قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

[اصطلاح فقهي]
نما‌ز بيما‌ر يا صلاة المريض 
اگر كسي بعذر بيماري و امثال آن نتوانست نماز فرض را، ايستاده بخواند، جايز است ‌كه نشسته آن را بخواند، و اگر نشسته نيز نتوانست آن را بخواند، بر پهلو خوابيده وآن را بخواند و با اشاره ‌ركوع و سجود را بجاي آورد وبراي سجده بيشتر از ركوع خم شود، چون خداوند فرموده است‌:" فاذكروا الله قياما وقعودا وعلى جنوبكم [1] [در همه احوال بر ذكر خداوند مداومت داشته باشيد، ايستاده و نشسته و بر پهلو خوابيده‌...]"‌. از عمران بن حصين روايت است كه گفته است‌: من به بيماري بواسير مبتلا بودم‌، درباره نماز از پيامبر صلي الله عليه و سلم سوال ‌كردم‌، فرمود:" صل قائما فإن لم تستطع فقاعدا، فإن لم تستطع فعلى جنبك "به روايت همه محدثين جز مسلم‌. و نسائي بدان افزوده است‌:" فإن لم تستطع فمستلقيا (لا يكلف الله نفسا إلا وسعها  [2] [‌ايستاده نماز بخوان‌، چون نتوانستي نشسته بخوان‌، چون نتوانستي بر پهلو بخوان‌، چون نتوانستي بر پشت خوابيده‌، بخوان‌، خداوند بقدر وسع و توانايي هركس‌ وي را مكلف مي‌سازد]"‌. از جابر روايت است كه‌: پيامبر صلي الله عليه و سلم از يك بيماري عيادت مي‌كرد و ديد كه او بر روي بالشي نماز مي‌خواند، پيامبر صلي الله عليه و سلم بالش را دور انداخت و فرمود:" صل على الارض إن استطعت، وإلا فأومئ إيماء واجعل سجودك أخفض من ركوعك  [‌بر روي زمين (‌نشسته‌) اگر مي‌تواني نماز بخوان در غير آنصورت با ايماء و اشاره‌، نماز بخوان‌، ‌كه براي سجده‌، بيشتر از ركوع خم شو]"‌. (‌بيهقي آن را روايت كرده و ابوحاتم وقف آن را تصحيح ‌كرده است‌. آنچه ‌كه معيار عدم استطاعت مي‌باشد، عبارت است از مشقت يا ترس و نگراني و زياد شدن بيماري يا دير خوب شدن آن يا نگراني از سرگيجه‌. اگر كسي نتوانست ايستاده نماز بخواند، چهار زانو نشسته و آن را بخواند. از حضرت عايشه روايت است‌ كه‌:“‌ پيامبر صلي الله عليه و سلم را ديده است كه چهار زانو نشسته و نماز مي‌خواند“‌. به روايت نسائي و به تصحيح حاكم‌. و مي‌تواند بمانند نشستن براي تشهد نيز، بنشيند. اگر كسي نتوانست ايستاده يا نشسته نماز بخواند، بر پهلوي راست خوابيده و آن را بخواند، و اگر نتوانست‌، بر پشت بخوابد و بقدر امكان پاهايش را به طرف قبله دراز بكشد. ابن المنذر اين‌ كيفيت را انتخاب‌ كرده است‌. و حديث ضعيفي در اين باره آمده است‌: علي بن ابي‌طالب از پيامبر صلي الله عليه و سلم روايت ‌كرده است كه‌:" يصلي المريض قائما إن استطاع، فإن لم يستطع صلى قاعدا، فإن لم يستطع أن يسجد أومأ برأسه وجعل سجوده أخفض من ركوعه، فإن لم يستطع أن يصلي قاعدا صلى على جنبه الايمن مستقبل القبلة، فإن لم يستطع أن يصلي على جنبه الايمن صلى مستلقيا رجلاه مما يلي القبلة  [بيمار اگر بتواند، ايستاده نماز ميخواند، اگر ايستاده نتوانست‌، نشسته نماز مي‌خواند، اگر نتوانست‌، به سجده برود، با اشاره سر، سجده مي‌كند و براي سجده‌، بيش از ركوع سر خود را خم مي‌كند اگر نشسته‌، نتوانست نماز بخواند، بر پهلوي راست خوابيده و رو به قبله‌، نمازش را مي‌خواند، اگر نتوانست بر پهلوي راست نماز بخواند، بر پشت دراز كشيده و نمازش را بخواند، در حاليكه پاهايش به طرف قبله باشد]"‌. دارقطني آن را روايت ‌كرده است‌. گروهي گفته‌اند، هر طور كه بتواند، نمازش را مي‌خواند. از ظاهر احاديث برمي‌آيد كه اگر بيمار بر پشت خوابيده‌، نتواند،‌. با اشاره سر نماز بخواند، ديگر چيزي بر وي واجب نيست‌. 


به نقل از:
فقه السنه ، تأليف سيد سابق، مترجم محمود ابراهيمي، تهران، ناشر مردم‌سالاري، دوم 1387.


پانوشت‌ها:

[1] -نسا/103.
[2] -بقره/286.