قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

آيا ثواب تلاوت قرآن به مردگان مي‌رسد؟

س : آيا ثواب تلاوت قرآن به مردگان میرسد؟ و قرآن خواندن بر قبرستان‌ها براي مردگان تأثيري دارد؟ و آيا اين عمل از قرآن و سنّت صحيح ثبوتي دارد؟ و آيا پول ‌گرفتن براي قرآن خواندن جايز است؟ و آيا جلسات قرآن‌ خواني كه براي اموات میگيرند، درست است؟ و آيا در تعزيه بايد سوره‌ي فاتحه و اخلاص و يا سوره‌اي از قرآن خوانده شود؟

 در پاسخ سؤال‌هاي مذكور يكي از علماي مصر به‌ نام محمد احمد عبدالسلام كتابچه‌اي به ‌نام: (حكم القراءة للاموات هل يصل ثوابها إليهم؟) نوشته است و پاسخ اين سؤال‌ها را از قرآن، سنّت صحيح ، ديدگاه مفسّرين، محدّثين، علماي اصول و فقهاء توضيح داده و محمود مهدي استامبولي احاديث آن‌ را تخريج كرده و در پاورقي‌ها توضيحات بسيار مفيدي داده. و ما به دليل اهميت موضوع اين رساله را ترجمه كرديم تا مورد استفاده‌ي همگان قرار گيرد.

پاسخ سؤالها با روش زيارت پيامبر صلی الله علیه وسلم از قبور شروع میشود.

 

روش پيامبر اكرم صلی الله علیه وسلم در زيارت قبور

ابوداود در سننش روايت ميكند كه پيامبر اكرمصلی الله علیه وسلم پس از دفن ميّت ميفرمود:«استغفروا لاخيكم و سلوا له التثبيت فإنه الان يسأل»[1] (براي برادرتان طلب مغفرت كنيد و از خداوند بخواهيد كه او را ثابت‌ قدم بدارد؛ زيرا هم ‌اكنون از او سؤال ميشود). و پيامبراكرمصلی الله علیه وسلم پس از آن‌ كه ميّت را در لحد مي‌ گذاشت، ميفرمود: «بسم الله‌و بالله و علي ملة رسول الله[2]»: (به ‌نام خدا، براي خدا و برملت رسول الله).

 در اين روايات و غير اينها، نيامده كه پيامبرصلی الله علیه وسلم بر سر قبري سوره‌اي را خوانده باشد و حتي هيچ يك از اصحاب هم ـ مانند قاريان امروزي ـ بر سر قبر و يا در تعزيه‌‌ها قرآن ‌نخوانده ‌اند.

مسلم از ابوهريره (رض) روايت كرده كه: (پيامبرصلی الله علیه وسلم قبر مادرش را زيارت كرد وگريست و اطرافيانش را هم به گريه انداخت و فرمود: «استاذنت ربي في أن استغفر لها فلم ياذن لي، و استاذنته في ان ازور قبرها فاذن لي، فزوروا القبور.فانها تذكر الموت ـ وفي‌روايه ـ فان فيها عبره،فانها تزهد في الدنيا و تذكر الاخرة»: (از پرورگارم خواستم كه برايم اجازه دهد براي مادرم طلب استغفار كنم به من اجازه نداد و از او خواستم كه به من اجازه دهد قبرش را زيارت كنم، به من اجازه داد، لذا قبرها را زيارت كنيد، چون شما را به ياد مرگ مي‌اندازد.ـ و در روايتي ديگر آمده ـ به زيارت قبرها برويدـ چون زيارت قبور موجب پند، عبرت وزهد در دنيا ميشود و انسان را به ياد آخرت مي ‌اندازد).

 

بنابراين واضح است كه پيامبر صلی الله علیه وسلم هنگام زيارت قبور فقط براهل قبرستان سلام، دعاي خير وطلب استغفار ميكرده و درس عبرت‌ ميگرفته وآنچه معقول است و روايات صحيح[3] آن را تاييد ميكند، همين است و بس. نه تلاوت قرآن! در قرآن وسنت صحيح هيچ دليلي بر اين كه براي ميت قرآن خوانده شود، وجود ندارد.

 

 

پس از مرگ چه چيزهايي به انسان فايده ميرساند؟

آنچه شريعت اسلام در قرآن وسنّت صحيح رسول الله صلی الله علیه وسلم مقرر كرده به ميّت نفع ميرساند، رسول الله صلی الله علیه وسلم در حديث صحيحي ميفرمايد: «اذا مات الانسان انقطع عمله إلا بثلاث: صدقة جارية، او علم ينتفع به، أو ولد صالح يدعو له[4]» : وقتي انسان ميميرد، عملش قطع ميشود. به ‌جز سه چيز: (صدقه جاري، علمي كه ديگران از آن استفاده ببرند و يا فرزند نيكوكاري كه برايش دعاي خير كند). و آنچه در حديث زير آمده، پس از مرگ به انسان فايده ميرساند، پيامبر اكرم صلی الله علیه وسلم ميفرمايد: «إن مما يلحق المؤمن من عمله و حسناته بعد موته: علماً علمه و نشره و ولداً صالحاً تركه و مصحفاً ورثه، او مسجداً بناه، او بيتاً لابن السبيل بناه او نهراً اجراه، او صدقه اخرجها من ماله في صحته و حياته تلحقه بعد موته[5]»: (از آنچه از نيكي ها و عمل مؤمن پس از مرگش به او ميرسد، اين است: علمي كه آن را آموزش و نشر داده است و فرزند صالحي كه از خود به جاي گذاشته و قرآني كه از او به ارث مانده يا مسجدي كه بنا كرده يا منزلي كه براي مجاهدان در راه خدا - يا مسافران - ساخته، يا جوي آبي كه براي استفاده‌ي عموم راه‌ اندازي كرده و يا صدقه‌اي كه در زندگي در حال صحتش در راه خدا داده، همه‌ي اين‌ها پس از مرگ هم به مؤمن ميرسد).

