خلفای راشدین محسوب می‌شود. چرا که سالهای خلافت ابوبکرصدیق بسیار اندک بود و فتوحات آن چنانی‌ای در دوران ایشان نصیب دولت اسلامی نشد، اما در زمان عمر رضی الله عنه  فتوحات زیادی نصیب مسلمانان گردید و با وجود گسترش روز افزون قلمرو اسلام، هیچ گونه اختلاف و دو دستگی اتفاق نیفتاد. اما در زمان عثمان  رضی الله عنه  ترتیب امور به هم ریخت و اختلافات زیادی به وجود آمد و فتنه‌ها برپا گردید تا جایی که به کشته شدن خلیفه انجامید و علی  رضی الله عنه  بر سر کار آمد و اختلافات هم چنان رو به افزایش گذاشت.
همچنین رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود: (بينما أنا نائم رأيت الناس عرضوا علي وعليهم قمص فمنها ما يبلغ الثدي ومنها ما يبلغ دون ذلك، وعرض على عمروعليه قميص اجتره).
«در خواب دیدم که مردم در حالی که جامه‌هایی پوشیده بودند بر من عرضه می‌شدند. جامه‌های بعضی تا سینه و جامه‌های عده‌ای بلندتر بود. عمر رضی الله عنه  را در حالی دیدم که جامه‌اش مماس با زمین بود».
حاضرین گفتند: آن‌را چگونه تعبیر نمودی؟ فرمود: تعبیرش دین است.[4]
 
2- ترس و وحشت شیطان از عمر رضی الله عنه
سعد بن ابی وقاص می‌گوید: در حالی که تنی چند از زنان قریش نزد رسول خدا نشسته و با او گفتگو می‌کردند و صدایشان بلند بود، عمر رضی الله عنه  اجازه‌ی ورود خواست. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  به او اجازه داد. وقتی عمر رضی الله عنه  وارد شد زنان قریشی چادرهای خود را به خود پیچیدند و به گوشه‌ای پناه بردند. رسول خدا خندید. عمر رضی الله عنه  برای آن حضرت دعا کرد و گفت: الهی همیشه خندان باشی! اینجا چه خبر است؟ رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود:
(عجبت من هؤلاء اللاتي كن عندي فلما سمعن صوتك ابتدرن الحجاب).
«از رفتار این‌ها خنده‌ام می‌آید که با شنیدن صدای تو فورا چادرهایشان را به خود پیچیدند».
عمر رضی الله عنه  گفت: ای رسول خدا! تو شایسته‌تری که از تو بترسند. و خطاب به آنان گفت: ای نادآن‌ها! رعایت مرا می‌کنید و رعایت رسول خدا را نمی‌کنید؟ گفتند: بلی، تو آدم تند و خشنی هستی. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  گفت:
(إيها يا ابن الخطاب والذي نفسي بيده ما لقيك الشيطان سالكاً فجاً).
«ای عمر! به خدا سوگند! وقتی شیطان ببیند تو از راهی می‌آیی، او راه دیگری برای خود انتخاب خواهد کرد».[5]
این روایت بیانگر فضیلت عمر است و پرده‌ از این برمی‌دارد که‌ عمر در حد وسیعی به‌ آداب دینی التزام دارد، طوری که‌ شیطان هیچ گونه‌ راهی برای ورود به‌ درون او را نمی‌یابد[6].
ابن حجر می‌گوید: این حدیث بیانگر فضیلت ویژه‌ای برای عمر است و معنی آن چنین است که شیطان هیچ نوع سلطه‌ای برعمر رضی الله عنه  ندارد. البته این به معنای عصمت عمراز گناه نیست. چرا که اگر چه شیطان از نزدیک شدن با عمر می‌ترسد، اما چه تضمینی وجود دارد که از راه دور او را دچار وسوسه نکند، کاری که با دیگران انجام می‌دهد. و در حدیث دیگری که‌ طبرانی به‌ روایت حفصه‌ گزارش می‌دهد، آمده است که رسول خدا فرمود:
(إن الشيطان لا يلقى عمرمنذ أسلم إلا فر لوجهه)[7].
«از روزی که عمر رضی الله عنه  مسلمان شده است، هنگامی شیطان با او روبرو می‌شود پا به فرار می گذارد».
امام نووی می‌گوید: این حدیث حمل بر ظاهر می‌شود یعنی حقیقتاً شیطان از دیدن عمر رضی الله عنه  فرار می‌کند. اما عیاض می‌گوید: احتمال دارد که این حدیث نوعی تمثیل است یعنی عمر رضی الله عنه  آن چنان با شیطان فاصله گرفته است که شیطان در راهی قدم نمی‌گذارد که عمر رضی الله عنه  در آن قدم بگذارد. و این بیانگر آن است که عمر رضی الله عنه  با همه ی راه های شیطانی مخالف است. ابن حجر همان معنی نخست را ترجیح می‌دهد.[8]
 
