|
|
|
|
قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل». |
|
|
|
فقه>مفاهیم و اصطلاحات فقهی>سجده سهو
شماره مقاله : 164 تعداد مشاهده : 783 تاریخ افزودن مقاله : 15/5/1388
|
|
[اصطلاح فقهي]
به ثبوت رسيده كه پيامبر صلي الله عليه و سلم در نماز، برايش سهو و اشتباه پيش مي‌آمد و بطريق صحيح از ايشان روايت شده است كه فرموده است:" إنما أنا بشر أنسى كما تنسون، فإذا نسيت فذكروني [بي‌گمان منهم چون شما بشر هستم، همانگونه كه شما چيزي را فراموش مي‌كنيد، من نيز فراموش مي‌كنم، پس هرگاه چيزي را فراموش كردم، بيادم بياوريد]". بدينوسيله پيامبر صلي الله عليه و سلم احكامي را براي امتش بيان فرموده است كه بشرح زير خلاصه مي‌گردد:
1-كيفيت و چگونگي سجده سهو:
سجده سهو دو تا است كه نمازگزار، پيش از سلام دادن، يا بعد از آن، آنها را انجام مي‌دهد. بهر دو صورت و از طريق صحيح از پيامبر صلي الله عليه و سلم روايت شده است. در حديث صحيح از ابوسعيد خدري آمده است كه پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود: " إذا شك أحدكم في صلاته فلم يدركم صلى، ثلاثا أم أربعا، فليطرح الشك وليبن على ما استيقن ثم يسجد سجدتين قبل أن يسلم [هرگاه يكي از شما در نمازش به شك افتاد و ندانست چند ركعت خوانده است، آيا سه ركعت يا چهار ركعت خوانده است؟ او بايد مورد شك
را دور اندازد و بناي كار را بر يقين بگذارد (در ركعت سوم يقين دارد و در ركعت
چهارم مورد شك است بنابر اين فرض مي‌كند كه سه ركعت خوانده است) سپس پيش از اينكه سلام بدهد، به نيت سجده سهو دو سجده مي‌برد]". در صيحين آنجا كه از داستان “ذواليدين“ سخن مي‌گويد، آمده است كه: پيامبر صلي الله عليه و سلم بعد از سلام سجده سهو را انجام داده است.
بهتر آنست كه از احاديث وارده پيروي كرد، بنابر اين آنجا كه از سجده پيش از سلام دادن، سخن رفته است پس پيش از سلام سجده برد و آنجا كه ازسجده بعد از سلام سخن رفته است، بعد از آن سجده برد و در غير آن نمازگزار خود مخير است. شوكاني گفته است: نيكوترين سخن در اين باره، آنست كه بايد به مقتضاي اقوال و افعال پيامبر صلي الله عليه و سلم درباره سجده پيش از يا بعد از سلام، عمل نمود. آنجا كه سبب سجده مقيد به پيش از سلام دادن است بايد پيش از سلام براي آن سجده برد و آنجا كه سبب مقيد به بعد از سلام دادن است، بايد بعد از سلام سجده برد. و آنجا كه سبب مقيد به هيچكدام نيست نمازگزار خود مخير است به اينكه پيش از سلام يا
بعد از سلام سجده كند. بدون اينكه فرقي باشد بين اينكه چيزي را اضافه كرده يا
چيزي را كاهش داده باشد. زيرا مسلم در صحيح خود از ابن مسعود تخرج نموده كه: پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود: " إذا زاد الرجل أو نقص فليسجد سجدتين [هرگاه كسي در نماز چيزي را بر آن افزود و يا از آن كاست، براي جبران آن دو سجده ببرد]".
