قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

الله تعالی در عید احکام زیادی مقرر نموده که به مواردی اشاره می شود:
اول: گفتن تکبیر در شب عید رمضان مستحب است. این تکبیرات از غروب آفتابِ آخرین روز از رمضان شروع مي شود و تا حضور امام به نمازهای عید ادامه می یابد.
الفاظ تکبیر این است:( الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله، الله اکبر، الله اکبر، ولله الحمد.) همه ی این تکبیرات جائز است.
دوم: خوردن چند عدد خرما قبل از رفتن به عیدگاه. زیرا رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ روز عید فطر تا چند دانه خرما نمي خورد به عیدگاه نمی رفت و در خوردن آنها عدد فرد را رعایت می کرد.[1] 
سوم: کسی که به نماز عید می رود بهترین لباسش را بپوشد، این حکم برای مردان است، و زنان که به عیدگاه می روند، نباید لباس زیبا بپوشند. چون رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرموده است:[ وَلْيَخْرُجْنَ تَفِلات ] [2]                       
(زنان باید با لباس عادی و معمولی به عیدگاه بروند)
بنابراین بر زنان حرام است که عطر و خوشبويي بزنند و به عیدگاه بروند.
 چهارم: برخی از علما گفته اند: مستحب است که انسان برای نماز عید غسل کند و همین امر از برخی اسلاف و علماي گذشته روایت شده است. پس غسل کردن به خاطر اجتماع مردم همان گونه که برای جمعه ثابت است برای عید نیز مستحب است.
 پنجم: خواندن نماز عید است. مسلمانان به مشروعیت و خواندن نماز عید اجماع نموده اند؛ برخی از آنها آن را سنت، برخی فرض کفایه و برخی دیگر فرض عین دانسته اند و گفته اند که: تارک نماز عيد گناهکار می شود. آنهايی که نماز عید را فرض می دانند استدلال شان به این صورت است که رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ حتی به دختران پرده نشین و جوان دستور داد تا خود را به عیدگاه برسانند و دستور فرمود زنان قاعده در گوشه ای جدا از جمعیت نماز گزاران بنشينند، زیرا زن قاعده نمی تواند در مسجد بماند، هر چند كه عبور كردن از داخل مسجد، بدون درنگ نمودن برایش جائز است. آنچه که از دیدگاه من ترجیح دارد این است که نماز عید فرض است و بر مسلمان مکلّف و مذکر واجب است که جهت ادای نماز به عیدگاه برود؛ مگر شخصی که عذری داشته باشد. شیخ الاسلام ابن تیميه(رحمه الله) همين قول را اختیار کرده است. نماز عید اگر از کسی فوت شود ساقط می گردد. چون نماز عید مانند جمعه است با این تفاوت که در صورت فوت جمعه نماز ظهر خوانده می شود.
برخی از علما گفته اند که قضای نماز عید مسنون است، از دیدگاه این دسته از علما، هرگاه شما به عیدگاه آمدید و امام را در حال ایراد خطبه دیدید، نماز عید را به همان  شکلی که امام خوانده است بخوانید.
امام در رکعت اول سوره ي(اعلی) و در رکعت دوم سوره ي (غاشیه)، را بخواند. یا سوره ي (ق) را در رکعت اول و سوره ي (قمر) را در رکعت دوم بخواند.[3]
این هر دو مورد از پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ به اثبات رسیده اند.
ششم: هرگاه جمعه و عید در یک روز با هم جمع شوند، هر دو در وقتشان برگزار می شوند، کما این که ظاهر حدیث نعمان بن بشیر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ که در صحیح مسلم روایت شده برهمین موضوع دلالت می کند.[4]
 لیکن کسی كه در نماز عید شرکت کرده است، اگر بخواهد می تواند به نماز جمعه برود و اگر بخواهد مي تواند نماز ظهر را بخواند و در نماز جمعه شركت نكند.