3- الهام شده‌ی این امت
رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود: (لقد كان فيما قبلكم من الأمم محدثون فإن يك في أمتي أحد فإنه عمر)[9].
«در میان امتهای پیشین کسانی بودند که به آن‌ها الهام می‌شد. اگر در میان امت من به کسی الهام بشود قطعا عمرخواهد بود».
علما در شرح این حدیث سخنان مختلفی گفته‌اند. برخی معتقداند که مراد از «محدث» کسی است که به او الهام می‌شود. برخی گفته‌اند یعنی کسی که بدون اراده سخن حق بر زبان او جاری می‌گردد. و عده‌ای گفته‌اند یعنی فرشتگان با قلب او سخن می‌گویند و بعضی هم آن‌را به فراست معنی کرده‌اند.[10]
ابن حجر می‌گوید: علت اختصاص عمر رضی الله عنه  به این مسأله به خاطر آن است که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و سلم  آیات زیادی به تأیید نظریات ایشان نازل گردید[11]، البته نباید از اختصاص عمر رضی الله عنه  به این مقام ویژه چنین پنداشت که او بر ابوبکرصدیق پیشی گرفته است.[12]
ابن قیم می‌گوید: فکر نکن که اختصاص عمر رضی الله عنه  به این ویژگی، باعث تفضیل او بر ابوبکرصدیق می‌شود. چون همین فضیلت عمر رضی الله عنه  یکی از فضايل بزرگ ابوبکر محسوب می‌شود. چرا که ابوبکر به خاطر کمال همنشینی با رسول خدا و سیراب شدن از سرچشمه‌ی فیوض نبوی به مقامی بالاتر از الهام دست یافته بود. و از فراست و درایت بیشتری برخوردار بود[13] (چنان که موضعگیری ایشان در مسأله اعلان وفات رسول خدا، اعزام لشکر اسامه و قتال با مرتدین گواه بر این مطلب است).
 
4- قهرمانی سراغ ندارم که مانند عمر رضی الله عنه  شگفتی‌ها بیافریند
رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود: (رأيت في المنام أني أنزع بدلو بكرة على قليب، فجاء أبو بكر فنزع ذنوباً أو ذنوبين نزعاً ضعيفاً والله يغفر له، ثم جاء عمربن الخطاب فاستحالت غرباً فلم أر عبقرياً يفري فريه حتى روى الناس وضربوا بعطن).[14]
«در خواب دیدم که با دلو بزرگی آب می‌کشم. آن‌گاه ابوبکر آمد و یک یا دو دلو از آن کشید. سپس عمر رضی الله عنه  آمد و آن‌را بدست گرفت و هیچ قهرمانی را سراغ ندارم که مانند او شگفتی‌ها بیافریند. او چنان آب کشید که همه‌ی مردم و شترانشان سیراب شدند و به استراحتگاه های خود برگشتند».
این حدیث به‌ این نکته‌ اشاره‌ دارد که‌ عمر رضی الله عنه  شخصیتی با فضیلت است؛ آن‌جا که‌ پیامبر صلی الله علیه و سلم  فرمود: « سپس عمر رضی الله عنه  آمد و آن‌را بدست گرفت و هیچ قهرمانی را سراغ ندارم که مانند او شگفتی‌ها بیافریند».
این حدیث به صراحت به خلافت ابوبکر و عمرب و موفقیتهای چشم‌گیر و فتوحات زمان آن‌ها دلالت می‌کند. با توجه‌ به‌ اینکه‌ در دوران خلافت ابوبکر اهل رده‌ از پای در آمدند و علی رغم اینکه‌ مدت خلافت ایشان تنها دو سال و چند ماهی بود، اما خداوند برکت زیادی را در آن قرار داد و به‌ منفعتهای زیادی دست یافتند، و هنگامی که‌ ابوبکرصدیق وفات یافت، فاروق به‌ عنوان خلیفه‌ی او معرفی شد و در دوران خلافت ایشان دایره‌ی اسلام گسترش پیدا کرد و قوانینی را برای مردم پیاده‌ نمود که‌ هرگز با آن روبرو نشده‌ بودند، به ویژه اینکه‌ در دوران خلافت ایشان فتوحات بیشتری نصیبت دولت اسلام گردید و شهرهای تازه‌ای تأسیس و ادارات دولتی متعددی راه اندازی شد. پس ابوبکر کاری را آغاز کرد و عمر رضی الله عنه  آن‌را تکمیل نمود.[15]
 