 

زنده ‌كردن سنت حسنه‌اي كه مردم پس از مرگ انسان هم به آن عمل كنند، نيز براي انسان مفيد و سودمند است، رسول الله صلی الله علیه وسلم ميفرمايد: «من سنّ في الاسلام سنة حسنة فله اجرها و أجرمن عمل بها من بعده من غير أن ينقص من اجورهم شيء[6]»: (هركس در اسلام سنت حسنه‌اي زنده كند، پاداش آن و پاداش هركس به آن عمل كند، بدون اينكه چيزي از پاداششان كم شود، به او داده ميشود).

 

ثوابِ صدقه‌اي كه از طرف ميّت داده مي‌شود، به او ميرسد.

بخاري روايت ميكند: (مردي به رسول الله صلی الله علیه وسلم گفت: مادرم وفات كرده اگر از طرف او صدقه بدهم ثوابش به او ميرسد؟

فرمود: آري! در مسند و كتاب ‌هاي سنن از سعد بن عباده روايت است كه گفت: اي رسول خدا مادر سعد وفات كرده، چه صدقه‌اي برايش افضلتر است؟ فرمود: آب. لذا سعد چاه آب آشاميدني حفر كرد و گفت: اين چاه مال مادر سعد است؛ بنابر اين دادن آب از صدقاتي است كه فرزند ميتواند با وقف كردن آن ثوابش را به رفتگانش ببخشد و به ‌دليل اين حديث ثواب آن به ميّت ميرسد.

 

روايت است، مردي به پيامبر صلی الله علیه وسلم گفت: پدرم وفات كرده و از او اموالي به ‌جاي مانده، وصيت هم نكرده، آيا كفايت ميكند كه من از طرف او صدقه بدهم؟ فرمودند: آري![7]

دعا و استغفار مؤمنان براي مردگان مفيد و سودمند است؛ زيرا خداوند متعال ميفرمايد: «والذين جاووا من بعدهم يقولون ربنا اغفر لنا و لاخواننا الذين سبقونا بالايمان»: (كساني كه پس از آنان مي‌آيند، ميگويند: پروردگارا! ما و برادران ما كه پيش از ما ايمان آورده‌اند، را بيامرز!). «حشر/10»

 

در سنن روايت است كه، پيامبرصلی الله علیه وسلم فرمود: «اذا صليتم علي الميت فأخلصوا له الدعاء[8]»: (وقتي بر ميّت نماز خوانديد، خالصانه برايش دعا كنيد). در مواردي كه ذكر كرديم، زندگان ميتوانند به مردها سود برسانند، همانطور كه مشاهده ميكنيد در اين‌ ها حتّي يك دليل هم وجود ندارد كه از آن بوي جواز خواندن قرآن و يا سوره‌اي مخصوص مانند: (يس و غيره)، به مشام برسد، خواندن هزار بار سوره‌ي اخلاص و يا هزار بار «لا اله الا الله»[9] گفتن به اين باور كه مردگان از عذاب آزاد ميشوند، هيچ اصلي در شريعت ندارد.

______________________________________________________________________

گرفته شده از کتاب: آيا ثواب خواندن قرآن به اموات مي رسد؟

ترجمه: مولوي حامد فيروزي
 


--------------------------------------------------------------------------------

[1]. اين حديث حسن است.

[2]. ابوداود و ديگران اسناد اين حديث را حسن است.

[3]. خلاصه روش پيامبر صلی الله علیه وسلم در زيارت قبور اين است كه: بر اهل قبرستان سلام و دعاي خير كرده و عبرت مي‌گرفتند و سوره‌ي فاتحه و يا هيچ سوره‌ي ديگري نمي‌خواندند.

[4] . بخاري، مسلم، نسايي، بيهقي، طحاوي، ابوداود و احمد. صلاة الجنائز آلباني

[5] . ابن ماجه و ابن خزيمه، سند آن حسن است، ر.ك. مشكاة مصابيح محقق

[6] . مسلم اين حديث را در در صحيحش روايت كرده است.

[7] . مسلم.

[8] . سند اين روايت جيّد است. ر.ك به صحيح الجامع الصغير و زياداته.

[9] .و 999 بار يالطيف، يالطيف گفتن، يكي ديگر از بدعت‌هايي است كه بر سر قبرها خوانده مي‌شود. شايان ذكر است كه اسماء حسناي خداوند را به‌صورت مفرد‌ خواندن مانند: الله، الله گفتن يكي ديگر از بدعت‌هايي است كه هيچ اصلي در اسلام ندارد، ليكن در ميان بسياري از صوفي‌ها رواج دارد و ذكر صحيح همان است كه در احاديث صحيح از پيامبر صلی الله علیه وسلم روايت است؛ مانند: لا اله الا الله، سبحان الله. بجز ذكرهايي كه در سنّت صحيح آمده، هيچ ذكر ديگري ثواب ندارد. (محمود مهدي)