قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

[اصطلاح فقهي]
سجده تلاوت =‌سجده ‌كردن بهنگام تلاوت قرآن 
كسي‌ كه در قراء‌ت قرآن به آيه سجده برسد يا آن را بشنود، مستحب است‌ كه با گفتن تكبير، يكبار به سجده برود و با گفتن تكبير از آن بر خيزد، ‌كه در آن تشهد و تسليم نيست‌. از نافع از ابن عمر روايت است‌ كه‌:‌“‌پيامبر صلي الله عليه و سلم برايمان قرآن مي‌خواند، چون به آيه سجده مي‌رسيد، با گفتن تكبير به سجده مي‌رفت و ما نيز  همراه وي به سجده مي‌رفتيم‌“ به روايت ابوداود و بيهقي و حاكم ‌كه ‌گفته به شرط شيخين “‌‌صحيح‌‌“ است‌. ابوداود گفته بقول عبدالرزاق‌، سفيان ثوري از اين حديث اظهار شگفتي مي‌نمود. ابوداود گفت‌: او از تكبير گفتن تعجب نموده است‌. ‌“‌عبدالله بن مسعود“‌ گفته‌: ‌“‌هرگاه آيه سجده را خواندي‌، با گفتن تكبير به سجده برو و با گفتن تكبير از آن برخيز“‌‌.
 
1-‌فضيلت سجده تلاوت‌:
ابوهريره گفته است كه پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود:" إذا قرأ ابن آدم السجدة فسجد اعتزل الشيطان يبكي يقول: يا ويله أمر بالسجود فسجد فله الجنة، وأمرت بالسجود فعصيت فلي النار  [‌هرگاه فرزند آدم آيه سجده را خواند و به سجده رفت‌، شيطان عزلت‌ گزيده و گريه مي‌كند و مي‌گويد: واي بر من‌، به فرزند آدم ‌گفته شد: سجده ‌كن‌، سجده‌ كرد، پس پاداشش بهشت است‌، و به من ‌گفته شد: سجده كن‌، من نافرماني ‌كردم پس پاداش من دوزخ است‌]"‌. به روايت احمد و مسلم و ابن ماجه‌.

‌حكم سجده تلاوت‌: 
به راي جمهور علماء‌، سجده تلاوت براي خواننده قرآن و شنونده‌، هر دو سنت است‌. چه بخاري از حضرت عمر روايت ‌كرده است ‌كه او در روز جمعه بر بالاي منبر سوره ‌“‌نحل“ را قرائت ‌كرد تا اينكه به آيه سجده رسيد كه از منبر پائين آمد و به سجده رفت و مردم نيز به سجده رفتند. در جمعه بعدي نيز همان سوره را قرائت كرد تا اينكه به آيه سجده رسيد و گفت‌: اي مردم سجده تلاوت واجب نيست پس هر كس سجده ‌كند كار خوبي ‌كرده و پاداش آن را مي‌يابد و هر كس سجده نكند بر وي ‌گناهي نيست‌“‌. و در متن ديگري چنين آمده است‌: ‌“‌خداوند سجده تلاوت را، بر ما فرض نكرده است‌، مگر اينكه‌، خود بخواهيم‌. جز ابن ماجه همه محدثين از زيد بن ثابت روايت‌ ‌كرده‌اند ،‌كه ‌گفته است‌: ‌“‌من سوره ‌“‌النجم‌“ را براي پيامبر صلي الله عليه و سلم خواندم و به سجده نرفت‌“‌. دارقطني آن را روايت ‌كرده و بدان افزوده است‌: ‌“ ‌و كسي از ما نيز به سجده نرفت‌“‌. حافظ در كتاب ‌“‌الفتح‌“ ترجيح داده است ‌كه پيامبر صلي الله عليه و سلم بمنظور بيان جواز ترك آن‌، سجده را ترك‌ كرده است‌. و شافعي نيز بدان تصريح ‌كرده است‌. حديثي كه بزاز و دارقطني از ابوهريره روايت كرده‌اند اين معني را تاييد سمي كند كه ‌گفته است‌: ‌“‌پيامبر صلي الله عليه و سلم بهنگام قرائت سوره "‌النجم‌“ به سجده رفت و ما هم با او به سجده رفتيم‌“‌. حافظ در“‌الفتح‌“ ‌گفته رجال اين حديث موثوق به هستند. و از ابن مسعود هم روايت است‌ كه‌: “‌پيامبر صلي الله عليه و سلم سوره نجم را خواند و در اثناي آن به سجده رفت و كساني‌ كه در حضور ايشان بودند نيز به سجده رفتند، جز پيرمردي از قريش‌ كه يك ‌كف سنگ ريزه يا خاك برداشت و آن را به طرف پيشانيش برد و گفت‌: اين براي من‌ كفايت مي‌كند‌“‌، عبدالله مي‌گويد: ‌“‌بعد او را ديدم ‌كه ‌كشته شد و كافر بود‌“‌. به روايت مسلم و بخاري‌. 