5- غیرت عمر رضی الله عنه  و بشارت دادن رسول خدا او را به کاخی در بهشت
رسول خدا صلی الله علیه و سلم  می‌فرماید: (رأيتني دخلت الجنة فإذا أنا بالرميصاء امرأة أبي طليحة وسمعت خشفة فقلت من هذا؟ فقال: هذا بلال ورأيت قصراً بفنائه جارية، فقلت. لمن هذا؟ فقالوا: لعمرفأردت أن أدخله فأنظر إليه فذكرت غيرتك. فقال عمر: بأبي وأمي يا رسول الله أعليك أغار)[16].
«در خواب دیدم که وارد بهشت شده‌ام و با رمیصا (همسر ابو طلحه) روبرو شدم. سپس صدای پایی شنیدم. گفتم: این چه صدایی است؟ گفتند: صدای پای بلال است. و در آن‌جا کاخی دیدم که دوشیزه‌ای داخل آن بود. گفتم: این کاخ متعلق به چه کسی است؟ گفتند: از آن عمر رضی الله عنه  است. می‌خواستم وارد آن بشوم، ولی به یاد غیرتت افتادم. عمر رضی الله عنه  گفت: پدر و مادرم فدایت باد غیرت من برای شما نیست».
و در روایتی َآمده است که پیامبر صلی الله علیه و سلم  فرمود:
(بينما أنا نائم رأيتني في الجنة فإذا امرأة تتوضأ إلى جانب قصر فقلت: لمن هذا القصر؟ قالوا لعمرفذكرت غيرته فوليت مدبراً. فبكى عمروقال: أعليك أغار يا رسول الله([17])؟).
«در خواب دیدم که وارد بهشت شده‌ام و با زنی روبرو شدم که‌ در کنار كاخی وضو می‌گرفت. گفتم: این کاخ متعلق به چه کسی است؟ گفتند: از آن عمر رضی الله عنه  است. پس به‌ یاد غیرت او افتادم و از ورود بدان عقب نشینی کردم. عمر رضی الله عنه  گریه کرد و گفت: ای رسول خدا! چگونه‌ به‌ خود اجازه‌ می‌دهم در مقابل شما غیرت به‌ خرج دهم؟».
این دو حدیث بیانگر جایگاه عمر رضی الله عنه  نزد خدا و مقام او در بهشت می‌باشد. چرا که خواب انبیا بخشی از وحی الهی است[18].
 
6- محبوب ترین شخص نزد رسول خدا پس از ابوبکر
عمرو بن عاص  رضی الله عنه  می‌گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و سلم  پرسیدم: بیشتر از همه چه کسی را دوست داری؟ فرمود: عائشه را. گفتم: از میان مردان چه کسی را؟ فرمود: پدرش را. گفتم: بعد از او چه کسی را؟ فرمود: عمر را. و بعد از او چند نفر دیگر را نام برد.[19]
 
7- عمر رضی الله عنه  و دریافت مژده‌ی ورود به بهشت
ابو موسی اشعری می‌گوید: من با رسول خدا صلی الله علیه و سلم  در یکی از باغهای مدینه بودیم که مردی آمد و در زد. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  به من فرمود: درب را باز کن و او را به بهشت مژده ده. من درب را باز کردم، دیدم ابوبکر است او را از آن‌چه‌ رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرموده بود اطلاع دادم، او گفت: الحمد لله. بعد از آن نیز کسی آمد و در زد. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود: درب را باز کن و او را نیز بشارت به بهشت ده. وقتی درب را باز کردم دیدم عمر رضی الله عنه  است. او را نیز از آن‌چه‌ رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرموده بود با خبر کردم، گفت: الحمدلله. سپس مرد دیگری در زد. رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرمود: درب را باز کن و او را هم در مقابل مشکلاتی که‌ سر راهش می‌آید، بشارت به بهشت ده. وقتی درب را باز کردم دیدم عثمان است او را از آن‌چه‌ رسول خدا صلی الله علیه و سلم  فرموده بود باخبر کردم، گفت: الحمدلله و به توفیق خدا[20].


از کتاب: ترجمه سیره عمربن خطاب رضی الله عنه، تألیف : دکتر علی محمد محمد صلابی



[1]عقيدة أهل السنة والجماعة في الصحابة الكرام، د. ناصر بن علي عائض حسن الشيخ (1/243).
[2] صحیح المسند فی فضائل الصحابه 66
[3] فتح الباري (7/46).
([4]) مسلم ش 2390 .
[5] بخاری 3683، مسلم 2386
[6]عقيدة أهل السنة والجماعة (1/348).
[7] طبرانی در اوسط.
[8] فتح الباری 7/47، و شرح نووی 15/165
[9] بخاری 3689، مسلم 2398
[10] فتح الباری 7/50 شرح النووی (15//166).
[11]فتح الباري (7/51).
[12] عقيدة أهل السنة والجماعة (1/348).
[13]مفتاح دار السعادة (1/255).
[14] مسلم ش2393
([15]) شرح النووي (15/161-162).
[16] مسلم ش2394
[17]مسلم ش 2395 .
[18]عقيدة أهل السنة والجماعة والصحابة (1/245).
[19] الإحسان في صحيح ابن حبان (15/209). مسلم ش 2384 ، و بخاري باب غزو ذات السلاسل ش 4100 .
[20]البخاري، ك الصحابة ش: 3290.