2-در چه مواردي سجده سهو بجاي آورده مي‌شود؟
سجده سهو در موارد زير پيش مي‌آيد:
1-هر گاه كسي اشتباهاً پيش از اتمام نماز سلام داد نماز را از سر مي گيرد و در پايان با سجده سهو آن را جبران مي‌كند) چون ابن سيرين از ابوهريره روايت كرده
است كه: پيامبر صلي الله عليه و سلم با ما نماز ظهر يا عصر را مي‌خواند، كه بعد از دو ركعت سلام داد و برخاست و به طرف كنده‌اي رفت كه در مسجد بود و بدان تكيه داد گوئي كه خشمگين به نظر مي‌رسيد و دست راست را بر دست چپ خود نهاد و انگشتان را درهم فرو برد و گونه خود را، بر كف دست چپش نهاد و آنها كه عادت داشتند، زود از مسجد بيرون روند، بيرون رفتند و گفتند: مگر نماز كوتاه شده است؟ ابوبكر و عمر نيز آنجا بودند ولي جرات سوال كردن از پيامبر صلي الله عليه و سلم را نداشتند در ميان مردم، مردي بود بنام “ذواليدين“ او گفت: يا رسول الله: تو فراموش كرده‌اي يا نماز كوتاه شده است؟ پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود:" لم أنس ولم تقصر [نه فراموش كرده‌ام و نه نماز كوتاه شده است]". سپس فرمود:" اكما يقول ذو اليدين؟ [آيا راست مي‌گويد او؟]’گفتند: آري او راست مي‌گويد. سپس پيامبر صلي الله عليه و سلم جلو آمد و بقيه نماز را كه ترك كرده بود خواند[1] . سپس سلام داد و تكبير گفت و مثل سجده نماز يا طولاني‌تر از آن، به سجده رفت. سپس با گفتن تكبير سر برداشت و دوباره تكبير گفت و به سجده رفت مانند سجده پيشين يا طولاني‌تر از آن، سپس سرش را برداشت...“. مسلم و بخاري
اين حديث را روايت كرده‌اند.
از عطاء روايت است كه ابن الزبير نماز مغرب را مي‌خواند و بعد از دو ركعت سلام داد و برخاست كه حجرالاسود را “استلام“ كند كه مردم گفتند: “سبحان الله“. گفت چه‌تان شده است؟ سپس بقيه نماز را خواند و دو سجده بجاي آورد. و بعد آن را، براي ابن عباس نقل كردند كه او گفت: ابن الزبير از سنت پيامبر صلي الله عليه و سلم دور نشده است. به روايت احمد و بزاز و طبراني.
2-وقتي‌كه بيش از ركعات نماز مورد نظرش را بخواند سجده سهو مي‌برد، چه گروه محدثين از ابن مسعود روايت كرده‌اند كه پيامبر صلي الله عليه و سلم باري پنج ركعت خواند، به وي گفته شد: مگر نماز افزايش يافته است؟ پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود: چه شده است؟گفتند: پنج ركعت خواندي، پيامبر صلي الله عليه و سلم بعد از اينكه سلام داده بود، دو بار سجده برد. از اين حديث بر مي‌آيد كه اگر كسي سهوا يك ركعت اضافه خواند و در ركعت چهارم،براي تشهد نشست، نمازش درست است.
3- وقتي كسي تشهد اول يا يكي از سنن نماز را فراموش كرد، با سجده سهو جبران مي‌شود، جماعت محدثين از ابن بحينه روايت كرده‌اند كه پيامبر صلي الله عليه و سلم نماز مي‌گزارد و بعد از دو ركعت برخاست بدون اينكه تشهد بخواند، مردم گفتند:
“سبحان الله“، پيامبر صلي الله عليه و سلم به نمازش ادامه داد، چون نمازش را بپايان برد، دو بار سجده برد و آنوقت سلام داد[2]. در حديث آمده است. اگر كسي نشستن براي تشهد اول را فراموش كرد، چنانچه پيش از آنكه درست قيام كند بيادش آيد بايد فورا بنشيند و تشهدش را بخواند ولي چنانچه بتمامي قيام كرده باشد نبايد براي تشهدش بنشيند. حديثي كه احمد و ابوداود و ابن ماجه از مغيره بن شعبه نقل كرده‌اند، اين مطلب را تاييد مي‌كند كه گفته است: پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود: " إذا قام أحدكم من الركعتين فلم يستتم قائما فليجلس، وإن استتم قائما فلا يجلس وسجد سجدتي السهو [اگر يكي از شما بعد از دو ركعت برخاست و فراموش كرد كه تشهد اول را بخواند و هنوز بتمامي بحال قيام نرسيده برد، فورا بنشيند و اگر بتمامي قيام كرده برد، ننشيند و در آخر دو بار سجده سهو ببرد]".