هفتم: یکی دیگر از احکام نماز عید در نزد بسیاری از علما این است که هرگاه انسان قبل از حضور امام به عیدگاه می رود باید بنشیند و از خواندن هر نوع نمازی خودداری کند؛ چون ثابت شده است که رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ نماز عید را دو رکعت خوانده و قبل و بعد از آن هیچ نماز دیگری نخوانده است.[5]
البته بعضی از علما گفته اند که اگر انسان قبل از حضور امام به عیدگاه برود باید دو رکعت نماز بخواند. چون عیدگاه در حکم مسجد است و به همین علت زنان قاعده از حضور در آنجا منع شده اند و از این رهگذر است كه عید گاه نيز شامل اين حدیث داخل است.[ إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمْ الْمَسْجِدَ فَلَا يَجْلِسْ حَتَّى يُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ][6]
«هرگاه یکی از شما به مسجد آمد تا دو رکعت نخوانده است نباید بنشیند»
اما نماز نخواندن پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ قبل و بعد از نماز عید بدان خاطر بوده که ایشان به محض تشریف فرمایی نماز عيد را آغاز می کرد. بنابراين خواندن تحية المسجد در عيدگاه ثابت مي شود. همان گونه كه خواندن آن براي تمام مساجد به اثبات رسیده است. اگر از حدیث مذكور استنباط بکنیم که عیدگاه تحية المسجد ندارد؛ می گويیم پس مسجد جمعه نیز تحية المسجد ندارد، زیرا رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ به محض حضور در مسجدِ جمعه، بالای منبر می رفت و خطبه را شروع می نمود و سپس نماز جمعه را بر پا می داشت و آنگاه به خانه تشریف می برد و سنت بعد از جمعه را در آنجا می خواند؛ آیا می توان گفت که رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ قبل و بعد از جمعه هیچ نمازی نخوانده است؟ بنده ترجیحاً می گویم که در عیدگاه باید تحية المسجد خوانده شود، ولی با این وجود در مورد این مسئله، ایرادی از یکدیگر نمی گیریم چون این مسئله، مسئله ای اختلافی است. اصلاً تردیدِ یکدیگر در مسائل اختلافي مناسب نیست، مگر آنکه درآن مسئله دليلي کاملاً روشن موجود باشد، ولی در این جا باید بگویم که اگر کسی در عیدگاه، تحية المسجد بخواند از او ایرادی نمی گیریم و اگر کسی هم نخواند بر او ایرادی نيست.
هشتم:  در روز عید فطر، ادای زکات فطر فرض است. رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ دستور داده که زکات فطر باید قبل از نماز عید داده شود.[7]
 دادن زکات فطر قبل از یک یا دو روز زودتر نیز جائز است، به دلیل حدیث ابن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ [ و كانوا يُعطُون قبل الفطر بيوم أو يومين ][8]     
« آنها زکات فطر را یک یا دو روز قبل از عید پرداخت می کردند»
اگر کسی زکات فطرش را بعد از نماز عید ادا کند به عنوان زکات فطر قبول نمی شود.
 ابن عباس گفته است:[ مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ فَهِيَ زَكَاةٌ مَقْبُولَةٌ وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَهِيَ صَدَقَةٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ ][9]
(...پس هر کس قبل از نماز (عید) آن را بپردازد به عنوان زکات فطر قبول است و هر کس بعد از نماز آن را بدهد صدقه ای همچون سایر صدقات خواهد بود)
پس بر انسان حرام است که زکات فطر را از نماز عید به تأخیر بيندازد. چنانچه بدون عذر آن را بعد از نماز بپردازد از او به عنوان صدقه ي فطر قبول نمی شود. ولی اگر شخصی بنا بر عذری نتوانست قبل از نماز عید زکات فطرش را بپردازد، مانند کسی که در سفر باشد و در خانه کسی  را نداشته باشد که در غیاب او زکات فطرش را بدهد، به خاطر این تأخیر گناهکار نمی شود، چون معذور است.