3-‌مواضع سجده تلاوت‌:
در قرآن‌ كريم در پانزده مورد آيه سجده آمده است‌:
از عمروعاص روايت است‌كه‌: ‌“‌پيامبر صلي الله عليه و سلم در پانزده مورد از قرآن سجده تلاوت را به وي ياد داده است‌ كه سه تاي آنها در سوره‌هاي مفصل و دو تا درسوره “حج‌“ است‌“‌. به روايت ابوداود و ابن ماجه و حاكم و دارقطني‌. منذري و نووي آن را ‌“ حبس‌.. ‌“ دانسته‌اند .
 آيات سجده در قرآن بشرح زير است‌:
1 - إن الذين عند ربك لا يستكبرون عن عبادته ويسبحونه وله يسجدون.
(206 / الاعراف)
2 - (ولله يسجد من في السموات والارض طوعا وكرها وظلالهم بالغدو والاصال).
(15 / الرعد)
3 - (ولله يسجد ما في السموات وما في الارض من دابة والملائكة وهم لا يستكبرون) 
(49 / النحل)
 4 - (قل آمنوا به أو لا تؤمنوا إن الذين أوتوا العلم من قبله إذا يتلى عليهم يخرون للاذقان سجدا (107 / الاسراء)
 5 - إذا تتلى عليهم آيات الرحمن خروا سجدا وبكي1) (58 / مريم) 
 6 - (ألم تر أن الله يسجد له من في السموات ومن في الارض والشمس والقمر والنجوم والجبال والشجر والدواب وكثير حق عليه العذاب، ومن يهن الله فماله من مكرم، إن الله يفعل ما يشاء).
(18 / الحج)
 7 - (يأيها الذين آمنوا اركعوا واسجدوا واعبدوا ربكم وافعلوا الخير لعلكم تفلحون) (77 / الحج) 
8 - (وإذا قيل لهم اسجدوا للرحمن قالوا وما الرحمن أنسجد لما تأمرنا، وزادهم نفور1).
(60 / الفرقان)
 9 - (ألا يسجدوا لله الذي يخرج الخب ء في السموات والارض ويعلم ما تخفون وما تعلنون).
(25 / النمل)
 10 - (إنما يؤمن بآياتنا الذين إذا ذكروا به خروا سجدا وسبحوا بحمد ربهم وهم لا يستكبرون) (15 / السجدة)
 11 - (وظن داود أنما فتناه، فاستغفر ربه وخر راكعا وأناب) (24 / ص)
 12 - ومن آياته الليل والنهار والشمس والقمر لا تسجدوا للشمس ولا للقمر واسجدوا لله الذي خلقهن إن كنتم إياه تعبدون). (37 / فصلت)
 13 - (فاسجدوا لله واعبدو1) (62 / النجم) 
14 - (وإذا قرئ عليهم القرآن لا يسجدون) (21 / الانشقاق)
 15 - (واسجد واقترب) (19 / العلق).