4-چنانچه كسي در تعداد ركعات نمازش شك كند، بنا را بر يقين مي‌نهد و سجده سهو مي‌برد، چه از عبدالرحمن بن عوف روايت است كه گفته است: از پيامبر صلي الله عليه و سلم شنيدم كه مي‌فرمود:" إذا شك أحدكم في صلاته فلم يدر أواحدة صلى أم ثنتين فليجعلها واحدة، وإذا لم يدر ثنتين صلى أم ثلاثا فليجعلها ثنتين وإذا لم يدر ثلاثا صلى أم أربعا فليجعلها ثلاثا، ثم يسجد إذا فرغ من صلاته وهو جالس قبل أن يسلم سجدتين [هرگاه يكي از شما در نماز خود شك كرد و نمي‌دانست كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت، بنا را بر يك ركعت بگذارد و چون نمي‌دانست كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت، بنا را بر دو ركعت بگذارد و چون نمي‌دانست كه سه ركعت را خوانده است يا چهار ركعت، بنا را بر سه ركعت بگذارد، سپس چون نمازش را به پايان برد پيش از انكه سلام بدهد دو بار سجده ببرد و آنوقت سلام بدهد]". به روايت احمد و ابن ماجه و ترمذي كه او آن را “صحيح“ دانسته است. و در روايتي آمده كه: من از پيامبر صلي الله عليه و سلم شنيدم كه مي‌فرمود:" من صلى صلاة يشك في النقصان فليصل حتى يشك في الزيادة [چون كسي در حين نماز برايش شك در كاهش ركعات پيش آمد، نمازش را بخواند تا اينكه در افزايش ركعات آن شك كند]". و از ابوسعيد خدري روايت است كه پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود: إذا شك أحدكم في صلاته فلم يدر كم صلى ثلاثا أم أربعا فليطرح الشك وليبن على ما استيقن ثم يسجد سجدتين قبل أن يسلم، فإن كان صلى خمسا شفعن له صلاته، وإن كان صلى إتماما لاربع كانتا ترغيما للشيطان [هرگاه كسي از شما در نماز خود شك كرد و نمي‌دانست سه ركعت خوانده است يا چهار ركعت شك را بيندازد و بر يقين بنا كند (يعني فرض كندكه سه ركعت بجا آورده است) سپس پيش از سلام دادن دو سجده سهو ببرد، اگر پنج ركعت خواند، آن دو سجده نماز او را بصورت شفع و جفت در مي‌آورند و اگر آن ركعت اتمام چهار ركعت بود آن دو سجده بخاطر مخالفت با وسوسه شيطان و علي رغم او است]". به روايت احمد و مسلم. اين دو حديث مبناي راي جمهور است كه مي‌گويند هرگاه نمازگزار در تعداد ركعات شك نمود، بنا را بر اقل مي‌گذارد و بعد سجده سهو مي‌برد.
پانوشت‌ها:
[1] -از این حدیث برمی‌آید که باید بقیه نماز را از همانجا که ترک شده است از سر گرفت، خواه از دو رکعت سلام داده باشد یا از بیشتر یا کمتر.
[2] - در حدیث آمده است اگر امام سهو کند، ماموم نیز باید با او به سجده برود. بنا به رای حنفی‌ها و شافعی‌ها، ماموم بجهت سهو امام همراه او به سجده سهو می‌رود، ولی اگر خودش سهو کند نباید به سجده برود.
به نقل از:
فقه السنه ، تأليف سيد سابق، مترجم محمود ابراهيمي، تهران، ناشر مردم‌سالاري، دوم 1387.
|
بازگشت به ابتدای
صفحه
بازگشت به نتایج قبل
چاپ
این مقاله
ارسال مقاله به دوستان |
|
|
 |
|
|
|