نهم: مردم در این روز به یکدیگر تبریک و شاد باش بگویند. متأسفانه امروزه مردم مسائل زیادی را در روز عيد انجام می دهند كه برخلاف شرع است، برخی از مردان که به خانه ي اقوام و دوستانشان می روند، با زنان نامحرم مصافحه می کنند. برخی از مردم را مشاهده می کنیم که از کسانی که از مصافحه با زن نامحرم خودداری می کنند، اظهار انزجار و نفرت می کنند واقعاً اینها ستمگرند نه آن کسی که از مصافحه با زن نامحرم خودداری می کند همین افراد مرتکب قطع صله ي رحم می شوند، نه آن کسی که با زنان نامحرم مصافحه نمي كند.
لیکن چنين افرادي را باید نصیحت کرد و حقیقت را برایشان بیان نمود. همچنین اینها را جهت کسب اطمینان از حرمت این عمل به علمای معتمد راهنمایی کرد. اینها باید تفهیم و ارشاد شوند که صرفاً بخاطر تبعیت از عادات پدران و اجداد بر ديگران اظهار ناراحتي و خشم نكنند. اگر کسی با این عادات مخالفت کرد ناراحت و خشمگین نشود.        
چون عادات اجدادی نمی تواند حلالی را حرام و یا حرامی را حلال کند.
براي اینها باید توضيح داد که همچون کسانی نشوند که الله تعالی درباره ی آنها فرموده است: [وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ (٢٣)] [زخرف:23 ] 
« همین طور در هیچ شهر و دیاری پیش از تو (ای پیامبر)بیم دهنده ای مبعوث نکرده ایم؛ مگر این که خوشگذرانان آنجا گفته اند: ما پدران و نیاکان خود را بر آئینی یافته ایم ( که بت پرستی  را بر همه واجب کرده است) و ما هم قطعاً به دنبال آنان می رویم»
برخی از مردم عادت دارند که در روز عید به گورستانها می روند و به اهل قبور تبریک و شاد باش می گویند در حالی که اهل قبور نیازی به تبریک ندارند چون آنها نه روزه بوده اند و نه به شب زنده داری پرداخته اند.
رفتن به زیارت گورستان نباید به روز عید، یا روز جمعه و یا هر روز ديگري اختصاص یابد. ثابت شده که رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ که در شب به قبرستان رفته است- همچنان که در حدیث عائشه رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا  در مسلم آمده است.[10]
 رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرموده است:[زُورُوا الْقُبُورَ فَإِنَّهَا تُذَكِّرُكُمْ الْآخِرَةَ ][11]
 (به زیارت قبرها بروید چون آنها شما را به یاد آخرت می اندازند)
اگر برخی، رفتن به مقبره را تنها برای افراد سخت دل مقید کرده اند، سخن گزافی نگفته اند؛ زیرا رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ علت زیارت قبور را با یاد آوردن آخرت عنوان نموده است، بنابراین هرگاه از یاد آخرت بی خبر می شویم به گورستان می رویم.
البته من هیچ یکی از علما را سراغ ندارم که قائل به این قول باشد، ولی اگر کسی چنین نظریه ای داشته باشد نظریه اش موجه است.
زیارت قبور عبادت است و معلوم است که هیچ عبادتی جايز نمی شود؛ مگر این که در شش مورد با شريعت موافق باشد که یکی از آن شش مورد، زمان می باشد و به اثبات نرسیده است كه پیامبر اکرم صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ روز عید را برای زیارت قبور، اختصاص بدهد، بنابراین  نباید در این روز اختصاصاً به زیارت قبور رفت.
دهم: عمل دیگری که در روز عید انجام می گیرد این است که مردم همدیگر را در آغوش می گیرند و زنان محرم خود را می بوسند و در این کار اشکالی وجود ندارد؛ لیکن برخی از علما بوسیدن زنان محرم را نیز  مکروه دانسته اند، بجز مادر را که شخص می تواند سر و پیشانی اش را بوسه بزند و همچنین در مورد دختر چنین اجازه ای داده اند. از بوسیدن رخسارهای سایر محارم باید پرهیز شود که این کار برای فرد سالم تر است.