 4-‌شرايط سجده تلاوت: 
جمهور فقهاء همان شرايط نماز را براي سجده تلاوت نيز شرط مي‌دانند و از جمله طهارت و پاكي و استقبال قبله (‌رو به قبله بودن‌) و ستر عورت‌. 
شوكاني ‌گفته است‌: احاديث مربوط به سجده تلاوت‌، دلالت بر اين نمي‌كنند كه سجده ‌كننده بايد وضو داشته باشد، هنگامي ‌كه پيامبر صلي الله عليه و سلم در خلال قرائت به آيه سجده مي‌رسيد، به سجده مي‌رفت و همه حاضران نيز با وي به سجده مي‌رفتند، و نقل نشده است ‌كه به ‌كسي دستور داده باشد، ‌كه وضو بگيرد و بعيد به نظر مي‌رسد، كه همه حاضران وضو داشته باشند. بعلاوه گاهي مشركان نيز كه جزو حاضران بودند، به سجده مي‌رفتند در حاليكه آنان نجس مي‌باشند و وضويشان درست نيست‌. بخاري از ابن عمر روايت كرده كه او بدون وضو سجده مي‌كرد و ابن ابي‌شيبه نيز اين مطلب را از او روايت ‌كرده است‌. 
و اما آنچه‌كه بيهقي از او روايت‌ كرده و حافظ در ‌“‌الفتح‌“ اسناد آن را، صحيح دانسته است‌ كه ‌گفته است‌: “‌تا انسان پاك نباشد نبايد سجده ‌كند“‌. حافظ ‌گفته جمع بين اين دو روايت بدينصورت ممكن است‌ كه در اينجا مقصود پاكي از جنابت باشد نه وضو، يا اينكه در اين روايت مراد در حال اختيار است و در روايت اولي مراد در حال ضرورت است‌. و همچنين از اين احاديث بر نمي‌آيد كه پاكي جامه و محل‌، شرط و معتبر باشد. و اما درباره ستر عورت و رو به قبله بودن‌، در صورت امكان‌، گفته شده است‌ كه باتفاق همه شرط و معتبر است‌. حافظ در‌“‌الفتح‌“ ‌گفته جز شعبي درباره جواز سجده بدون وضو كسي با ابن عمر موافقت نكرده است‌. ابن ابي شيبه اين روايت را با سند صحيح از او ‌“‌تخريج‌“ نموده است‌، و همچنين او از ابو عبدالرحمن سلمي نيز، نقل‌ كرده است ‌كه او آيه سجده را مي‌خواند، سپس به سجده مي‌رفت‌، بدون اينكه وضو داشته باشد يا رو به قبله باشد، او همچنان راه مي‌رفت و با ايماء سجده را انجام مي‌داد. و اهل بيت نيز از موافقين با ابن عمر بودند. 

5-‌دعاي سجده تلاوت‌: 
در سجده تلاوت هر دعائي را مي‌توان خواند و در اين باره هيچ حديث صحيحي از پيامبر صلي الله عليه و سلم روايت نشده است‌. مگر حديث عايشه كه‌ گفته است‌: پيامبر صلي الله عليه و سلم در سجده تلاوت مي‌گفت‌:" سجد وجهي للذي خلقه وشق سمعه وبصره بحوله وقوته فتبارك الله أحسن الخالقين   [چهره من براي ‌كسي سجده و كرنش مي‌كند، ‌كه آن را با حول و قدرت خود، آفريده است و در آن ‌گوش و چشم باز كرده است‌. خداوند تبارك و تعالي‌، نيكوترين آفريدگار است‌]‌"‌. جز ابن ماجه پنج نفر و حاكم آن را روايت ‌كرده‌اند. و ترمذي و ابن السكن آن را ‌“‌تصحيح‌“ نموده‌اند و ابن السكن در آخر آن ‌گفته است‌:‌“‌ثلاثا‌“ يعني سه بار آن دعا را مي‌خواند و اين بدين معني است وقتي ‌كه در نماز، سجده تلاوت برده مي‌شود " سبحان ربي الاعلى " ‌گفته خواهد شد. 