يازدهم: کسی که به نماز عید می رود برایش سنت است که مسیر رفتنش را از مسیر برگشتنش جدا کند.[12] این عمل در هیچ یک از نمازهای دیگر مسنون نیست، نه در جمعه و نه در هیچ نماز دیگر. البته برخی از علما این عمل را در جمعه نیز سنت می دانند؛ لیکن این قاعده (هر کاری که سبب آن در زمان پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ موجود بوده و ایشان آن را انجام نداده باشند پس عبادت قرار دادن آن بدعت است) مشخص می کند که عمل مذکور در نماز جمعه مشروعیت ندارد.
اگر سؤال شود که حکمت از تغییر مسیر چیست؟
در پاسخ می گوئیم: متابعت و پیروی از رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ در همین است که راههای رفت و برگشت را تغییر می دهیم.
 الله تعالی در خصوص متابعت از پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فرموده است: [وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالا مُبِينًا (٣٦)] [احزاب:36]
«هیچ مرد و زن مؤمنی  که در کاری که الله و پیامبرش حکم کرده باشند، اختیاری از خود در آن ندارند. هر کس از دستور الله و پیامبرش سرپیچی کند، گرفتار گمراهی کاملاً آشکاری می گردد»
هنگامی که از عائشه رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا پرسیدند که چرا زن هنگامی که قاعده می شود روزه هایش را قضایی می آورد، ولی از قضای نماز معاف است؟
ام المؤمنین در پاسخ گفت:[ كَانَ يُصِيبُنَا ذَلِكَ فَنُؤْمَرُ بِقَضَاءِ الصَّوْمِ وَلَا نُؤْمَرُ بِقَضَاءِ الصَّلَاةِ ]  [13]                                       
«ما دچار قاعدگی می شویم و به قضای روزه مأمور بوده ایم و به قضای نماز دستور داده نمی شدیم». پس حکمت تغییر مسیر اطاعت و پیروی از پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ است.
البته برخی از علما حکمت آن را اظهار و معرفي بيشتر روز عيد در بازارهای مسلمانان بيان نموده اند. برخی دیگر گواهی دادن دو راه برای انسان را در روز قیامت بیان کرده اند. برخی دیگر گفته اند که علت این امر این است  که تا مسلمانان به فتوايي که در مسیر دوم قرار دارند صدقه بدهند.
 شیخ ابن عثیمین – مجموع فتاوا و رسائل(16/216)


[1] بخاري (953)
[2]احمد (2/528،475،438،145) (5/193،192)، (6/69)، أبوداود (565) البزار (3772) ابن حبان (2211،2214) والدارمي (1279) و ابن ابي شيبه في مصنفه (7609) و آخرون. قال الألباني في «صحيح أبي داود» (529) : «حسن صحيح» . وانظر: «مجمع الزوائد» (2/33).
 [3] مسلم (891،878).
[4] مسلم (878)
[5] بخاری (964) و مسلم (884)
[6] بخاری (1163،444) ومسلم (714)
 [7] بخاری(1509) ومسلم(986).
[8] بخاری(1511).
 [9] ابو داود (1609)وحاکم 1/409 (1488) حاکم حدیث مذکور تصحیح کرده ذهبی در این باره با وی موافق است.
 [10] مسلم (974).
[11]مسلم (976) در صحیح مسلم با لفظ( فانها تذکرکم الموت) وارد شده ودر ترمذی با لفظ ((تذکر الاخرة)) آمده است. امام ترمذی این حدیث را (حدیثٌ صحیحٌ) قرار داده است.
 [12] بخاري (986)
[13] مسلم (335). این حدیث در بخاری با الفاظ دیگری آمده است:(321).[ كُنَّا نَحِيضُ مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فَلَا يَأْمُرُنَا بِهِ، أَوْ قَالَتْ: فَلَا نَفْعَلُهُ]