6-‌سجده تلاوت در حين نماز: 
امام جماعت يا كسي ‌كه تنها نماز مي‌خواند، مي‌تواند در نماز “‌جهري‌‌“ يا ‌“‌سري‌‌“ آيه سجده را بخواند و بدنبال آن به سجده برود. ’‌’ ‌چون امام به سجده رود مامومين (‌كساني كه پشت سر او نماز مي‌خوانند) نيز از او پيروي مي‌كنند، حتي اگر چه صداي امام را در قرائت آيه سجده نشنيده باشند. اگر امام آيه سجده را مي‌خواند و به سجده نرفت مامومين هم به پيروي از او به سجده نمي‌روند. همچنين اگر ماموم خود آيه سجده را خواند يا از قاري‌ء ‌كه با او در نماز نيست‌، شنيد كه آن را مي‌خواند لازم نيست در نماز به سجده برود، بلكه پس از اتمام نماز مي‌تواند، بجاي آن سجده كند‌“. 
بخاري و مسلم از ابو رافع روايت كرده‌اند، ‌كه گفته است‌: من با ابوهريره نماز عشاء را مي‌خواندم ‌كه او سوره ، " إذا السماء انشقت "‌، را قرائت‌ كرد و سجده تلاوت برد، به وي ‌گفتم اي ابوهريره‌: اين سجده براي چه چيزي بود؟ او گفت‌: پشت سر ابوالقاسم‌ صلي الله عليه و سلم در هنگام قرائت اين سوره سجده برده‌ام و تا اينكه به وي ملحق خواهم شد. در وقت خواندن اين سوره سجده مي‌برم‌. حاكم بشرط شيخين از ابن عمر روايت ‌كرده و آن را “‌تصحيح‌‌“ ‌كرده است ‌كه ‌گفته است‌: ‌“‌پيامبر صلي الله عليه و سلم در ركعت اول نماز ظهر، به سجده رفت و ياران وي متوجه شدند،‌ كه ايشان سوره “‌‌الم تنزيل (‌سجده‌)‌“ را قرائت مي‌‌فرمايد“‌.. نووي ‌گفته است ما قرائت آيه سجده را براي امام و منفرد مكروه نمي‌دانيم‌، خواه در نماز “‌جهري‌‌“ يا ‌“‌سري‌‌“ باشد و هر وقت‌ كسي به آيه سجده رسيد، سجده مي‌برد. امام مالك ‌گفته است‌: براي امام و منفرد خواندن آيه سجده در نماز مكروه است‌. ابوحنيفه ‌گفته در نمازهاي ‌“‌سري‌“‌ كراهت دارد نه در نمازهاي جهري‌. صاحب ‌“‌البحر“‌ گفته‌: بنا به مذهب ما مستحب است‌ كه سجده را تا بعد از اتمام نماز به تاخير انداخت‌، تا موجب تشويش و اضطراب مامومين نگردد .

7-‌چند سجده با هم‌: 
چون قاري‌ء چند بار در يك مسجد، در ضمن قرائت آيه سجده را خواند و تكرار نمود، يا اينكه چند بار، آن را شنيد، بشرط اينكه سجده را تا تلاوت آخر به تاخير اندازد، يك سجده براي همه آنها كافي است‌ و اگر بعد از تلاوت اول به سجده رفت‌، 
بمذهب ابوحنيفه براي دفعات بعدي نيز كفايت مي‌كند، ولي بمذهب شافعي و مالك و احمد كفايت نمي‌كند، بلكه با تكرار و تجديد سبب‌، آن نيز تجديد مي‌گردد. 

8-‌قضاي سجده تلاوت‌: 
به راي جمهور فقهاء بدنبال قرائت آيه سجده يا شنيدن آن‌، سجده مستحب است‌. اگر كسي آن را بتاخير انداخت‌، تا زماني‌ كه خيلي فاصله نيفتاده است‌، استحباب آن ساقط نمي‌گردد، ولي اگر فاصله طولاني شد، استحباب آن از بين مي‌رود و قابل قضا نيست‌. 

 
 
به نقل از:
فقه السنه ، تأليف سيد سابق، مترجم محمود ابراهيمي، تهران، ناشر مردم‌سالاري، دوم 1387.